Kontentke ótiw

Adam-kompyuter óz-ara tásiri

Wikipedia — erkin enciklopediya
A close-up photograph of a computer monitor.
Kompyuter monitorı mashina menen paydalanıwshı arasında vizual interfeysti támiyinleydi.

Adam-kompyuter óz-ara tásiri (AKÓ) (ingl. Human–computer interaction; HCI) ‒ bul adamlar (paydalanıwshılar) hám kompyuterler arasındaǵı interfeyslerge itibar qaratatuǵın kompyuter texnologiyasın dizaynlaw hám qollanıw boyınsha izertlew. AKÓ izertlewshileri adamlardıń kompyuterler menen qalay óz-ara tásir etiwin baqlaydı hám adamlardıń kompyuterler menen jańa usıllarda óz-ara tásir etiwine múmkinshilik beretuǵın texnologiyalardı islep shıǵadı. Adam menen kompyuter arasında óz-ara tásirlesiwge múmkinshilik beretuǵın qurılma "Adam-kompyuter interfeysi" dep ataladı.

Izertlew tarawı retinde adam-kompyuter óz-ara tásirleri kompyuter ilimi, minez-qulıq ilimleri, dizayn, media izertlewleri hám basqa bir neshe izertlew tarawlarınıń kesilisiwinde jaylasqan. Bul termin 1983-jılı Styuart K. Kard, Allen Nyuell hám Tomas P. Morannıń "Adam-Kompyuter Óz-ara Tásiri Psixologiyası" kitabında keń tarqaldı. Birinshi belgili qollanıw 1975-jılı Karlayl tárepinen bolǵan. Bul termin belgili bir hám sheklengen qollanıwları bar basqa qurallardan ayırmashılıǵı, kompyuterler paydalanıwshı hám kompyuter arasında kóbinese ashıq dialogtı qamtıytuǵın kóp qollanıwlarǵa iye ekenligin jetkeriwge baǵdarlanǵan. Dialog túsinigi adam-kompyuter óz-ara tásirin adamlar arasındaǵı óz-ara tásirge uqsatadı: bul tarawdaǵı teoriyalıq kózqaraslar ushın áhmiyetli analogiya.[1][2]

Kirisiw

Adamlar kompyuterler menen kóp usıllar arqalı óz-ara tásir etedi, hám olardıń arasındaǵı interfeys bul óz-ara tásirdi jeńillestiriwde áhmiyetli. AKÓ sonday-aq geyde adam-mashina óz-ara tásiri (AMÓ), insan-mashina óz-ara tásiri (IMÓ) yamasa kompyuter-adam óz-ara tásiri (KAÓ) dep te ataladı. Stel ústi qosımshaları, veb-brauzerler, qol kompyuterleri hám kompyuter kioskleri búgingi kúnde keń tarqalǵan grafikalıq paydalanıwshı interfeyslerin (GUI) qollanadı.[3] Dawıslı paydalanıwshı interfeysleri (VUI) sóylewdi tanıw hám sintezlew sistemaları ushın qollanıladı, al payda bolıp atırǵan kóp modallı hám grafikalıq paydalanıwshı interfeysleri (GUI) adamlarǵa basqa interfeys paradigmaları menen erisiw múmkin bolmaǵan usıllar menen deneli xarakter agentleri menen baylanısıwǵa múmkinshilik beredi.

Esaplaw texnikası associaciyası (ACM) adam-kompyuter óz-ara tásirin "adamlar tárepinen paydalanıw ushın interaktiv esaplaw sistemaların dizaynlaw, bahalaw hám ámelge asırıw, sonday-aq olardı qorshaǵan tiykarǵı qubılıslardı úyreniw menen baylanıslı pán" dep anıqlaydı. AKÓniń tiykarǵı aspektleriniń biri - paydalanıwshı qanaatlanıwı, ol jáne de Aqırǵı paydalanıwshı esaplaw qanaatlanıwı dep te ataladı. Ol bılay dep dawam etedi:

"Adam-kompyuter óz-ara tásiri adam hám mashinanıń baylanısın úyrengenlikten, ol mashina hám adam tárepinen qollap-quwatlaytuǵın bilimlerge tiykarlanadı. Mashina tárepinen kompyuter grafikası, operaciyalıq sistemalar, programmalastırıw tilleri hám rawajlanıw ortalıqları boyınsha texnikalar áhmiyetli. Adam tárepinen baylanıs teoriyası, grafikalıq hám industriyalıq dizayn pánleri, lingvistika, jámiyetlik ilimler, kognitiv psixologiya, sociallıq psixologiya hám kompyuter paydalanıwshısınıń qanaatlanıwı sıyaqlı adam faktorları áhmiyetli. Álbette, injenerlik hám dizayn usılları da áhmiyetli."

AKÓniń kóp tarawlı tábiyatı sebepli, hár túrli tájiriybege iye adamlar onıń tabısına úles qosadı.

Jaman dizaynlanǵan adam-mashina interfeysleri kóplegen kútilmegen mashqalalarǵa alıp keliwi múmkin. Klassikalıq mısal - Úsh Miyl Atawı apatı, yadrolıq eriw apatı, onda tergewler adam-mashina interfeysiniń dizaynı apatqa keminde shamalı juwapker ekenin anıqladı. Sol sıyaqlı, aviaciyadaǵı apatlar óndiriwshilerdiń standart emes ushıw ásbapların yamasa drosselli kvadrant jaylasıwların qollanıw haqqındaǵı sheshimlerinen kelip shıqqan: jańa dizaynlar tiykarǵı adam-mashina óz-ara tásirinde joqarı bolıwı usınılsa da, ushıwshılar álleqashan "standart" jaylasıwdı ózlestirip alǵan edi. Solay etip, konceptual jaqsı ideya kútilmegen nátiyjelerge alıp keldi.

Adam-kompyuter interfeysi

Adam-kompyuter interfeysin adam paydalanıwshısı hám kompyuter arasındaǵı baylanıs interfeysi retinde súwretlewge boladı. Adam hám kompyuter arasındaǵı informaciya aǵımı óz-ara tásirlesiw ciklı retinde anıqlanadı. Óz-ara tásir ciklınıń bir neshe aspektleri bar, sonıń ishinde:

  • Vizualǵa tiykarlanǵan: Vizualǵa tiykarlanǵan adam-kompyuter óz-ara tásiri, bálkim, eń keń tarqalǵan adam-kompyuter óz-ara tásiri (AKÓ) izertlew tarawı bolıp tabıladı.
  • Audioǵa tiykarlanǵan: Kompyuter hám adam arasındaǵı audioǵa tiykarlanǵan óz-ara tásir AKÓ sistemalarınıń jáne bir áhmiyetli tarawı bolıp tabıladı. Bul taraw hár túrli audio signallar arqalı alınǵan informaciya menen shuǵıllanadı.
  • Keri baylanıs: Adamnan interfeys arqalı kompyuterge hám artqa ótkende proceslerdi bahalawshı, moderaciyalawshı hám tastıyıqlawshı interfeys arqalı cikllar.
  • Sáykeslik: Bul kompyuter dizaynın, paydalanıwshını hám wazıypanı orınlaw ushın zárúr bolǵan adam resursların optimallastırıw ushın sáykeslestiredi.
    • Vizualǵa Tiykarlanǵan AKÓ –
      1. Bet ekspressiyasın analizlew: Bul taraw bet ekspressiyaları arqalı emociyalardı vizual túrde tanıwǵa hám analizlewge itibar qaratadı.
      2. Dene háreketlerin baqlaw (Úlken kólemli): Bul tarawdaǵı izertlewshiler úlken kólemli dene háreketlerin baqlawǵa hám analizlewge itibar qaratadı.
      3. Ímlardı tanıw: Ímlardı tanıw paydalanıwshılar tárepinen islengen háreketlerdi anıqlawdı hám túsindiriwdi qamtıydı, kóbinese komanda hám háreket scenariylerinde kompyuterler menen tikkeley óz-ara tásirlesiw ushın qollanıladı.
      4. Qarawdı anıqlaw (Kóz háreketlerin baqlaw): Qarawdı anıqlaw paydalanıwshınıń kózleriniń háreketin baqlawdı qamtıydı hám tiykarınan kontekstke sezimtal jaǵdaylarda paydalanıwshınıń itibarın, niyetin yaki itibarın jaqsıraq túsiniw ushın qollanıladı..
        Hár bir tarawdıń ayrıqsha maqsetleri qosımshalarǵa tiykarlanıp ózgerip tursa da, olar ulıwma alǵanda adam-kompyuter óz-ara tásirin jaqsılawǵa úles qosadı. Atap aytqanda, vizual jaqınlasıwlar basqa tiptegi óz-ara tásirlesiwlerge, mısal ushın, audio hám sensorǵa tiykarlanǵan usıllarǵa alternativa yaki járdem retinde izertlendi. Mısalı, erindi oqıwı yaki ernindegi háreketin baqlaw sóylewdi tanıw qáteleriniń dúzetiliwinde tásirli ekenligi dáliyllendi.
    • Audioǵa tiykarlanǵan AKÓ – Adam-kompyuter óz-ara tásirlesiwindegi (AKÓ) audioǵa tiykarlanǵan óz-ara tásirlesiw hár qıylı audio signallar arqalı alınǵan informaciyanı islewge itibar qaratatuǵın áhmiyetli taraw bolıp tabıladı. Audio signallardıń tábiyatı vizual signallarǵa salıstırǵanda kem túrli-túrli bolıwı múmkin bolsa da, olar támiyinleytuǵın informaciya joqarı dárejede isenimli, qımbatlı hám geyde ózgeshe informaciyalı bolıwı múmkin. Bul domendegi izertlew tarawlarına tómendegiler kiredi:
      1. Sóylewdi tanıw: Bul taraw sóylengen tildi tanıwǵa hám túsindiriwge itibar qaratadı.
      2. Sóylewshini tanıw: Bul tarawdaǵı izertlewshiler hár qıylı sóylewshilerdi anıqlawǵa hám ayırıwǵa itibar qaratadı.
      3. Auditoriyalıq emociya analizi: Audio signallardaǵı emocionallıq belgilerdi analizlew arqalı adam emociyaların intellektual adam-kompyuter óz-ara tásirine qosıw boyınsha háreketler islendi.
      4. Adam tárepinen islep shıǵarılǵan Shawqım/Belgi anıqlawları: Bul emociya analizine hám jáne de intellektual AKÓ sistemalarınıń dizaynına úles qosatuǵın suwıq demin alıwlar, dem alıwlar, kúlkiler, jılawlar  t.b. sıyaqlı ádettegi adam auditoriyalıq belgilerin tanıwdı qamtıydı.
      5. Muzıkalıq óz-ara tásir: AKÓ-daǵı salıstırmalı túrde jańa taraw, ol kórkem óner industriyasında qosımshaları bar muzıkanı jaratıwdı hám óz-ara tásirdi qamtıydı. Bul taraw audio hám vizualǵa tiykarlanǵan AKÓ sistemalarında úyreniledi.
    • Sensorǵa tiykarlanǵan AKÓ – Bul bólim keń qosımshaları bar túrli tarawlardı qamtıydı, olardıń barlıǵı paydalanıwshılar hám mashinalar arasında óz-ara tásirdi ańsatlastırıw ushın fizikalıq sensorlardı qollanıwdı qamtıydı. Bul sensorlar tiykarǵıdan joqarı dárejede kompleksge shekem bolıwı múmkin. Ayrıqsha tarawlarǵa tómendegiler kiredi:
      1. Qálemge tiykarlanǵan óz-ara tásir: Ásirese mobil qurılmalarǵa tiyisli, qálem qozǵalıslarına hám qol jazbasın tanıwǵa itibar qaratadı.
      2. Tıshqansha hám klaviatura: 3.1-bólimde talqılanǵan jaqsı belgili kirgiziw qurılmaları, ádette esaplawda qollanıladı.
      3. Djoystikler: Oyın hám simulyaciyalarda ádette qollanılatuǵın interaktiv basqarıw ushın jáne bir belgili kirgiziw qurılması.
      4. Háreketti baqlaw sensorları hám cifrlastırıwshılar: Kino, animaciya, kórkem óner hám oyın sıyaqlı industriyalardı revolyuciyalastırǵan eń jańa texnologiya. Kiyim yaki shúberek sensorları sıyaqlı formalardaǵı bul sensorlar kompyuterler hám haqıyqat arasında jáne de tereń óz-ara tásirlerge múmkinshilik beredi.
      5. Gaptikalıq sensorlar: Ásirese robototexnika hám virtual reallıqqa baylanıslı qosımshalarda áhmiyetli, sensorǵa tiykarlanǵan kerі baylanıstı támiyinleydi. Olar gumanoid robotlarda sezimtal hám xabardarlıqtı jaqsılawda, sonday-aq medicinalıq xirurgiyalıq qosımshalarda áhmiyetli rol atqaradı.
      6. Basım sensorları: Robottexnika, virtual reallıq hám medicinalıq qollanıwlarda da áhmiyetli bolıp, betke túsirilgen basım tiykarında informaciya beredi.
      7. Dám/Iyis sensorları: Basqa tarawlarǵa salıstırǵanda kemirek keń tarqalǵan bolsa da, dám hám iyis sensorları tarawında izertlewler alıp barıldı. Bul sensorlar ózleriniń rawajlanıw dárejesi boyınsha hár túrli, ayırımları jaqsı ornatılǵan bolsa, basqaları eń jańa texnologiyalardı kórsetedi.

Kompyuterler ushın maqsetler

Adam-kompyuter óz-ara tásiri adamlardıń esaplaw quralların, sistemaların hám infrastrukturaların qalay paydalanatuǵının yamasa paydalanbaytuǵının qamtıydı. Bul tarawdaǵı kóp izertlewler kompyuter interfeysleriniń qolaylılıǵın jaqsılaw arqalı adam-kompyuter óz-ara tásirin jaqsılawǵa umtıladı.[4] Qolaylılıqtı qalay anıq túsiniw kerek, onıń basqa sociallıq hám mádeniy qunlılıqları menen qalay baylanıslı ekenligi hám qashan kompyuter interfeysleriniń qálegen qásiyeti bolıwı múmkin ekenligi haqqında kóbirek talqılanbaqta.[5][6]

Adam-kompyuter óz-ara tásiri tarawındaǵı kóp izertlewler tómendegilerge qızıǵıwshılıq bildiredi:

  • Jańa kompyuter interfeyslerin proektlestiriw usılları, sol arqalı úyreniw múmkinshiligi, tabıw múmkinshiligi, paydalanıw nátiyjeliligi sıyaqlı qálegen qásiyetler ushın proektti optimallastırıw.
  • Interfeyslerdi ámelge asırıw usılları, mısalı, baǵdarlama kitapxanaları járdeminde.
  • Interfeyslerdi olardıń qolaylılıǵı hám basqa da qálegen qásiyetleri boyınsha bahalaw hám salıstırıw usılları.
  • Adam-kompyuter qollanıwın hám onıń sociomádeniy nátiyjelerin keńirek úyreniw usılları.
  • Paydalanıwshınıń adam yamasa kompyuter ekenligin anıqlaw usılları.
  • Adam-kompyuter qollanıwınıń modelleri hám teoriyaları, sonday-aq kognitivist paydalanıwshı modelleri, Iskerlik teoriyası yamasa adam-kompyuter qollanıwınıń etnometodologiyalıq esapları sıyaqlı kompyuter interfeyslerin proektlestiriw ushın konceptual sheńberler.[7]
  • Esaplaw joybarlawınıń, kompyuter qollanıwınıń hám AKÓ (HCI) izertlew ámeliyatınıń tiykarında jatqan qunlılıqlardı sın kóz-qarastan qayta oylaw.[8]

Tarawdaǵı izertlewshilerdiń jetispekshi bolǵan nárseleri haqqındaǵı kóz-qarasları hár qıylı bolıwı múmkin. Kognitivist kóz-qarastı quwǵan waqıtta, AKÓ izertlewshileri kompyuter interfeyslerin adamlardıń óz iskerlikleri haqqındaǵı psixikalıq modeli menen úylestiriwge umtılıwı múmkin. Post-kognitivist kóz-qarastı quwǵan waqıtta, AKÓ izertlewshileri kompyuter interfeyslerin bar bolǵan sociallıq ámeliyatlar yamasa bar bolǵan sociomádeniy qunlılıqlar menen beyimlestiriwge umtılıwı múmkin.

AKÓ izertlewshileri proektlestiriw metodologiyaların islep shıǵıwǵa, qurılmalar menen tájiriybe ótkeriwge, baǵdarlama hám apparatlıq támiyinat sistemalarınıń prototiplerin jaratıwǵa, óz-ara tásir paradigmaların izertlewge hám óz-ara tásirdiń modelleri hám teoriyaların islep shıǵıwǵa qızıǵadı.

Dizayn

Principler

Paydalanıwshı adam tárepinen kirgiziw hám shıǵarıw ushın apparatlıq támiynatlarǵa, mısalı, grafikalıq paydalanıwshı interfeysi arqalı displeylerge tikkeley tásir etedi. Paydalanıwshı berilgen kirgiziw hám shıǵarıw (I/O) apparatlıq támiynatlarınan paydalanıp, bul baǵdarlamalıq támiynat interfeysi arqalı kompyuter menen óz-ara tásir etedi.

Baǵdarlamalıq hám apparatlıq támiynat paydalanıwshı kirgizgen maǵlıwmatlardı qayta islew jetkilikli dárejede tez bolatuǵınday hám kompyuter shıǵısınıń keshigiwi jumıs barısına kesent bermeytuǵınday etip sáykeslestiriledi.

Házirgi paydalanıwshı interfeysin bahalaw yamasa jańa paydalanıwshı interfeysin proektlestiriw waqtında tómendegi eksperimental dizayn principleri esapqa alınadı:

  • Dáslep paydalanıwshı(lar) hám tapsırma(lar)ǵa itibar qaratıladı: Tapsırma(lar)dı orınlaw ushın qansha paydalanıwshı kerek ekenligi anıqlanadı hám kimler sáykes paydalanıwshılar bolıwı kerek ekenligi belgilenedi (interfeysti hesh qashan paydalanbaǵan hám keleshekte de paydalanbaytuǵın adam, kóbinese jaramlı paydalanıwshı emes). Bunnan tısqarı, paydalanıwshılar orınlaytuǵın tapsırma(lar) hám tapsırma(lar)dıń qanshelli jiyi orınlanıwı kerekligi anıqlanadı.
  • Empirikalıq ólshew: interfeys kúndelikli interfeys penen baylanısqa kiretuǵın haqıyqıy paydalanıwshılar menen sınaladı. Nátiyjeler paydalanıwshınıń ónimdarlıq dárejesine qaray ózgeriwi múmkin hám tipik adam-kompyuter óz-ara tásiri hámme waqıtta da kórsetilmewi múmkin. Tapsırma(lar)dı orınlaytuǵın paydalanıwshılar sanı, tapsırma(lar)dı orınlaw waqtı hám tapsırma(lar) dawamında jiberilgen qáteler sanı sıyaqlı san jaǵınan paydalanıwǵa jaramlılıq ózgeshelikleri anıqlanadı.
  • Iterativlik dizayn: Qaysı paydalanıwshılar, tapsırmalar hám empirikalıq ólshewlerdi kirgiziw kerekligi anıqlanǵannan keyin, tómendegi iterativlik dizayn basqıshları orınlanadı:
    1. Paydalanıwshı interfeysin proektlestiriw
    2. Testlew
    3. Nátiyjelerdi analizlew
    4. Qaytalaw

Iterativlik dizayn processi aqılǵa muwapıq, paydalanıwshıǵa qolaylı interfeys jaratılǵansha qaytalanadı.

Metodologiyalar

1980-jıllardan baslap adam-kompyuter óz-ara tásirin proektlestiriw usılların belgilep beretuǵın hár qıylı strategiyalar rawajlandı. Kópshilik dizayn filosofiyaları paydalanıwshılar, proektlestiriwshiler hám texnikalıq sistemalardıń óz-ara tásir etiw modelinen kelip shıǵadı. Dáslepki usıllar paydalanıwshılardıń kognitiv processlerin boljawǵa bolatuǵın hám ólshewge bolatuǵın dep esapladı hám dizayn qánigelerin paydalanıwshı interfeyslerin dúziwde kognitiv ilimdi izertlep, tarawlardı (mısalı, yad hám dıqqat) anıqlawǵa shaqırdı. Zamanagóy modelleri, ulıwma alǵanda, paydalanıwshılar, proektlestiriwshiler hám izertlewshiler arasındaǵı turaqlı keri baylanıs hám dialogqa itibar qaratadı hám texnikalıq sistemalardı paydalanıwshı tájiriybesin tamamlanǵan sistema átirapına quraw ornına, paydalanıwshılardıń alıwdı qálegen tájiriybe túrleri menen birlestiriwge umtıladı.

  • Aktivlik teoriyası: Adam-kompyuter óz-ara tásiri (HCI) tarawında adamlardıń kompyuterler menen óz-ara tásiri júz beretuǵın kontekstti anıqlaw hám izertlew ushın qollanıladı. Aktivlik teoriyası usı kontekstlerdegi háreketler haqqında oylaw ushın struktura beredi hám óz-ara tásirlerdi aktivlik-baǵdarlanǵan kóz-qarastan proektlestiriwge járdem beredi.
  • Paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan dizayn (UCD): hár qanday kompyuter sistemasın proektlestiriwde paydalanıwshılar oraylıq orındı iyelewi kerek degen ideyaǵa tiykarlanǵan zamanagóy, keń qollanılatuǵın dizayn filosofiyası. Paydalanıwshılar, dizaynerler hám texnikalıq qánigeler paydalanıwshınıń talapları menen sheklewlerin anıqlaw hám usı faktorlardı qollap-quwatlaytuǵın sistema dúziw ushın birgelikte isleydi. Kóbinese, paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan dizaynlar paydalanıwshılardıń sistema menen óz-ara tásir etetuǵın jaǵdaylarınıń etnografiyalıq izertlewleri menen informaciyalastırıladı. Bul ámeliyat qatnasıwshı dizaynǵa uqsas, ol aqırǵı paydalanıwshılardıń birgeliktegi dizayn sessiyaları hám seminarları arqalı aktiv úles qosıw múmkinshiligin ayrıqsha kórsetedi.
  • Paydalanıwshı interfeysi dizaynınıń principleri: paydalanıwshı interfeysin proektlestiriw waqtında mına principlerdi esapqa alıw múmkin: qarsılıq kórsetiw, ápiwayılıq, kórinislilik, múmkinshilik, izbe-izlik, struktura hám keri baylanıs.
  • Qunlılıq sezimtal dizayn (VSD): dizayndı tikkeley paydalanatuǵın adamlardı, sonday-aq dizayn tikkeley yamasa janapay túrde tásir etetuǵın adamlardı esapqa alatuǵın texnologiyanı qurıw usılı. VSD úsh túrli izertlewdi óz ishine alatuǵın iterativlik proektlestiriw processin qollanadı: teoriyalıq, empirikalıq hám texnikalıq. Teoriyalıq izertlewler dizaynnıń hár qıylı komponentlerin, onıń qunlılıqların yamasa dizayndı paydalanıwshılar ushın payda bolıwı múmkin bolǵan qálegen qarama-qarsılıqlardı túsiniw hám sáwlelendiriwge baǵdarlanǵan. Empirikalıq izertlewler dizaynerlerdiń paydalanıwshılardıń qunlılıqları, zárúrlikleri hám minez-qulqın túsiniwine járdem beriw ushın qollanılatuǵın nárselerdi izertlew ushın sapalı yamasa sanlı joybarlar bolıp tabıladı. Texnikalıq izertlewler adamlardıń baylanıslı texnologiyalardı qalay paydalanatuǵının yamasa sistema dizaynların analizlewdi óz ishine alıwı múmkin.

Displey dizaynları

Displeyler - bul sistemanıń tiyisli ózgeriwshilerin qabıllawdı qollap-quwatlaw hám sol informaciyanı bunnan bılay qayta islewdi ańsatlastırıw ushın joybarlanǵan adam jasaǵan artefaktlar. Displey proektlestirilmesten aldın, displey qollap-quwatlawı kerek bolǵan wazıypa anıqlanıwı kerek (mısalı, navigaciya, basqarıw, sheshim qabıllaw, úyreniw, oyın-zawıq hám t.b.). Paydalanıwshı yamasa operator sistema payda etetuǵın hám kórsetetuǵın hár qanday informaciyanı qayta isley alıwı kerek; sonlıqtan, informaciya qabıllawdı, jaǵdaydı ańlawdı hám túsiniwdi qollap-quwatlaw principlerine muwapıq kórsetiliwi kerek.

Displey dizaynınıń on úsh principi

Kristofer Uikens hám basqalar "Adam faktorları injeneriyasına kirisiw" kitabında displey dizaynınıń 13 principin anıqladı.

Bul adamnıń qabıllaw hám informaciyanı qayta islew principleri tásirli displey dizaynın jaratıw ushın qollanılıwı múmkin. Qátelerdi azaytıw, talap etiletuǵın oqıtıw waqtın qısqartıw, nátiyjelilikti arttırıw hám paydalanıwshı qanaatlanıwın arttırıw - bul principlerdi qollanıw arqalı erisiwge bolatuǵın kóplegen potencial paydalardıń bir neshewi.

Ayırım principler hár qıylı displeylerge yamasa jaǵdaylarǵa qollanılmawı múmkin. Geybir principler qarama-qarsı bolıp kóriniwi múmkin, hám bir principtiń ekinshisinen áhmiyetlirek ekenin aytıwdıń ápiwayı sheshimi joq. Principler belgili bir dizaynǵa yamasa jaǵdayǵa ılayıqlastırılıwı múmkin. Principler arasında funkcional teńsalmaqlılıqtı tabıw tásirli dizayn ushın áhmiyetli.

Qabıllaw principleri

1. Displeylerdi oqıwǵa bolatuǵın (yamasa esitiwge bolatuǵın) etip isleń. Displeydiń oqılıwı áhmiyetli hám paydalanıwǵa jaramlı displey islew ushın zárúr. Eger kórsetilip atırǵan háripler yamasa obektler ajıratılmaytuǵın bolsa, operator olardı nátiyjeli paydalana almaydı.

2. Absolyut bahalaw sheklewlerinen qashıń. Paydalanıwshıdan bir seziw ózgeriwshisine (mısalı, reń, ólshem, dawıs joqarılıǵı) tiykarlanıp ózgeriwshiniń dárejesin anıqlawdı talap etpeń. Bul seziw ózgeriwshileri kóp múmkin bolǵan dárejelerdi óz ishine alıwı múmkin.

3. Joqarıdan tómenge qayta islew. Signallar paydalanıwshınıń tájiriybesine tiykarlanǵan kútilgenlerge qaray qabıl etiliwi hám túsindiriliwi itimal. Eger signal paydalanıwshınıń kútkenine qarama-qarsı túrde berilse, onıń durıs túsinilgenine isenim payda etiw ushın bul signaldıń kóbirek fizikalıq dálili kórsetiliwi kerek bolıwı múmkin.

4. Artıqmashılıq paydası. Eger signal birneshe ret berilse, onıń durıs túsiniliw itimallıǵı joqarı. Bul signaldı alternativ fizikalıq formalarda (mısalı, reń hám forma, dawıs hám jazba hám t.b.) beriw arqalı ámelge asırılıwı múmkin, sebebi artıqmashılıq qaytalanıwdı ańlatpaydı. Jol háreketi svetoforı artıqmashılıqtıń jaqsı mısalı, sebebi reń hám jaylasıw artıqmash.

5. Uqsaslıq aljasıwǵa alıp keledi: Ayırmashılıǵı bar elementlerdi paydalanıń. Uqsas kórinetuǵın signallar aljasıwı itimal. Uqsas ózgesheliklerdiń hár qıylı ózgesheliklerge qatnası signallardıń uqsas bolıwına alıp keledi. Mısalı, A423B9 A423B8 ge 92 niń 93 ke uqsaslıǵınan kóre kóbirek uqsas. Kereksiz uqsas ózgeshelikler alıp taslanıwı kerek, al hár qıylı ózgeshelikler ayrıqsha kórsetiliwi kerek.

Psixikalıq model principleri

6. Súwretli realizm principi. Displey ol kórsetetuǵın ózgeriwshige uqsawı kerek (mısalı, termometrdegi joqarı temperatura joqarıraq vertikal dáreje sıpatında kórsetiliwi). Eger birneshe element bolsa, olar kórsetilgen ortalıqta qalay jaylasqan bolsa, sonday túrde konfiguraciyalanıwı múmkin.

7. Qozǵalıwshı bólim principi. Qozǵalıwshı elementler paydalanıwshınıń sistemada haqıyqatında qalay qozǵalatuǵını haqqındaǵı psixikalıq modeline sáykes keletuǵın úlgi hám baǵıtta qozǵalıwı kerek. Mısalı, altimetrdegi qozǵalıwshı element biyiklik artqan sayın joqarıǵa qaray qozǵalıwı kerek.

Dıqqatqa tiykarlanǵan principler

8. Informaciyaǵa kiriw yamasa óz-ara tásir shıǵının minimallastırıw. Paydalanıwshınıń dıqqatı zárúr informaciyaǵa kiriw ushın bir orınnan ekinshi orınǵa awısqanda, buǵan baylanıslı waqıt yamasa kúsh shıǵını boladı. Displey dizaynı jiyi kiriletuǵın dereklerdi múmkin bolǵanınsha jaqın jaylastırıw arqalı bul shıǵındı minimallastırıwı kerek. Biraq, bul shıǵındı azaytıw ushın jetkilikli oqılıwshılıqtan bas keshpew kerek.

9. Jaqınlıq úylesimliligi principi. Bir tapsırmanı orınlaw ushın eki informaciya deregi arasında bólingen dıqqat zárúr bolıwı múmkin. Bul derekler psixikalıq integraciyalanıwı kerek hám jaqın psixikalıq jaqınlıqqa iye dep anıqlanadı. Informaciyaǵa kiriw shıǵınları tómen bolıwı kerek, oǵan kóp jollar menen erisiwge boladı (mısalı, jaqınlıq, ulıwma reńler, úlgiler, formalar hám t.b. arqalı baylanıstırıw). Biraq, jaqın displey jaqınlıǵı júdá kóp tártipsizlikke alıp keliw arqalı zıyanlı bolıwı múmkin.

10. Kóp resurslar principi. Paydalanıwshı hár qıylı resurslar arqalı informaciyanı ańsatıraq qayta isley aladı. Mısalı, kóriw hám esitiw informaciyasın bir waqıtta beriwge boladı, pútkilley kóriw yamasa pútkilley esitiw informaciyasın beriwdiń ornına.

Yad principleri

11. Yadtı vizual informaciya menen almastırıw: dúnyadaǵı bilim. Paydalanıwshı áhmiyetli informaciyanı tek jumıs yadında saqlawǵa yamasa uzaq múddetli yadtan shıǵarıp alıwǵa májbúr bolmawı kerek. Menyu, tekseriw dizimi yamasa basqa displey paydalanıwshıǵa óz yadın qollanıwdı jeńillestiriw arqalı járdem bere aladı. Biraq, geyde yadtıń qollanılıwı paydalanıwshıǵa ayırım bilimlerge global túrde baylanısıw zárúrligin saplastırıw arqalı payda keltiriwi múmkin (mısalı, tájiriybeli kompyuter operatorı qollanbaǵa qarawdıń ornına tikkeley buyrıqlardı yadtan paydalanıwdı maqul kóredi). Nátiyjeli dizayn ushın paydalanıwshınıń basındaǵı bilim menen dúnyadaǵı bilimniń qollanılıwı teńsalmaqlastırılıwı kerek.

12. Boljawǵa járdem beriw principi. Aldın ala háreketler ádette reakciya háreketlerine qaraǵanda nátiyjelirek boladı. Displey resurs talap etetuǵın kognitiv tapsırmalardı saplastırıp, olardı ápiwayıraq seziw tapsırmaları menen almastırıwı kerek, bul paydalanıwshınıń psixikalıq resursların azaytadı. Bul paydalanıwshıǵa házirgi jaǵdaylarǵa dıqqat awdarıwǵa hám keleshektegi múmkin bolǵan jaǵdaylardı qarap shıǵıwǵa múmkinshilik beredi. Boljawǵa járdem beriwdiń mısalı - belgili bir orınǵa shekemgi aralıqtı kórsetetuǵın jol belgisi.

13. Izbe-izlik principi. Eger jańa displeyler izbe-iz dizayn etilgen bolsa, basqa displeylerden qalǵan eski ádetler jańa displeylerdi qayta islewge ańsat kóshedi. Paydalanıwshınıń uzaq múddetli yadı sáykes dep esaplanǵan háreketlerdi iske qosadı. Dizayn bul faktti qabıl etiwi hám hár túrli displeyler arasında izbe-izlikti paydalanıwı kerek.

Házirgi izertlewler

Adam-kompyuter óz-ara baylanısı temalarına tómendegiler kiredi:

Sociallıq esaplaw

Sociallıq esaplaw - bul texnologiya hám adamlar arasındaǵı interaktiv hám birge islesiw háreketi. Sońǵı jılları bloglar, elektron pochtalar, sociallıq tarmaqlar, tez xabar almasıw hám basqa da kóplegen sociallıq esaplaw texnologiyaları bar bolǵanlıqtan, óz-ara tásirlerdi analiz birligi retinde izertleytuǵın sociallıq ilimiy izertlewler kóbeydi. Bul izertlewlerdiń kópshiligi psixologiya, sociallıq psixologiya hám sociologiyadan alınǵan. Mısalı, bir izertlew adamlar erkek atı berilgen kompyuterdiń hayal atı berilgen mashinaǵa qaraǵanda qımbatıraq bolıwın kútetuǵının anıqladı.[9] Basqa izertlewler adamlar kompyuterler menen óz ara ámellerin adamlarǵa qaraǵanda teris qabıllaǵanın anıqladı, tap bul mashinalarǵa sonday minez kórsetse de.[10]

Bilimge tiykarlanǵan adam-kompyuter óz-ara baylanısı

Adam hám kompyuter óz-ara baylanıslarında, ádette adam hám kompyuterdiń óz-ara háreketlerdi túsiniwi arasında semantikalıq ayırmashılıq boladı. Ontologiya, tarawǵa tiyisli bilimniń formal kórinisi sıpatında, eki tárep arasındaǵı semantikalıq eki mánililikti sheshiw arqalı bul máseleni sheshiw ushın qollanılıwı múmkin.[11]

Emociyalar hám adam-kompyuter óz-ara baylanısı

Adamlar hám kompyuterler óz-ara baylanısında, izertlewshiler kompyuterlerdiń adam emociyaların qalay anıqlaw, qayta islew hám olarǵa juwap beriw múmkinligin úyrenip, emocional intellektual informaciyalıq sistemalardı rawajlandırıwǵa háreket etti. Izertlewshiler bir neshe 'sezimlerdi anıqlaw kanallarıń usınıs etti. Adam emociyaların avtomatlastırılǵan hám cifrlı túrde anıqlawdıń potencialı adam-kompyuter óz-ara baylanısınıń nátiyjeliligin jaqsılawda. Emociyalardıń adam-kompyuter óz-ara baylanısına tásiri finanslıq sheshim qabıllawda EKG qollanıw hám shólkemlik bilimlerdi bólisiwde kóz qozǵalısın baqlaw hám bet oqıwshılardı emociyalardı anıqlaw kanalları sıpatında qollanıw sıyaqlı tarawlarda izertlengen. Bul tarawlarda sezimlerdi anıqlaw kanallarınıń adam sezimlerin anıqlaw potencialı bar ekenligi hám informaciyalıq sistemalardıń sezimlerdi anıqlaw kanallarınan alınǵan maǵlıwmatlardı sheshim qabıllaw modellerin jaqsılaw ushın qollanıw múmkinligi kórsetilgen.

Miy-kompyuter interfeysleri

Miy-kompyuter interfeysi (MKI) - bul jetilistirilgen yamasa sımlar menen baylanısqan miy hám sırtqı qurılma arasındaǵı tuwrı baylanıs jolı. MKI neyromodulyaciyadan eki tárepleme informaciya aǵımına múmkinshilik beriwi menen parıq qıladı. MKIler kóbinese adamnıń kognitiv yamasa sensor-motorlı funkciyaların izertlew, kartaǵa túsiriw, járdem beriw, kúsheytiw yamasa qayta islewge baǵdarlanǵan.[12]

Qáwipsizlik óz-ara tásirleri

Qáwipsizlik óz-ara tásirleri - bul adamlar hám kompyuterler arasındaǵı óz-ara tásirdi, ásirese informaciya qáwipsizligine baylanıslı tárepin úyreniw. Onıń maqseti, ápiwayı til menen aytqanda, aqırǵı paydalanıwshı baǵdarlamalarındaǵı qáwipsizlik ózgeshelikleriniń qolaylılıǵın jaqsılaw bolıp tabıladı.

1970-jıllardaǵı Xerox PARC dáwirinde payda bolǵan AKÓ-den (Adam-Kompyuter Óz-ara baylanısı) ayırmashılıǵı, AKÓQáw (Adam-Kompyuter Óz-ara baylanısı Qáwipsizligi) salıstırmalı túrde jańa izertlew tarawı bolıp esaplanadı. Bul temaǵa qızıǵıwshılıq Internet qáwipsizligine bolǵan qızıǵıwshılıq penen baylanıslı, ol sońǵı jıllarda keń jámiyetshiliktiń itibarın tartqan másele boldı.

Qáwipsizlik ózgeshelikleri tómen qolaylılıqqa iye bolǵanda, tómendegiler ulıwma sebepler bolıp tabıladı:

  • olar keyin oylanıp qosılǵan
  • olar jańadan tabılǵan qáwipsizlik kemshiliklerin sheshiw ushın asıǵıs túrde jamalǵan
  • olar programmalıq támiynat ustasınıń járdemisiz júdá quramalı paydalanıw jaǵdayların sheshedi
  • olardıń interfeys dizaynerleri tiyisli qáwipsizlik koncepciyaların túsinbegen
  • olardıń interfeys dizaynerleri qolaylılıq ekspertleri emes edi (kóbinese olar baǵdarlamanıń ózin islep shıqqan baǵdarlamashılar bolǵan).

Derekler

  1. ↑ Plans and Situated Action. The Problem of Human-Machine Communication, 1987. 
  2. ↑ Where the Action Is: The Foundations of Embodied Interaction, 2001. 
  3. ↑ Hewett. «ACM SIGCHI Curricula for Human–Computer Interaction». ACM SIGCHI. 17-avgust 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-iyul 2014-jıl.
  4. ↑ Grudin, Jonathan. Utility and usability: research issues and development contexts. pp. 209–217. doi:10.1016/0953-5438(92)90005-z. 
  5. ↑ Chalmers, Matthew; Galani, Areti „Seamful interweaving“,. Proceedings of the 5th conference on Designing interactive systems: Processes, practices, methods, and techniques, 2004 — 243–252 bet. DOI:10.1145/1013115.1013149. ISBN 978-1581137873. 
  6. ↑ Barkhuus, Louise; Polichar, Valerie E.. Empowerment through seamfulness: smart phones in everyday life. pp. 629–639. doi:10.1007/s00779-010-0342-4. 
  7. ↑ Rogers, Yvonne (2012). "HCI Theory: Classical, Modern, and Contemporary". Synthesis Lectures on Human-Centered Informatics 5 (2): 1–129. doi:10.2200/S00418ED1V01Y201205HCI014. 
  8. ↑ Sengers, Phoebe. Proceedings of the 4th decennial conference on Critical computing: Between sense and sensibility — 49–58 bet. DOI:10.1145/1094562.1094569. 
  9. ↑ Posard, Marek (2014). "Status processes in human–computer interactions: Does gender matter?". Computers in Human Behavior 37 (37): 189–195. doi:10.1016/j.chb.2014.04.025. 
  10. ↑ Posard, Marek (2015). "Do people like working with computers more than human beings?". Computers in Human Behavior 51: 232–238. doi:10.1016/j.chb.2015.04.057. 
  11. ↑ Dong, Hai; Hussain, Farookh; Elizabeth, Chang (2010). "A human-centered semantic service platform for the digital ecosystems environment". World Wide Web 13 (1–2): 75–103. doi:10.1007/s11280-009-0081-5. https://www.researchgate.net/publication/220301904. 
  12. ↑ Krucoff, Max O.; Rahimpour, Shervin; Slutzky, Marc W.; Edgerton, V. Reggie; Turner, Dennis A. (2016-01-01). "Enhancing Nervous System Recovery through Neurobiologics, Neural Interface Training, and Neurorehabilitation". Frontiers in Neuroscience 10: 584. doi:10.3389/fnins.2016.00584. PMC 5186786. PMID 28082858. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam-kompyuter_óz-ara_tásiri&oldid=111930» saytınan alınǵan