Amerika Qurama Shtatlarınıń birinshi xanımı
Amerika Qurama Shtatlarınıń birinshi xanımı | |
---|---|
![]() | |
Házirgi waqıtta | |
Melaniya Tramp 2025-jıl 20-yanvardan baslap | |
Rásmiy atı | Birinshi xanım Tramp xanım |
Qısqartılǵan atı | FLOTUS |
Mákan jayı | Aq úy |
Birinshi lawazımdaǵı | Marta Vashington |
Dúzilgen waqtı | 1789-jıl 30-aprel |
Amerika Qurama Shtatlarınıń birinshi xanımı (AQSHBX) (ingl. The first lady of the United States; qısq. FLOTUS) ‒ bul ádette Amerika Qurama Shtatları prezidentiniń hayalı, prezidenttiń lawazım múddeti dawamında sáykes keletuǵın ataq. Birinshi xanımnıń roli hesh qashan rásmiy túrde belgilenbegen yamasa anıqlanbaǵan bolsa da, ol Amerika Qurama Shtatlarınıń siyasiy hám jámiyetlik ómirinde ayrıqsha orın iyeleydi.[1] Amerika Qurama Shtatlarınıń birinshi xanımı Aq úydiń úy biykesi bolıp esaplanadı.
Tariyxıy jaqtan, prezident úylenbegen yamasa jesir bolǵan jaǵdayda, ol ádette tuwısqanınan Aq úydiń úy biykesi bolıwın soraytuǵın edi. Úy xojalıǵında hámme waqıt úy xızmetkerleri bolǵanına qaramastan, XX ásirdiń basınan baslap birinshi xanımǵa onıń ilaj shólkemi járdem berip kelgen, bul shólkem jıllar dawamında kommunikaciya, jeke hám baǵdarlama xızmetkerlerin óz ishine alatuǵınday keńeygen. Onıń keńsesi házir Birinshi xanım keńsesi dep ataladı hám Aq úydiń Shıǵıs tárepinde jaylasqan. Óz ómiri dawamında ol kóbinese "Vashington xanımı" dep atalǵan.[2]
1900-jıllardan baslap birinshi xanımnıń roli anaǵurlım ózgerdi. Bul rolge siyasiy kampaniyalarǵa qatnasıw, Aq úydi basqarıw, jámiyetlik máselelerdi qollap-quwatlaw hám rásmiy hám saltanatlı waqıyalarda prezidentti wákillik etiw kiredi. Bunnan tısqarı, jıllar dawamında ayırım birinshi xanımlar moda tarawınan baslap siyasatqa baylanıslı jámiyetlik pikirge shekem hár qıylı tarawlarda tásir kórsetti, sonday-aq hayal-qızlardıń huqıqların qorǵaw ushın gúresti.[3]

«Birinshi xanım» atamasın atqarıwshı hákimniń hayalı yamasa úy biykesin sıpatlaw ushın qollanıw Qurama Shtatlarda baslandı. Respublikanıń dáslepki kúnlerinde prezidenttiń hayalı ushın ulıwma qabıl etilgen atama joq edi. Kóplegen dáslepki birinshi xanımlar ózlerin qalay shaqırıwın qáleytuǵının bildirdi, sonıń ishinde «Xanım», «Xanım Prezident» hám «Xanım Prezidentsha» sıyaqlı atamalar da bar edi; Marta Vashington kóbinese «Ledi Vashington» dep atalatuǵın edi. «Birinshi xanım» termininiń eń dáslepki qollanılıwlarınıń biri 1838-jılı «St. Johnsbury Caledonian» gazetasında járiyalanǵan maqalada oǵan qollanılǵan, avtor «Xanım Sigurni» Marta Vashingtonnıń kúyewi Djordj prezident bolǵannan keyin de ózgermegenin talqılaydı.[4]

Keń tarqalǵan pikirge qaraǵanda, Dolli Medison 1849-jılı onıń jerlew ilajında Prezident Zakari Teylor tárepinen aytılǵan maqtaw sózinde «birinshi xanım» dep atalǵan; biraq, bul maqtaw sóziniń jazba deregi joq, sonday-aq onıń dáwirindegi gazetalardıń hesh qaysısı onı bul atama menen atamaǵan.[5] 1849-jıldan keyin bul atama Vashington, Kolumbiya okruginiń jámiyetlik ortalıqlarında qollanıla basladı. Bul atama haqıyqıy lawazımdı iyelep turǵan waqıtta qollanılǵan birinshi adam Djeyms Byukenenniń jiyeni Garriet Leyn boldı; Leslie's Illustrated Newspaper 1860-jılǵı maqalasında onı Aq úydiń úy biykesi sıpatındaǵı wazıypaları haqqında jazǵanda usı sóz dizbegin qollandı. Eń dáslepki jazba mısallardıń jáne biri Uilyam Govard Rasseldiń 1863-jıl 3-noyabrdegi kúndelik jazbasınan kelip shıǵadı, onda ol Meri Todd Linkolnǵa qatnaslı «Eldegi birinshi xanım» haqqındaǵı óseklerge silteme beredi. Bul atama 1877-jılı milliy kólemde en jaydı, sol waqıtta gazeta jurnalisti Meri K. Eyms Rezerford B. Xeystiń inauguraciyası haqqında xabar beriw barısında Lyusi Uebb Xeysti «Eldiń birinshi xanımı» dep atadı. Lyusi Xeystiń iskerligi haqqında jiyi xabar beriw bul atamanıń Vashingtonnan tısqarı jerlerde de qollanılıwına járdem berdi. Dramaturg Charlz Nirdlingerdiń Dolli Medison haqqındaǵı 1911-jılǵı «Eldegi birinshi xanım» dep atalǵan keń tarqalǵan komediyalıq pesası bul atamanı jáne de keńirek ámelge asırdı. 1930-jıllarǵa kelip, ol keń qollanılatuǵın boldı. Keyinirek bul atamanıń qollanılıwı Qurama Shtatlardan basqa mámleketlerge de tarqaldı.
1919-jılı Edit Uilson kúyewi awır insulttan keyin onıń jumıs kestesin óz qolına alǵanda, bir respublikashıl senator onı «Birinshi xanım atamasın Hárekettegi birinshi erkekke ózgertiw arqalı hayal-qızlar huqıqları ushın gúresiwshilerdiń ármanın ámelge asırǵan Prezident» dep atadı.[6] Nexis maǵlıwmatlar bazasına muwapıq, FLOTUS (FLOTUS dep oqıladı) qısqartpası birinshi ret 1983-jılı Donni Redkliff tárepinen The Washington Post gazetasında qollanılǵan.[7]
Hayalı emes adamlardıń bul lawazımda bolıwı
Bir neshe hayal (keminde on úsh) prezidenttiń hayalı bolmasa da, Birinshi xanım sıpatında xızmet etken. Bul prezident boydaq yaki jesir bolǵan jaǵdaylarda, yamasa prezidenttiń hayalı Birinshi xanım wazıypaların orınlay almaǵan waqıtlarda júz bergen. Bunday jaǵdaylarda, bul lawazım prezidenttiń hayal-qız tuwısqanı tárepinen atqarılǵan, mısalı: Djeffersonnıń qızı Marta Djefferson Rendolf, Djeksonnıń kelini Sara York Djekson hám onıń hayalınıń jiyeni Emili Donelson, Teylordıń qızı Meri Elizabet Bliss, Bendjamin Garrisonnıń qızı Meri Garrison Makki, Byukenenniń jiyeni Garriet Leyn, Chester A. Arturdıń qarındası Meri Artur Makelroy hám Klivlendtiń qarındası Rouz Klivlend.
Potencial erkek ataması
Amerika Qurama Shtatlarınıń 45 prezidentiniń hámmesi erkek bolǵan, hám olardıń hámmesiniń ya hayalları, ya bolmasa bir hayal-qız úy biykesi Birinshi xanım rolin atqarǵan. Solay etip, Birinshi xanımnıń erkek ekvivalenti atamasına hesh qashan zárúrlik bolmaǵan; 2016-jılı Xillari Klinton úlken partiyanıń prezidentlik nominaciyasın alǵan birinshi hayal bolǵanda, eger ol prezidentlikti jeńip alsa, onıń kúyewi Billge qanday atama beriletuǵını haqqında sorawlar payda boldı. Saylaw kampaniyası dawamında, Bill Klinton ushın Amerika Qurama Shtatlarınıń Birinshi mırzası ataması eń kóp usınıldı, biraq onıń ózi burınǵı prezident bolǵanlıqtan, onı "Mırza Prezident" dep ataw múmkin edi. Bunnan tısqarı, shtat gubernatorlarınıń erkek kúyewleri ádette óz shtatınıń birinshi mırzası dep ataladı (mısalı, Maykl Xeyli hayalı Nikki gubernator bolıp xızmet etken waqıtta Qubla Karolinanıń birinshi mırzası bolǵan).[8] Aqıbetinde, Xillari Klinton saylawda jeńildi, bul máseleni áhmiyetsiz etti.[9]
Roli

Birinshi xanım lawazımı saylanbaytuǵın lawazım bolıp, tek saltanatlı wazıypalardı atqaradı. Soǵan qaramastan, birinshi xanımlar Amerika jámiyetinde joqarı kórinetuǵın orındı iyelegen.[10] Birinshi xanımnıń roli ásirler dawamında rawajlanıp kelgen. Ol, eń aldı menen, Aq úydiń úy biykesi bolıp esaplanadı.[10] Ol mámleketlik rásmiy saltanatlardı hám is-ilajlardı prezident penen birge yamasa onıń ornına shólkemlestiredi hám qatnasadı. Liza Berns birinshi xanımlıqtıń tórt izbe-iz tiykarǵı temasın anıqlaydı: jámiyetlik hayal sıpatında (1900–1929); siyasiy ataqlı adam sıpatında (1932–1961); siyasiy belsendi sıpatında (1964–1977); hám siyasiy aralasıwshı sıpatında (1980–2001).[11]
Marta Vashington bul lawazımdı jarattı hám milliy paytaxtta (Nyu-York hám Filadelfiya) kóplegen mámleketlik is-ilajlardı shólkemlestirdi. Bul jámiyetlik is-ilajlar Respublikalıq Saray dep atalıp, joqarı dárejeli hayallarǵa siyasiy saxna artında rol atqarıwǵa múmkinshilik berdi. Marta Vashington hám Ebigeyl Adams ekewine de Britaniya patsha sarayınıń «xanımları» sıyaqlı qatnas jasaldı.[10]
Dolli Medison jetim balalar hám hayallarǵa járdem beriw ushın háreket etiw, sánli kiyimler kiyiw hám gazetalarda járiyalanıwǵa erisiw, sonday-aq 1812-jılǵı urıs waqtında belgili ǵáziynelerdi saqlap qalıw ushın óz ómirin qáwip astına qoyıw arqalı birinshi xanımlıq lawazımın keń tarqattı. Medison birinshi xanımlıq ushın standart ornattı hám onıń is-háreketleri 1930-jıllarda Eleanor Ruzveltke shekem derlik hár bir birinshi xanım ushın úlgi boldı.[10] Ruzvelt keń kólemde sayaxat etti hám kóplegen toparlarǵa sóyledi, kóbinese prezidenttiń pikirlerinen jeke pikirlerin bildirdi. Ol háptelik gazeta baǵanasın jazdı hám radio baǵdarlamasın alıp bardı. Jaklin Kennedi Aq úydi qayta bezew hám restavraciyalaw boyınsha háreketke basshılıq etti.[12]

Kóplegen birinshi xanımlar áhmiyetli sán baǵdarın belgilewshilerge aylandı.[10] Ayırımları prezidenttiń áhmiyetli másláhátshisi bolıw arqalı belgili dárejede siyasiy tásir kórsetti.[10]
XX ásir dawamında birinshi xanımlardıń belgili maqsetlerdi, ádette sayasiy jaqtan bóliniwshi bolmaǵan maqsetlerdi alǵa baǵdarlawı barǵan sayın keń tarqaldı. Birinshi xanımnıń bul iskerliklerdi qollap-quwatlaw ushın xızmetkerlerdi jumısqa alıwı ádettegi hal boldı. Ledi Byord Djonson qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw hám gúllendiriw boyınsha jetekshi boldı.[13] Pet Nikson ıqtıyarlılıqtı xoshametledi hám shet ellerge keń kólemde sayaxat etti; Betti Ford hayal-qızlar huqıqların qollap-quwatladı; Rozalinn Karter ruwxıy imkaniyatları sheklengen adamlarǵa járdem berdi; Nensi Reygan «Joq» dep aytıń atlı náshebent tuwralı xabardarlıq kampaniyasın jarattı; Barbara Bush sawatlılıqtı alǵa baǵdarladı; Xillari Klinton AQSH ta densawlıqtı saqlaw sistemasın reformalawǵa umtıldı; Laura Bush hayal-qızlar huqıqları toparların qollap-quwatladı hám balalar sawatlılıǵın xoshametledi.[10] Mishel Obama áskeriy shańaraqlardı qollap-quwatlaw hám balalar semizligi menen gúresiw menen tanıldı;[14] al Djill Bayden áskeriy shańaraqlarǵa hám Aq úy tariyxına óz qollawın baǵıshladı.[15][16][17] Házirgi birinshi xanım Melaniya Tramp óz lawazımın balalarǵa járdem beriw, sonıń ishinde kiberqorqıtıwdıń aldın alıw ushın paydalandı.[18]
1964-jıldan baslap, lawazımdaǵı hám barlıq tiri burınǵı birinshi xanımlar Milliy Mádeniyat Orayınıń, Djon F. Kennedi atındaǵı Atqarıwshılıq Óner Orayınıń qáwendershilik keńesiniń húrmetli aǵzaları bolıp tabıladı.[19]
Kúyewiniń prezidentlik múddeti tamamlanıwǵa jaqın qalǵanda, Xillari Klinton Qurama Shtatlar Senatına saylanıw ushın talaban bolıp, siyasiy lawazımǵa umtılǵan birinshi xanım boldı. Saylaw kampaniyası waqtında onıń qızı Chelsi birinshi xanımnıń kóp wazıypaların óz moynına aldı. Jeńiske erisken Klinton 2001-jıldan 2009-jılǵa shekem Nyu-Yorkten kishi senator bolıp xızmet etti, sońınan Obama prezidenttiń mámleketlik xatkeri bolıw ushın lawazımınan ketti. Keyinirek, ol 2016-jılǵı saylawda Demokratiyalıq partiyanıń prezidentlikke talabanı boldı, biraq Donald Trampqa jeńildi.
Birinshi Xanım Keńsesi

Qurama Shtatlar birinshi xanımınıń keńsesi birinshi xanımnıń Aq Úydiń xanımı sıpatındaǵı wazıypaların orınlawı ushın juwapker bolıp, sonday-aq Aq Úydiń barlıq jámiyetlik hám saltanatlı is-ilajların basqaradı. Birinshi xanımnıń óz xızmetkerleri bar, olardıń arasında keńse baslıǵı, baspasóz xatkeri, Aq Úydiń jámiyetlik xatkeri hám bas gúl dizayneri bar. Birinshi xanım keńsesi Aq Úy keńsesiniń bir bólimi bolıp, Prezident Atqarıw Keńsesiniń tarmaǵı bolıp esaplanadı.[20] Birinshi xanım Xillari Klinton Nyu-York shtatınan senator bolıwǵa qarar etkende, ol birinshi xanım sıpatındaǵı wazıypaların bir shetke qoydı[21] hám shtatta jasaw huqıqın alıw ushın Nyu-Yorktiń Chappakva qalasına kóship bardı.[22] Ol senatorlıqqa saylanıw kampaniyasında jeńiske eriskennen keyin birinshi xanım sıpatındaǵı wazıypaların qayta basladı,[23] hám Bill Klintonnıń prezidentlik múddeti tamamlanıwına on jeti kún qalǵanǵa shekem hám birinshi xanım, hám AQSH senatorı sıpatındaǵı wazıypaların birge alıp bardı.[24]
Kollekciyalar
1912-jılı dúzilgen Birinshi xanımlar kollekciyası Smitson Institutınıń eń kóp qızıǵıwshılıq payda etken kórgizbeleriniń biri bolıp kelgen. Dáslepki kórgizbe 1914-jılı ashılıp, Smitson Institutında hayal-qızlarǵa ayrıqsha dıqqat qaratqan birinshi kórgizbelerdiń biri boldı. Dáslep tiykarınan sán-saltanatqa baǵdarlanǵan kórgizbe házirgi waqıtta birinshi xanımlardıń AQSH hám Amerika jámiyetine qosqan úleslerin tereń úyreniwge qaratılǵan. 2008-jılı Amerika tariyxı milliy muzeyiniń qayta ashılıw jılı bayramı sheńberinde "Smitson Institutındaǵı Birinshi Xanımlar" kórgizbesi ashıldı. Bul kórgizbe muzeydiń birinshi xanımlar tariyxı boyınsha keńeytilgen kórgizbesine kópir xızmetin atqardı, ol 2011-jıl 19-noyabrde ashıldı. "Birinshi Xanımlar" kórgizbesi birinshi xanımnıń rásmiy emes, biraq áhmiyetli ornın hám hár túrli hayal-qızlardıń bul lawazımdı prezident administraciyasına hám mámleketke óz úleslerin qosıw ushın qalay paydalanǵanın izertleydi. Kórgizbede Marta Vashingtonnan baslap Mishel Obamaǵa shekemgi 26 kóylek hám 160-tan aslam basqa zatlar, sonıń ishinde Aq Úy ıdıs-tabaqları, jeke buyımlar hám Smitson Institutınıń birinshi xanımlar haqqındaǵı unikal kollekciyasınan alınǵan basqa da zatlar bar.[25]

Tásir
Ayırım birinshi xanımlar ózleriniń kiyim-kenshekleri hám stili menen dıqqatqa ılayıq bolǵan. Máselen, Jaklin Kennedi Onassis dúnya júzilik moda úlgisine aylandı: onıń stili kommerciyalıq óndiriwshiler tárepinen kóshirildi hám kóplegen jas hayal-qızlar tárepinen tákirarlandı, ol 1965-jılı Xalıqaralıq Jaqsı Kiyinetuǵınlar Diziminiń Dańq Zalına kirgizildi. Memi Eyzenxauer Birinshi Xanım bolǵan hár bir jılı Nyu-York Kiyim Institutı tárepinen eldegi eń jaqsı kiyinetuǵın on eki hayaldıń biri dep ataldı. "Memi stili" keń etekli kóylek, shıraylı bilezikler, marjanlar, kishkene qalpaqlar hám qısqa kesilgen, mańlay shashlı shash úlgisinen ibarat edi. Mishel Obama da óziniń moda tańlawları menen úlken dıqqatqa iye boldı: stil jazıwshısı Robin Givxan onı The Daily Beast basılımında maqtap, Birinshi xanımnıń stili lawazımnıń jámiyetlik imidjin jaqsılawǵa járdem bergenin ayttı.[26]
Derekler
- ↑ Caroli. „First Lady: United States title“. Encyclopædia Britannica. 15-may 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-sentyabr 2016-jıl.
- ↑ Figueroa, Acton. Washington, Part 3. World Almanac Library, January 1, 2003 — 10 bet. ISBN 978-0-8368-5162-5.
- ↑ Mitchell. „Does the First Lady Position Put Ladies First?“. Australian Institute of International Affairs (10-mart 2021-jıl). 9-may 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 3-aprel 2022-jıl.
- ↑ "Martha Washington". St. Johnsbury Caledonian: p. 1. August 7, 1838.
- ↑ „First Lady Biography: Dolley Madison“. National First Ladies' Library. 15-sentyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-mart 2007-jıl.
- ↑ Creeden. In Full Bloom: Tales of Women in Their Prime.
- ↑ Safire, William. „On Language; Potus And Flotus“ (12-oktyabr 1997-jıl). 9-sentyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ Thompson. „What happens when a man takes over role of first lady?“ (en-US). delawareonline.com. 15-may 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-may 2021-jıl.
- ↑ Goldmacher. „Trump pulls off biggest upset in U.S. history“. Politico (9-noyabr 2016-jıl). 5-iyul 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-aprel 2023-jıl.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Anthony. „The Role of the First Lady“. America.gov (26-sentyabr 2008-jıl). 10-may 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-may 2009-jıl.
Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid
<ref>
tag; name "role" defined multiple times with different content - ↑ Burns, Lisa M.. First Ladies and the Fourth Estate: Press Framing of Presidential Wives. Northern Illinois University Press.
- ↑ Troy, Gil. Jacqueline Kennedy's White House renovations.
- ↑ Gould, Lewis L.. Lady Bird Johnson and the Environment. University Press of Kansas.
- ↑ „Michelle Obama“. whitehouse.gov. 14-yanvar 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-may 2010-jıl.
- ↑ "Jill Biden announces plans to aid military families in next phase of her agenda". April 7, 2021. https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2021/04/07/jill-biden-announce-joining-forces-plans-aid-military-families/7108590002/.
- ↑ „First Lady Jill Biden Unveils Enhanced and Expanded White House Tour“. The White House (21-oktyabr 2024-jıl). Qaraldı: 20-yanvar 2025-jıl.
- ↑ Klein, Betsy (25 October 2024). "Jill Biden unveils a reimagined White House tour". https://www.cnn.com/2024/10/21/politics/jill-biden-unveils-a-reimagined-white-house-tour/index.html.
- ↑ Superville, Darlene (October 9, 2017). "Melania Trump Filling Out Her Agenda as First Lady". https://www.usnews.com/news/politics/articles/2017-10-09/melania-trump-saying-2-words-more-often-first-lady.
- ↑ „The Kennedy Center: Board of Trustees“. 14-avgust 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-noyabr 2014-jıl.
- ↑ „Executive Office of the President“. whitehouse.gov (23-dekabr 2014-jıl). 14-yanvar 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 27-avgust 2017-jıl.
- ↑ "Hillary Clinton Makes a Historic Move". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/wp-srv/WPcap/2000-01/05/073r-010500-idx.html.
- ↑ „Mrs. Clinton to Be Official New Yorker“. The New York Times (24-noyabr 1999-jıl). 14-yanvar 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-fevral 2017-jıl.
- ↑ „The Race Won, the Senator-Elect Resumes Her First Lady Duties at the White House“. The New York Times (10-noyabr 2000-jıl). 14-yanvar 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-fevral 2017-jıl.
- ↑ „A Day of Firsts As Mrs. Clinton Takes the Oath“. The New York Times (4-yanvar 2001-jıl). 14-yanvar 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-fevral 2017-jıl.
- ↑ „The First Ladies“. National Museum of American History, Smithsonian Institution. 19-avgust 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-aprel 2012-jıl.
- ↑ Givhan. „First Lady Fashion Fatigue“. The Daily Beast (2012). 18-yanvar 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-oktyabr 2014-jıl.