Nókis

Nókis
Gerb
42°27′53″N 59°36′8″E
Aymaq túri	qala
Mámleket	Ózbekstan
Respublika	Qaraqalpaqstan
Statusı	paytaxt
Boysınıw dárejesi	respublika
Hákimiyat
• hákim	Abatbay Daniyarov
Dúzilgen waqtı	XII ásir
Qashannan berli paytaxt	1932
Xalıq sanı  (1-aprel 2023-jıl)	335 491 adam
Milliy quramı	qaraqalpaqlar, ózbekler, qazaqlar, ruslar, tatarlar, túrkmenler, qırǵızlar hám basqalar
Konfessiyalıq quramı	musılmanlar, pravoslavlar
Rásmiy tilleri	qaraqalpaq tili, ózbek tili
Etnoxoronim	nókisli
Waqıt zonası	UTC+5
Telefon kodı	+99861
Pochta indeksi	230100
Avtomobil kodı	95
Websayt	http://nukus.uz
Nókis

Nókis – Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtı. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń orayında, Ámiwdárya oń jaǵasında jaylasqan. Ol teńiz betinen 76 metr biyiklikte jaylasqan. Qalanıń batıs hám shıǵıs tárepleri Qızılqum shóli menen qorshalǵan. Arqa bólegi Ámúwdáryanıń deltasına tiyip turadı.Qızketken kanalı pútkil qaladan ótip turadı. Klimatı kontinentallı. 1930-jılı 12-noyabr kúni húkimet tárepinen paytaxttı To’rtku’lden Nókiske almastırıw haqqında másele qabıllandı. 1939-jılı Nókis qalası paytaxt boldı. Qala Ózbekstan Respublikasınıń arqasında, Aral teńizine jaqın, úsh — Qaraqum, Qızılqum hám taslı shól — Ústirt platosı, hám de keyingi jılları qosılǵan tórtinshisi — Aralqum shólleri qorshawında jaylasqan.

Tariyxı

Birinshi bolıp Nókis maydanlarında biziń eramızǵa shekemgi 3-4 ásirlerde adamlar jasay baslaǵan. Shursha qalasın tariyxı, Nókis maydanlarında adamlar 2000 jıldan aslam ómir súrgenligin aytadı. Arxeologiyalıq qazılıwlar, Shursha qalası biziń eramızǵa shekemgi 4-ásirde áyyemgi Xorezm mámleketiniń tiykarǵı bólegi bolıp esaplanǵanın kórtedi. Nókis — qala atı. Nókis Qaraqalpaq násiliniń ulıwma atı bolıp esaplanadı. Tariyxıy ádebiyatlarda bul at salıstırmalı kemnen-kem esletiledi. Jergilikli adamlardıń maǵlıwmatları boyınsha „Nókis‟ ataması „toǵız adam‟ degen mánini bildiriwshi, persidlik at „Nukus‟ atamasına tiykarlanǵan eken. Bul at ta tarixıy bir ápsanaǵa tiykarlanǵan.

Ekonomikası

Házirgi waqıtta islep shıǵarıwdıń tiykarǵı bólegi paytaxtta jaylasqan. Olar zamanagóy úskeneler menen támiynelengen, islep shıǵarılıp atırǵan ónimler jergilikli xalıq tárepinen talaplar qanıqtırıp atır, taǵı da eksport qılınıp atırǵan tovarlar ólshemi de artıp atır. Házirgi waqıtta bárshe talaplarǵa juwap beriwshi transportlıq sistema da iske túsirilgen. Temir jol baylanıs sisteması qayta ońlanıp, Ushqudıq stantsiyası qosılgʻanna keyin, Tashkent penen Nókis qalaları arasındaǵı aralıq táwiraq qısqardı. Bunnan basqa da Nókis qalasınan zamanagóy samolyotlarda kóplegen jónelisler qaray ushıw imkaniyatına iye.

Bilimlendiriw tarawı

ÓzR Pánler akademiyası Qaraqalpaqstan bólimi, 345 pán kandidatları, 30 pán doktorları. 4 joqarı oqıw orınları: Qaraqalpaqstan mámleketlik universiteti, Nókis mámleketlik pedogogikalıq institutı, Tashkent pediyatriya institutı Nókis filiali, Tashkent mádeniyat institutı Nókis filialı, 16 arnawlı bilimlendiriw orınlar. 80 akademiyalıq litseyler hám kásip-óner kolledjleri. 43 orta arnawlı mektepler. 45 oqıwǵa shekemgi orınlar.

Mádeniyat hám kórkem-óner tarawı

Berdaq atındaǵı muzikaliq-drama teatrı, Jas tamashagóyler teatrı, Gosfilarmonıya, quwırshaq teatrı, 5 xalıq ansamblleri, respublikalıq radio hám televideniye, Qaraqalpaqfilm. Jazıwshılar awqamı, Súwretshiler, jurnalistler, kompozitorlar hám arxitektorlar. Savickiy atındaǵı kórkem-óner muzeyi.

Densawlıqtı saqlaw tarawı

5 zamanagóy úskeneler menen támiynlengen sawalandırıw máskenleri, 8 qalalıq poliklinikalar. Bul baǵdar boyınsha 551 shıpakerler, 1660 orta medicina xızmetkerleri jumıs islep atır.

Dene tárbiya hám sport tarawı

Shama menen 230 sport zallar hám sport maydanları, sonıń menen birge qalalıq stadion, qalalıq sport zal, 2 tennis kortları, awır atletika zalları, gúres zalları, ippodrom, júziw basseynleri, grebli mektebi hám t.b.

Transport

Aeroport qálegen túrdegi samolyotlardı qabıllaw imkániyatına iye; temir jol vokzal; eki avtovokzal. Qalalıq jámiyetlik transport: mikroavtobuslar hám marshrutlı taksiler.

Baylanıs

Zamanagóy 7 — numeraciyalı hám optikalıq baylanıs menen isleytuǵın ATS(latın, avtomatikalıq telefon stanciyası), Internet provayderleri.