Shımbay rayonı

Shımbay rayonı
Shımbay rayonı
Mámleket:	Qaraqalpaqstan
Xalqı sanı:	98,754
Waqıt:	IRST (UTC+5:00)
Web saytı:

Shımbay rayonı Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı rayon. 1927-jılı 3-iyulda dúzilgen. Arqa-batısdan Moynaq, batısdan Bozataw ham qubladan Kegeyli, shıǵıs hám arqa shıǵısdan Qaraózek, rayonları menen shegaralas. Mayd. 3 miń km2. Xalqı 112,3 mıń. Rayonda 8 awıl puqaralar jiyini (Baxtlı, Kenes, May, Mayjap, Tagjap, Tazajol, Qizilózek, Qosterek) bar. Rayon orayı — Shımbay qalası.

Geografiyası. rayon aymaǵı Ámiwdáryanıń tómengi aǵımınıń oń qırǵaǵındaǵı tekislikde, Kegeyli kanalı qırǵaǵında jaylasqan. Bal. 60–70 m. Batıs hám arqa. bólimleri batqaqlasqan toǵaylardan ibárat. Arqa batısındaǵı qum tóbeleri onsha bálent bolmaǵan (250 m) Qosxana tawlarına birlesedi.

Klimatı keskin kontinental. Jer astı suwları jaqın. Jazı ıssı, qurǵaq. Qısı suwıq. Jıllıq ortasha t-ra 11°. Yanv.dıń ortasha trası —6,9°. Eń pás, t-ra —32°. Ámiwdárya qırǵaǵında kólmek kóp. Rayon aymaǵında Qazaqdárya hám onıń bir bólimi Erkindárya aǵadı. Olardan Tasjarma, Qızılózek, Qoshqarjıqqan kanalları shıqarılǵan. 1939—40 jıllarda qurılǵan Mayjap hám abatjap kanallarınan hám eginlerdi suwǵarıwda paydalanıladı. Rayon aymaǵı arqali Kegeyli kanalı ótedi (rayon aymaǵındaǵı uzınlıǵı 70 km). Qızketken, Órjap hám b. kanallar, Qarakól, Maqpalkól, Shardárya, Tabankól uqsaǵan kóller bar. Olardan hám eginlerdi suwǵarıwda paydalanıladı. Topraqları, tiykarınan, boz, qońır, otlaqlı, batpaqli topraq; ayrım jerlerde shor topraqlar hám taqır, jerler hám bar. Tábiyiy ósimliklerden qamıs, qoǵa, julǵun hám b. ósedi. Jabayı haywanlardan qoyan, borsıq, túlki, qoban, saǵal, qasqır, kiriptiken, kórtıshqan, hár túrli jılanlar, kesirtkeler; quslardan úyrek, ǵaz, birqazan, qızılayaq, jılqıshı, qırǵawıl, torǵay, kepter, qirgʻiy, hám b. Jasaydı.

Xalqı, tiykarınan, qaraqalpaqlar; ózbek, rus, qazaq, tatar, koreys hám b. millet wákilleri hám jasaydı. Xalqınıń ortasha tıǵızlıǵı 1 km² ga 31 adam. Xala xalqı 46,2 mıń adam, awıl xalqı 46,6 mıń adam (2004).

Rayon xojaliǵida awıl xojalıǵı tiykarǵı orındı iyelleydi. Paxtashılıq hám shalıshılıq, sharwashılıq hám palızshılıq jaxsı rawajlanǵan. Pilleshilik penen hám shuǵullanıladı.

Rayonda komunalıq xizmet kórsetiw shahapshaları, paxta tozalaw, paxta mayı, gerbish, qurılıs materialları, keramika, asfalt beton zavodları hám b. bar.

Shımbay r-da 9 shirket, 570 dan ziyad fermer xojalıǵı xizmet kórsetedi. Awıl xojalıǵında paydalanılatuǵın jerlerge paxta, shalı, sabzawat hám palız, mákke júweri, biyday, eginleri egiledi.

Rayon jeke xojalıqlarında qaramal, qoy hám eshki, párrende baǵıladı.

Shımbay r-da pedagogika, Kásip óner kolledji Ulıwma bilim beriw mektepleri, Qaraqalpaqstan awıl xojalıǵı ilimiy izertlew institutı, 6 kitapxana balalar mádeniyat sarayı. Múzika hám kórkem óner mektebi, 4 mádeniyat úyi 5 emlewxana, poliklinika 11 awıl vrachlıq punktı xalıqa xizmet kórsetpekte.