3
өңдеме
Ullı Britanyanıń ekonomikası: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq
Ullı Britanyanıń ekonomikası (redaktorlaw)
18:29, 2012 j. yanvardıń 27 waqtındaǵı nusqası
, 11 жыл бұрынredaktorlaw anıqlaması joq
(Taza bet jaratıldı: "Ulli Britaniyanin` ekonomikasi ---------------------------------------------------------------------------------------------- [[Kategoriya: Jobasi: 1.Tariyxi 1....") |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
|
Ulli Britanya ekonomikasi nominal jalpi ishki o`nm (JIO`) ko`lemi jag`inan dunyadag`i en`iri 6-orinda turatug`un milliy ekonomika esaplanadi ha`m valyuta satip aliw kushi pariteti jag`inan 7-orinda ha`mde Evropada nominal jalpi ishki o`nm (JIO`) ko`lemi jag`inan Frantsiya ha`m Germanyadan keyingi 3-orinda, valyuta satip aliw kushi pariteti jag`inan Germanyadan keyingi 2-orinda turadi. Qisqasha aytqanda Ulli Britanya Jalpi ishki o`nimi adam basna esaplag`anda dunyadag`i 20- joqari orinda ha`m valyuta satip aliw kushi pariteti17- joqari orinda turadi.Britanya ekonomikasi Anglya,Shatlandiya,Wels ha`m Arqa Irlandiya ma`mleketleri ekonomikasinan quralg`an . Ulli Britanya Milletler Doslig`inin` ,Evropa awqaminin`,Ulli 7 liktin`, ULLI 8 liktin`,ULli 20 liqtin`, Xalq araliq Aqsha-kredit Fondinin`,Ekonomikaliq birge islesiw ha`m Rawajlaniw sho`lkeminin` (EBRSH) , Dunya Bankinin`, Dunya Sawda Sho`lkeminin`, B.M.Sh nin` ag`zasi esaplanadi.
Ulli Britanya dunyadag` en` globallasqan mamleketlerdin` biri esaplanadi. London Nyu-Yorktan keyingi iri finansliq oray ham Evropadag`i jalpi ishki o`nimi ulken bolg`an qala.2010 jildin` Dekabrina kelip Ulli Britanya ko`lemi boyinsha 3- Orinda turatug`un ma`mlekettin` ha`m ishine ha`m sirtina bag`darlang`an shet el investitsiyasina iyelik etken(eki jag`dayda da AQSh ha`m Frantsiyadan keyin). Olshew metodlarina tiykarlanip, Ulli Britanyanin` aerokosmikaliq sanaati dunyadag`i ekinshi yamasa ushinshi milliy aerokosmikaliq sanaat esaplanadi . Farmatsevtika sanaati Ulli Britanya ekonomikasinda a`himiyetli ro`l oynaydi ha`m ma`mleket farmatsevtikaliq R&D global shig`inlarinin` 3-joqari bolegine iye (AQSh ha`m Yoponyadan keyin). Ulli Britanya ekonomikasi Arqa ten`izde tabilg`an neft ha`m gaz rezervi esabinan ko`terildi,ol 2007-jili £250 milliardqa bahalandi . Ulli Britanya ha`zirgi waqitta “Dunya Bankisinin` Biznes Islew Ko`rsetkishi Jen`illigi “nin` dunya boyinsha 4-orninda ,al evropada bolsa 1-orinda turadi.
==Tariyxi ==
==== '''Uristan keyingi tikleniw''' ====
Ekinshi jer juzlik uristan son`, bul jerde uzin pa`seyusiz interval boldi (1945-1973) ha`m 1950-1960-jillari rawajlaniw boldi. EBRSHnin` tastiyqlawinsha o`siwdin` jilliq normasi 1960 ha`m 1973-jillar aralig`inda ortasha 2.9% ti qurag`an , sonda da bul ko`rsetkish basqa Evropa mamleketleri misalig`a Frantsiya, Batis Germanya ,Italya ko`rsetkishlerinen a`dewir arqada edi.
XVF kancler Denis Xilidi ekonomikaliq jag`daydi jaqsilaw ushin reformalar bo`legi sipatinda tezlik penen ma`mleket shig`inlarin azaytiwg`a ha`m qatan` ekonomikaliq sharalardi qollawg`a ha`m qutqariw sha`rt spatinda ma`jbur etti. Tez arada ,1979-jili hukimet quladi.
Sog`an qaramastan, Missis Tetcherdin` Ulli Britanya ekonomikasin modernizatsiyalawi birtegislikten alis boldi; onin` inflyaciyag` qarissi guresi massaliq jumissizliqqa alip keldi, jumissizlar sani 1982-jili 3000000 g`a jetti bul bolsa 3 jil alding`a salistirg`anda 1500000g`a ko`p. Bul tiykarinan go`nergen ha`m ekonomikaliq rentabelli bolmag`an zavodlar ha`m ko`mir ka`nlerinin` jabiliwi menen baylanisli. 1984-jil dawaminda jumissizliq o`zinin` maksimal da`rejesine derlik 3300000 g`a jetti, bul ko`rsetkish 10 jilliqtin` son`g`i 3 jilinda birden tusip ketti, 1989-jldin` aqirina kelip jumissizliq da`rejesi 1600000 nan sa`l aslam bolip turdi. Biraq sog`an qaramastan 1990-jildin` ekinshi yariminda Ulli Britanya dunya recesiyasi menen parallel turde ekinshi bir basqa recessiyag`a tusip qaldi ha`m ekonomikanin` en` joqari da`rejesinen 8% ke en` to`men da`rejesine tusip ketti, 1993-jildin baslarinda recessiya tamamlang`an waqitta bolsa jumissizliq 1600000 atrapinan 3000000 g`a artip ketti, ham keyingi ekonomikaliq tikleniw juda` kushili boldi. 1980-jillardag`i recessiyag`a qarag`anda tikleniw tezboldi ha`m jumissizliq da`rejesi real to`menledi, 1997-jili jumissizliq 1700000 g`a tusti.
Bul eki waqiyada Ulli Britanyag`a basqa rawajlang`an ellerge qarag`anda ko`brek ziyan jetkizdi, sebebi Ulli Britanya daramatti tayar o`nim ha`m tovarlardin`, a`srese aziq awqat o`nimlerinin` jetispewshiligi waqtinda finansliq xizmet arqali aldi. 2007-jili Ulli Britanya dunyadag`i to`lem balansi dificitligi jag`inan 3- orindag`i el edi, tiykarinan o`ndiris tovarlarinin` dificitligi sebebinen boldi. 2008-jildin` may ayinda XVF Ulli Britanya hukimetine saliq-byudjet siyasatin sirtqi balansti ko`teriw ushin ken`eytiwdi ma`sla`xat etedi. Ulli Britanyanin` “ha`r jumisshig`a tuwra keletug`un miynet o`nimdarlig`i” son`g`i 20 jilliqta jaqsi o`sip keliwine ha`m Germaniyadag`i miynet o`nimdarlig`ina jetiwine qaramastan, ol ele jumisshilari 35 saatliq ha`ptege iye bolg`an Franciyanin` da`rejesinen 20% atrapinda izde kelmekte. Hazirgi waqitta Ulli Britanya “ha`r saat jumis waqti ishindegi jumis o`nimdarlig`i “ (eski) Evropa awqami(15 ma`mleket)ortasha ko`rsetkishleri menen birdey. 2010-jili Ulli Britanya Adam Rawajlaniwi Ko`rsetkishleri jag`inan 26-orindi iyelledi.
Ulli Britanya Milliy Statistika Basqarmasi(MSB) nin` mag`lumatlarina ko`re Ulli Britanya 2008-jildin` 2-kvartalinda recessiyag`a tusip, odan 2009-jildin` 4-kvartalinda shiqqan. 2009-jildin` noyabrinde MSB ko`rip shiqqan tsifralar Ulli Britanya negative o`siwdin` 6 izbe-iz kvartalinda ziyan ko`rgen. 2009 din` noyabr ayinin` aqirina kelip ekonomika 4.9% ke qisqardi, bul bolsa esap kitaplar baslang`aninan baslap 2008-2009-jillardag`i recessiyani en` uzag`i etti. 2009din` dekabr ayinda Milliy Statistika Basqarmasi 2009-jildin` 3-kvartali ushin mag`lumatlardi ko`rip shiqti ,ha`m ekonomikanin` 0.2% ke qisqarg`anin, alding`i kvartalg`a salistirg`anda 0.6% ke tuskenin ko`rsetti.
“Faktli toqtaw “ boliwin, al keynen 2010nin` aqirina kelip a`ste aqirin kishkene bolimli o`siwge qaytiwin boljadi.
FTSE 100 ha`m FTSE 250 2009 din` 9-sentyabrinde FTSE100 50000 ha`m FTSE 250 9000 ko`rsetkishti ko`rsetip bir jil ishinde en` joqari ko`rsetkishke eristi.8-sentiyabrde Milliy Ekonomikaliq ha`m Sotsiyalliq Izzertlew Instituti ekonomika avgust ayina shekemgi 3 ay ishinde 0.2% ke o`sken dep esaplamaqta edi, biraq qate da`lillengen edi. Ol “normal ekonomikaliq jag`day” ele qaytpag`anin eskertsede, onin` ko`zlerinde Ulli Britanya recessiyasi rasmiy turde tamamlang`an edi. Tap sol kuni, ko`rsetkishlerde Ulli Britanya sanaat o`ndirisinin` o`siwi iyul ayinda 18 ay ishindegi en` joqari tempke shiqqanin ko`rsetti. 2009din` 15- sentyabrinde EA Ulli Britanya iyul-sentyabr aralig`inda 0.2% ke o`sedi dep qate boljag`an, sol kuni Anglya Banki direktori Mervin King Ulli Britanya JIO`i ha`zir o`spekte dedi. Welsta keyingi waqitta jumissizliq da`rejesi tusti.Ko`plegen Ulli Britanyali komentatorlar barliq belgilerdin`- o`siw a`dewir mumkinligin- ko`rsetiwine tiykarlanip 3-kvartalda Ulli Britanya recessiyadan ra`smiy turde shig`ip ketiwine isenim bildirgen edi, biraq negizinde hukimet shig`imlari ekonomikani recessiyadan qutqariwg`a jetkilikli emes edi. Tcifralar tiykarinan 2009din` sentyabr ayinda usaqlap satiwda hesh qanday o`siwdin joqlig`in ha`m avgust ayinda bolsa sanaat o`ndiris ko`leminde 2.5% pa`seyiwdi ko`rsetti. Korip shig`ilg`an Ulli Britanyada mamlekettin` go`ne avtomabillerdi utilizaciyalaw sxemasi ushin jumsag`an naq puli ja`rdem bergen bolsada, ko`rsetkishler 2009din` 3-kvartalinda 0.2% ke qisqarg`anin tastiyqladi. Sondada bul waqitsha waqiya 4-kvartalda 0.4% lik qatan` o`siw menen dawam etti. Ulli Britanya sanaatshilarinin` organi, IFD (Isbilermenler Federatsiyasi Duziw) hukimetten ko`p mug`dardag`i naq pul ushin qabarlasti:”Kelesi aydag`i pre-byudjet bayanatinda bizne investiciyasi ushin ja`rdemdi ken`eytiwsiz, o`siw ushin impulstin` qayjerden keliwin ko`riw qiyin.Amerikanin` kreditlik reyting sho`lkemi Moody`s 2010nin sentyabr ayinda tiykarinan hukimet is ha`reketleri sebebinen turg`in qarjilardi boljay otirip, Ulli Britanyag`a AAA kreditlik reytingti berdi. Ol ja`ne keleshekte o`siw ushin ekonomika iyilushen` ha`mde xojaliq qarizlari ha`m to`men eksport , finansliq sector siyaqli ulken o`siwdi qisqartiwshi faktorlar ekenligin xabarladi.2- Jer juzlik urisinan berli Ulli Britanya o`zinin` en` qiyin recessiyasina 2008-jili kirip qaldi. Sog`an qaramastan Ulli Britanya ekonomikasi 2010-jildin` 2-kvartalinda 1.2% ke ha`m 3-kvartalda 0.8% ke o`sti, bul 2010nin` 1-kvartalindag`i ko`rsetkishten 0.4% ke ha`m 2009din` 4-kvartalindag` ko`rsetkishten 0.4% ke tez o`sip, son`g` 10 jil dawamindag`i en` tez izbe-iz o`sim boldi. Biraq Ulli Britanya o`z esap-kitabnda en` suwiq dekabirge iye bolg`annan keyin 2010nin` 4- kvartalinda Ulli Britanya ekonomikasi 0.5% ke qisqardi. 2011din` da`slepki 3 ayinda Ulli Britanya ekonomikasi eki eseli recsssiya qaupin qisqartip, 0.4% ke o`sti. 2-kvartal da`slep 0.3% o`siw alip keldi, biraq keynen 0.1% ke tuskeni baqlandi. Bul 3-kvartalda 0.5% penen dawam ettirildi. 2011de Ulli Britanya ekonomikasi bari-jog`i 1.0% ke g`ana o`sti.
==Tarawlar==
=== '''Awil xojalig`i,an`shiliq,tog`ayshiliq ha`m baliqshiliq''' ===
Awil xojalig`i intensiv, joqari mexanizatsiyalang`an ha`m Evropa standartlarina juwap beretug`un taraw esaplanadi, 1.6% ten az bolg`an jumisshi kushi (535000 jumisshi) menen 60% atrapinda aziq-awqat o`nimlerin jetistiredi. Ol Ulli Britanyanin` milliy qosilg`an qunina 0.6% atrapinda ules qosadi. O`ndiristin` ushten eki bo`legi sharwashiliqqa , ushten bir bo`legi da`n eginlerine arnalg`an. Awil xojalig`i Evropa Awqaminin` Uliwma Awil xojalig`i Siyasati menen subsiditsiyalang`an.
Ulli Britanya a`himiyetli biraq qisqarip ketken baliqshiliq sanaatin saqlap kelmekte. Onin` flotlari Kingston-apon-Xall, Grimsby, Flitvud, Great Yarmuz, Peterhid, Fraserburg ha`m Lowestoft siyaqli qalalarda qaniygelesken, ha`m uylerine Sole balig`inan baslap Selyotka balig`ina shekemgi baliqlardi alip qaytadi.
Ko`k Kitap(Milliy Statisyika Basqarmasi ta`repinen ha`r jili basip shig`arilatug`un kitap)2006da “awil xojalig`i, an`shiliq, tog`ayshiliq ha`m baliqshiliq 2004-jili Ulli Britanya ekonomikasina (2006-jil bahalari boyinsha) £10323 mln jalpi baha qosti.
===O`ndiris Tarawlari===
==== '''Ondiris manufakturasi''' ====
2009-jili Ulli Britanya o`ndiris sektorinin` jalpi qosqan bahasi £ 140 mlrd ti quradi ha`m 2.6 mln atirapinda adamlardi jumis penen ta`minledi. 2008-jili Ulli Britanya ta`repinen R&D da investitsiyalang`an £16 mlrd atirapindag`i summadan £ 12 mlrd shamasi o`ndiris biznessi ta`repinen bolg`an. 2008-jili Ulli Britanya qimbatli o`nimdi shig`ariw boyinsha dunyadag`i 6-orinda turg`an.
Ulli Britanyada farmacevtika sanaati 67000 atrapinda adamlardi jumis penen ta`minleydi ha`m Ulli Britanya JIO` ine £8.4 mlrd ti qurban etken ha`mde izzertlewler ha`m rawajlaniwg`a uliwma bahasi £3.9mlrd qa ten` bolg`an investitsiya kirgizgen. 2007- jili Ulli Britanyanin` farmacevtik o`nimler eksporti 14.6 mlrd funtti quradi, ha`m farmacevtikaliqo`nimlerde 4.3mlrd liq sawda qosimshasin payda etti. Ulli Britanya dunyadag`i 3- orindag`i GlaxoSmithKline ha`m dunyadag`i 7-orinda turiwsh AstraZeneca kompaniyalarina uy esaplanadi.
Ko`k kitap 2006 xabar beriwinshe bul sector 2004-jili Ulli Britanya ekononikasina £21,876 mln li jalpi o`nim bahasin qosqan. 2007jil Ulli Britanya uliwma ko`lemi 9.5 kvadrillion Bib(Britanya issiliq birligi) bolg`an energiya islep shig`ariwg`a iye bolg`an, onin` qurami may(38%), tabiyg`iy gaz(36%), ko`mir(13%), atom(11%) ha`m qayta tikleniwshi energya derekleri(2%). 2009-jili Ulli Britanya kunine 1.5 mln barrel neft qazip alg`an ha`m kunine 1.7 mln barrel tuting`an. Bul sanaat ha`zirde pa`seyiwde bolip, Ulli Britanya 2005-jildan berli neft importshisi bolip kelmekte. 2010 jilda bolsa Ulli Britanya EA ndag`i barliq ma`mleketler ishinde en` irisi esaplanip, 3.1 mlrd barrel da`lillengen neft zapasina iye.
Ulli Britanya bir Qatar energetic kompanyalardin` watani esaplanadi, solardan 6 neft ha`m gaz “supermajorlar”dan ekewi-BP ha`m Royal Dutch Shell – ha`m BG Group.
==='''Xizmet ko`rsetiw tarawi'''===
==== '''Bilimlendiriw, den-sawliqti saqlaw ha`m sotsiyalliq jumis''' ====
2008-jili Bilimlendiriw, den-sawliqti saqlaw ha`m sotsiyalliq jumis sektorinin` uliwma jalpi qosilg`an bahasi £170.3mlrd atrapinda boldi, onin` £145 mlrdi jumisshilar ushin kompesaciya boldi. 2008-jili bul sector uliwma jalpi kapitali £17.7 mlrdti qurag`an.
2008-jili qosilg`an jalpi bahasi £76.4mlrd atrapinda boldi. 2007/08 Ulli Britanyadag`i joqari bilimlendiriw institutlarinin` uliwma kirimi £23.4mlrd boldi ha`m 169995 qa`niygelerdi jumisqa ornalastirdi. 2007/08 Ulli Britanyada joqari oqiw orinlarindag`i studentler sani 2303105 ke jetti (1922180ni Anglyada,210180ni Shotlandiyada, 125540i Welsta ha`m 48200i Arqa Irlandiyada)
Nyu-York penen bir qatarda London qalasi dunyanin` en` iri finansliq oray esaplanadi
Ulli Britanyadag`i basqa bir neshe iri qalalar ulken finansliq sektorg`a ha`m olarg`a baylanisli xizmetlerge iye. Edinburg Evropadag`i iri finansliq oraylardin` biri ha`m Shotlandiyanin` Royal Bankinin` ha`mde Standart Life (Standart O`mir) din` bas-karargaxlarina uy esaplanadi. Leeds ha`zirgi waqitta London sirtindag`i iri biznes ha`m finansliq xizmetlerdin` oray esaplanadi, ha`m Londonnan keyingi Ulli Britanyadag` en` iri yuridikaliq xzmetler orayi esaplanadi.
Ko`shpes mulk ha`m ijara qatnaslari sektori turarjaylardin` tapsiriliwin ha`m basqada sog`an uqsas biznesti qollap quwatlaw qatnasiqlardi o`z ishine aladi. Ko`k kitap 2006nin` xabar beriwinshe ijara qatnasiqlari tarawi 2004-jili Ulli Britanya ekonomikasina £83.037 mln jalpi baha qosqan ,sol waqitta basqa ko`shpes mulk ha`m biznesti qollap quwatlaw is ilajlari £175.333mln jalpi baha qosqan.
Ulli Britanya ekonomikasi ushin turizm juda` ahimiyetli. 2004-jili 27 mlnnan aslam turistlerdin` keliwi menen Ulli Britanya dunyadag`i 6- iri turistlik ba`ndirgi(oray) ge aylandi. London belgili araliqta, ol 2006-jilidag`i 15.6mln miymanlari menen dunyadag`i en` ko`p barilatug`un qala esaplanadi, 2- orndag`i Bankoktan(10.4 mln) ha`m 3-orindag`i Parijdan(9.7mln) aldin turadi.
==== '''Transport, saqlaw-toplaw xojalig`i ha`m baylanis''' ====
Ko`k kitap 2006nin` xabarlawinsha transport ha`m saqlaw-toplaw xojalig`i 2004-jili Ulli Britanya ekonomikasina £49.516mln ko`leminde jalpi baha qosti, al baylanis tarawi bolsa £29.762mln mug`darinda jalpi baha qosti.
Jol Agentligi atqariwshi agentlik esaplanadi ha`mde jeke menshik ha`m M6Tool qollaniwshi jollardan tisqari Magistral ha`m Avtostradalarg`a juwapker esaplanadi. Transport ministrliginin` jaziwinsha jol ha`reketinin` tig`ilisi en` tiykarg`i transport mahqalalarinin` biri esaplanadi, ha`m egerde ol toqtatilmasa 2025 jilg`a kelip zayalang`an waqit ushin Anglya qosimsha £22mlrd shig`in shig`ariwina tuwra keledi. Ma`mleket ta`repinen sponsorlang`an 2006-jilg`i Eddington dokladina muwapiq, eger jollardi bahalaw ha`m transport tarmag`in ken`eytirw menen shug`illanilmasa, tig`ilis ekonomikag`a ziyan jetkeriw qawpinde turipti.2009 din` oktyabr ayinan 2010nin` sentyabrine shekemgi bir jil ishinde Ulli Britanya airoportlari uliwma 211.4 mln passajirlarg`a xizmet ko`rsetti. Sol da`wiredegi en` iri airoportlar London Hitrow airoporti(65.6mln passajir), Gatvik airoporti(31.5mln passajir) ha`m London Stansted airoporti(18.9 mln passajir) esaplanadi. London Hitrow airoporti paytaxttan 24km batista jaylasqan, bul airoport dunya juzi boyinsha en` ulken mug`dardag`i xalqaraliq passajirler ha`reketine iye, ja`ne BMI ha`m Virgin Atlantic ha`mde Ulli Britanya flagin alip juriwshi ”British Airways” aviakompaniyalarinin` orayi esaplanadi.
Bul taraw motor sawdasi, avto remont, jeke ha`m uy xojalig`i tovarlari sanaatlarin o`z ishine aladi.Ko`k kitap 2006da xabarlaniwinsha 2004-jili bul sector Ulli Britanya ekonomikasina £127.520 mlnliq jalpi bahani qosqan.
London iri usaqlap satiw oray esaplanadi ha`m 2010-jili uliwma shig`inlari £64.2 mlrd atirapinda bolip, dunyadag`i basqa qalalardin` ishinde en` joqari aziq-awqatliq bolmag`an usaq sawdasina iyeliketti. Ulli Britanyada orinlasqan Tesco da`ramat ko`lemi boyinsha dunyadag`i (Wal-Mart Stores ha`m Carrefour lardan izde) 3-orindi iyelleydi, ha`m Ulli Britanya bazarinda 30% li ulesi menen ha`zirde lider bolp esaplanadi.
London sirt el valyutalar sawdasi ushin paytaxt esaplanadi. En` joqari kunlik mug`dari trillion AQSh dollarig`a jetken, bul ko`rsetkishke Nyu-York sawdag`a kirisken waqitta jetisedi. Ulli Britanyanin` pul birligi Funt sterling esaplanadi ha`m £ belgisi menen belgilenedi. Anglya Banki orayliq bank bolip, pul birliktin` basip shig`ariliwina jwapker esaplanadi. Shotladiya ha`m Arqa Irlandiya Bankleri Anglya bankinin` aqsha pullarin mashqalani qaplaw ushin rezerfte saqlaw sha`rti menen o`zlerinin` aqsha pullarin basip shig`ariw huquqin saqlamaqta. Funt sterling basqa ma`mleketler ta`repinen saqlaw valyutasi retinde de qollaniladi, ha`m dunyadag`i AQSh dollari ha`m Evro lardan keyingi 3- orindi iyelleydi.
Ulli Britanya valyuta shig`ariw boyinsha evrrog`a qosiliwdi tan`lamadi. Alding`i primyer ministr Tony Bleyr hukimeti Sheshiwshi ag`zaliq “5 ekonomikaliq test” orinlaniwi kerek dep ja`miyetlik referendum o`tkeriwdi o`z juapkershiligine alg`an edi. Salistrmali jaqin waqitlarg`a shekem Ulli Britanya funt sterlingin biykar etip Evrog`a qosiliw yamasa qosilmaw haqqinda debat bolip o`tti. 2007-jili Ulli Britanya primer ministry Gordon Brawn waqtinda o`zi g`aznashiliq kancleri sipatinda ornatqan belgili testler ustinde referendum o`tkeriwge wa`de beredi. Testlerdi bahalawda sheshim jaqinlasqan waqitta Gordon Brawn Ulli Britanya ele evrog`a qosilmay turiwi kerek dep juwmaq shig`ardi. Ol ag`zaliqti keleshekti ko`re aliw ushin sheklep, evrog`a qosilmaw haqqindag`i sheshim Britanya ushinda Evropa ushinda duris bolg`anlig`in aytti. Tiykarinan, ol turar jay bahalarinin` silkiniwi birden qosiliwg`a tosiq bolip turg`anin bayan etti. Ja`miyetlik pikirler sorawnamasi ko`plegen Britanyalilar belgili waqit jalg`iz pul birlikke qosiliwg`a qarissi ekenligin ko`rsetti ha`m bul pazitsiya ha`zirde ja`need bekkemlengen. 2005-jili Ulli Britanya xalqinin` yariminan ko`bi (55%) evroni qabillawdan bas tartqan bolsa, 30% i razi bolg`an. Ha`zirgi hukimet, Konservativlik ha`m Liberal Dimokratyaliq koalitsiya, ag`zaliqqa qarissi shiqpaqta.
Ulli Britanya ekonomikasinin` kushi ma`mleketten ma`mleketke regionnan regiong`a turlenedi.
Arqa Ten`iz neft ha`m gaz (ra`smiy turde qosimsh-rayon etip qosilg`an) ta`sirin esaplamag`anda, Anglya en` joqari Jalpi Qosilg`an Baha (JQB) g`a iye, neft ha`m gaz ulesi belgilengennen keyin, Shotlandiya 2009-jili bahalang`anda jan basina shama menen £24000 tuwri keliwshi joqarilaw ko`rsetkishke iye bolsada, ol jaqin arqada. Shotlandiya aqirg`i 12 ay ishinde xalq sanini 1.4% ke tusip o`siwi en` joqari tempine iye doldi. Ol xalq saninin` o`siw tempi 1.9% ke tusip ketken Anglyanin` en` na`tiyjeli bolg`an Arqa Baris regionin artta qaldirdi. Ulli Britanya quramindag`i 4 ma`mleket ushin 2009-jilg`i jan basina tuwri keletug`un JQB (neft ha`m azden tsqari) to`mendegishe:
{| class="wikitable"
|-
! Rangi !! Orni !! funtta ko`rsetilgen jan basina tuwri keletug`in JQB
|-
| 1 || Anglya || 20442
|-
| 2 || Shotlandiya || 19744
|-
| 3 || Arqa Irlandiya || 15795
|-
| 4 || Wels || 14842
|}
Anglyadagi en` joqari jan basina tuwra keletug`un JQB Londong`a tiyisli. Endigi keste Anglyanin` 9 statistikaliq regionlarindag`i (2009) jan basina turi keliwshi JQB ni ko`rsetedi
{| class="wikitable"
|-
!Rangi !! Orini !! funtta ko`rsetilgen jan basina tuwri keletug`in JQB
|-
|1 || Greater London || 342000
|-
|2|| Qubla Shig`is Anglya || 20923
|-
|3|| Shigis Anglya || 18591
|-
|4|| Quba Batis Anglya || 18211
|-
|5|| East Midlands || 17349
|-
|6|| Arqa Batis Anglya || 17263
|-
|7|| West Midlands || 16788
|-
|8|| Yorkshire ha`m Humber, Anglya || 16569
|-
|9|| Arqa Shig`is Anglya || 15621
|}
Evropa awqamindag`i en` bay 10 aymaq ishinde ekewi Ulli Britanyada jaylasqan. Ishki London xalqinin` jan basina € 65 138 JIO` menen nomeri 1 esaplanadi, Berkshir, Bakkingemshir ha`m Oksfordshir xalqtin` adam basina € 37 379 JIO` menen nomeri 7 esaplanadi. Edinburk ha`m Evropadag`i iri finansliq oraylardin` biri esaplanadi.
=== '''Saliqqa tartiw ha`m Qariz qatnasiqlari''' ===
Ulli Britanyada saliqqa tartiw keminde eki turdegi hukimetke to`lemlerdi to`lew mumkin: aymaqliq hukimet ha`m orayliq hukimet ( HM Revenue & Customs). Aymaqliq hukimet orayliq hukimet fondinin` grantlari , biznes normasi, munitsipal saliq ha`m tez-tez to`lemler ha`m jiyinlar misaliga ko`shedegi stoyankalar esabinan finanslanadi. Orayliq hukimet kirimi tiykarinan daramat salig`i, Milliy qamsizlandiriw saliqlari, Qosilgan baha salig`i, kooperatsiya ushin saliq ha`m janilg`i ushin saliq esaplanadi.
2007-jili Ulli Britanyada £221mlrdqa bahalang`an eksport boldi.
Ulli Britanya jaqsi ta`minlengen sotsiyalliq infrastrukturasi menen rawajlang`an ma`mleket esaplanadi, sonin` ushinda jarliliq haqqindag`i sa`wbetler abolyut jarliliqqa qarag`anda salistirmali jarliliq haqqinda boliwg`a tendenciyag`a iye. EBRSH nin` mag`lumatlarina ko`re Ulli Britanya rawajlang`an eller jarliliq reytinginin` to`mengi yariminda turadi, Germanya, Italya ham AQSh ma`mleketlerinen jaqsiraq, ha`mde Franciya, Avstriya, Slovakya ha`m Skandinavya ellerinen jamanraq.
Ulli Britanyada jarliliq tiykarinan uyxojalig`inin` ortasha 60% in quraytug`unlig`i aniqlanadi. 2007-2008 jillari esaplarg`a ko`re g`arezli perzenti joq jalg`iz eresek adamg`a ha`ptesine £115; g`arezli perzenti joq jubaylarg`a ha`ptesine £199; 14 jastan tomen, g`arezli bolg`an eki perzentke iye bolg`an jalg`iz eresek adamg`a ha`ptesine £195; 14 jastan tomen, g`arezli bolg`an eki perzentke iye bolg`an jubaylarg`a ha`ptesine £279 berilip turg`an. 2007-2008 jillari 13,5mln adam yamasa xaliqtin` 22% usi siziq astinda jasag`an. Bul jarliliq da`rejesi Evropa Awqaminda 4 ma`mleketten basqa barlig`inan salistirmali joqariraq. Sol jili, 4mln bala, uliwma balalar saninin` 31% i jarliliq sizig`inan to`men bolg`an shan`araqlarda jasag`an, son` uy-jay bahalari na`zerge aling`an. Bul 1998-99 jillardan berli 400000 bala saninin` azayiwi esaplanadi.
[[Kategoriya:Tariyxi]]
[[Kategoriya:Tarawlar]]
[[Kategoriya:Xizmet ko`rsetiw tarawi]]
[[Kategoriya:Pul birligi]]
[[Kategoriya:Milliy ha`m regionalliq o`zgeshelikler]]
[[Kategoriya:Mamlekettin`ekonomikag`a qatnasi, Ulli Britanya byudjeti]]
[[Kategoriya:Eksport]]
[[Kategoriya:Jarliliq]]
[[en:Economy of the United Kingdom]]
[[ru: Экономика Великобритании]]
| |||