Shıǵıs Timor

Wikipedia, erkin enciklopediya
(Shıg'ıs Timor degennen baǵdarlanǵan)
Shıǵıs Timor Demokratiyalıq Respublikası
Shıǵıs Timordın' bayraǵı Shıǵıs Timordıń gerbi
Shıǵıs Timor bayraǵı Shıǵıs Timor gerbi
Shıǵıs Timor dúnya kartasında

Shıǵıs Timor dúnya kartasında

Paytaxtı Dili
Prezidenti José Ramos-Horta
Rásmiy til(ler)i tetum hám portugal
Gimni Pátria
Jer maydanı 15 007  km²
Xalqınıń sanı
 – adam/km²
1 291 358
 85,3/km²
Ǵáresizlik kúni 20-may 2002-jıl
Pul birligi sentavo
Waqıt poyası +9
Telefon kodı +670
Internet domeni .tl

Shıǵıs Timor yaki Shıǵıs Timor Demokratiyalıq RespublikasıTimor atawınıń shıǵıs bólegin, sonıń menen birge, sol atawdıń batıs yarımındaǵı kishi eksklavtı (Okusi-Ambeno wálayatı) hám Atauru (arqada) hám Jaku (shıǵısta) kishkene atawların iyelegen Qubla-Shıǵıs Aziyadaǵı mámleket. BMSh terminologiyasında Timor-Leshti, al geyde Timor-Leste transliteraciyası da ushırasadı.

Mámleket XVI ásirde Portugaliya imperiyası tárepinen koloniya etilgen hám dekolonizaciyadan aldın Portugal Timorı atı menen belgili bolǵan. 1975-jıldıń aqırında Shıǵıs Timor óz ǵárezsizligin járiyaladı, lekin sol jıldıń aqırında Indoneziya tárepinen basıp alındı hám keyingi jılı Indoneziyanıń 27-sanlı wálayatı dep daǵaza etildi.

1999-jılda Birlesken Milletler Shólkemi tárepinen qollap-quwatlanǵan xalıqlardıń óz táǵdirin ózi belgilew aktınan keyin, Indoneziya húkimeti aymaq ústinen qadaǵalawdı joǵalttı hám 2002-jıl 20-mayda Shıǵıs Timor XXI ásirdegi dúnyadaǵı birinshi jańa suverenli mámleketke aylandı. Ǵárezsizlikke erisken mámleket Birlesken Milletler Shólkemi hám Portugal tilinde sóylesiwshi mámleketler jámiyetshiligine aǵza boldı. 2011-jılda mámleket Qubla-Shıǵıs Aziya mámleketleri Associaciyasına qosılıw haqqında óz qálewin bildirip, shólkemniń on birinshi aǵzası bolıw ushın arza tapsırdı.

Shıǵıs Timor Qubla-Shıǵıs Aziyadaǵı xalqı tiykarınan xristianlardan ibarat bolǵan eki mámlekettiń biri (jáne biri Filippin).

Etimologiya[redaktorlaw | derekti jańalaw]

"Timor" toponimi indonez tilindegi timurdan (qaraqalpaq tilindegi awdarması "shıǵıs") kelip shıqqan bolıp, portugal tilinde "timor" dep jazılıp, bul "shıǵıstaǵı shıǵıs" mánisin ańlatıwshı tavtologiyalıq jer atamasınıń qáliplesiwine alıp keldi, mısalı: portugal tilinde Timor-Leste (Leste - "shıǵıs" degen mánisti ańlatadı ), tetum tilinde - Timo'r Lorosa'e (Lorosa'e - "shıǵıs", tolıǵıraq mániste "shıǵıp atırǵan quyash"). Indonez tilinde bul mámleket Timor Timur dep ataladı, bunda atawdıń portugalsha atınan (Timor) keyin indonezshe "shıǵıs" sózi (Timur) paydalanılǵan, sebebi indonez tilinde kelbetlikler atlıqtan keyin qoyıladı.

Mámlekettiń portugal tilindegi rásmiy atı - República Democrática de Timor-Leste, al tetum tilinde bolsa Repúblika Demokrátika Timor-Leste dep júritiledi.

Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]


Aziyadaǵı mámleketler

Awǵanstan · Ázerbayjan · Bangladesh · Baxreyn · Birlesken Arab Ámirlikleri · Bruney · Butan · Qubla Koreya · Qıtay · Armeniya · Filippin · Gruziya · Iraq · Hindistan · Indoneziya · Iran · Izrail · Kambodja · Kuveyt · Laos · Livan · Malayziya · Maldiv · Mısır1 · Mongoliya · Myanma · Nepal · Oman · Ózbekstan · Pakistan · Qazaqstan2 · Qatar · Kipr · Qırǵızstan · Rossiya2 · Saudiya Arabstanı · Singapur · Siriya · Shıǵıs Timor · Arqa Koreya · Shri-Lanka · Tájikstan · Tailand · Túrkiya2 · Túrkmenstan · Iordaniya · Vyetnam · Yaponiya · Yemen

Negizi ǵárezsiz, biraq tanılmaǵan yaki azǵantay tanılǵan mámleketler:

Abxaziya · Qubla Osetiya · Tayvan · Tawlı Qarabaǵ · Palestina · Arqa Kipr Túrk Respublikası

1. Transkontinental mámleket, bir bólegi Afrikada
2. Transkontinental mámleket, bir bólegi Evropada
v  d  e