Óndiris revolyutsiyası

Wikipedia, erkin enciklopediya
(O'ndiris revolyutsiyası degennen baǵdarlanǵan)
Edmund Cartwright (Edmund Kartrayt), tigiw stanogin oylap tapqan adam. Óndiris revolyutsiyasında tigiw stanogi eń úlken ashılıwlardıń biri bolģan, sebebi onıń járdeminde tigiw protsessi a'dewir qısqarģan.

Óndiris revolyutsiyası bul zatlardıń islep shıģarıw usılında úlken ha'm tez ózgerisler bolģan tariyxıy dáwirge berilgen at.

Bul 18-ásirdiń ortalarında Ullı Britaniyada baslanģan hám 19-ásirdiń baslarına kelip Evropa hám Amerikaģa jayılģan. Bul kópshilik zatlardıń qol kúshi menen kishkene ustaxanalarda emes, al zavodlarda kúshli mashinalar ta'repinen kóp muģdarda aytarlıqtay arzan islep shiģarılıwın ańlatar edi.

Jańa pikirler hám ashılıwlar shaxtyorlıq, metal óndirisi hám tovarlardı jetkerip beriwde de payda boldı. Óndiris revolyutsiyasınıń eń áhmiyetli ashılıwı puw dvigateliniń oylap tabılıwı boldı. James Watt (Djeyms Watt) tárepinen oylap tabilg'an puw dvigatel fabrikalardı isletiwde hám tereń shaxtalardı qazıwda qollanıldı. Bul sonıń menen birge temir jol dvigateli sıpatında qollanıldı. Janıwshı kómir ıssılıģı tiykarģı energiya jetkerip beriw ózegine aynaldı.

Geybir tariyxshılardıń pikirinshe, óndiris revolyutsiyası 1820 jıllarda juwmaqlangánday bolģan, biraq olar házirgi waqıtqa shekem dawam etip atırģan óndiris ózgerisleriniń baslanıwı bolģanlıgın moyınlaydı.

Tariyxshılar elege shekem o'ndiris revolutsiyanın' baslang'an waqtın ha'm ne sebepli ol birinshi bolıp Angliyada baslang'anlıg'ın haqqında elege shekem bir sheshimge kelmegen. Bul o'z na'wbetinde, tariyxshılar ta'repinen Bilim da'wiri dep atalg'an 17-a'sirdegi ilim arqalı waqıyalardı uyreniw ruxın payda etti. Angliya 1700-jıllar dawamında hesh qanday urısta qatnaspag'an siyasiy turaqlı mámleket bolg'an.

Angliya sonın' menen birge, o'z shegarasında o'ndiris ushın kerekli ko'plegen shiyki zatqa ha'm mashinalardı isletiw ushın energiyag'a iye bolg'an. Angliyada sonday-aq islep shıg'arılg'an zatlardı satıp alıwshı ha'm paxta, qant siyaqlı shiyki zatlar menen arzan bahada ta'miyinlewshi koloniyaları bolg'an. O'ndiris revolyutsiyası da'wirinde qulshılıq Britaniya İmperiyasının' ko'plegen jerlerinde a'melde bolg'an, bul jan'a o'ndirislerdi islep shıg'arıwg'a sarplanatug'ın puldın' tiykarı bolg'an.