Qazaqstan: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq
k r2.7.2) (бот изменил: or:କାଜାକିସ୍ତାନ на or:କାଜାଖସ୍ତାନ |
k r2.7.2+) (Bot qoʻshdi: zea:Kazachstan |
||
Qatar No 486: | Qatar No 486: | ||
[[yo:Kàsàkstán]] |
[[yo:Kàsàkstán]] |
||
[[za:Hahsazgwswhdanj]] |
[[za:Hahsazgwswhdanj]] |
||
[[zea:Kazachstan]] |
|||
[[zh:哈萨克斯坦]] |
[[zh:哈萨克斯坦]] |
||
[[zh-classical:哈薩克]] |
[[zh-classical:哈薩克]] |
12:28, 2013 j. fevraldıń 8 waqtındaǵı nusqası
Qazaqstan Respublikası Қазақстан Республикасы |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Motto: Alash! (tariyxiy); Alg'a Qazaqstan! (resmiy emes) |
||||||
Anthem: Menin' Qazaqstanım |
||||||
Capital | 22px Astana 51°10′N 71°30′E / 51.167°N 71.500°E G O | |||||
Largest city | Almatı (1 185,9 mın') | |||||
Official languages | Qazaqsha — ma'm., Orıssha |
|||||
Ethnic groups | Qazaqlar, Orıslar, Ukrainlar, O'zbekler, Uyg'ırlar, Tatarlar, Nemisler | |||||
Government | Prezidentlik-Parlamentlik Respublika | |||||
- | Prezident | Nursultan Nazarbayev | ||||
- | premyer-ministr | Ka'rim Ma'simov | ||||
Ta'welsizlik | KSRO elinen | |||||
- | 1-shi xanlıq | 1361 j. Aq Orda | ||||
- | 2-shi xanlıq | 1428 j. O'zbek Ordası | ||||
- | 3-shi xanlıq | 1465 j. Qazaq xanlıg'ı | ||||
- | Jariyalang'anı | 1991 j. dekabrdin' 16 | ||||
- | Tu'geldengeni | 1991 j. dekabrdin' 25 | ||||
- | Water (%) | 1.7 | ||||
Population | ||||||
- | 2006 iuldin' 1 estimate | 15 301,4 mın' (62-shi) | ||||
GDP (PPP) | 2005 estimate | |||||
- | Total | $125.5 mlrd (56-shı) | ||||
- | Per capita | $8318 (70-shi) | ||||
HDI (2004) | ▲ 0,0.774 (ortasha) (79--shı) | |||||
Currency | Qazaqstan ten'gesi (KZT ) |
|||||
Time zone | (UTC+5, +6) | |||||
Internet TLD | .kz | |||||
Calling code | 7 |
Qazaqstan (Qazaqstan Respublikası) — Evraziya materiginin' ortasında jaylasqan ma'mleket.
Arqa jag'ında Rossiya Federatsiyası menen (6 467 km), qubla jag'ında Tu'rkmenstan (380 km), O'zbekstan (2 300 km) ha'mde Qırg'ızstan (980 km) respublikaları menen, shıg'ısında Qıtaymen (1 460 km) sheklesedi, batısta Kaspiy ten'izimen, on'tu'stikte Aral ten'izimen shayıladı. Jer ko'lemi — 2717,3 mın' sharshı kilometr.
Jurt sanı 15301,4 mın' (2006 iyulnin' 1). Onın' 9 008,0 mın' yamasa 58,9 % qazaqlar quraydı. Respublikada 131 ult pen ulıstın' o'kilderi turadı.
Elordası — Astana qalası. A'kimshilik jag'ınan 14 oblısqa bo'linedi. Memlekettik tili — qazaq tili.
Ataması
Jag'rapiyası
A'kimshilik bo'linisiwi
A'kimshilik-awmaqtıq qurılısı: To'mengi kestede. Aiwıldıq aymaqqa birikken 7719 aiwıldıq eldi mekender bar (2003).
Aiwmaq ku'yi | Sanı |
---|---|
Oblıs | 14 |
Qala | 85 |
Qala aiwdanı | ? |
Aiwdan | 160 |
Kent | 176 |
Aiwıldıq aymag'ı | 2237 |
Oblıstar | Aiwmag'ı | Turg'ın jurtı | Ortalıg'ı | Ortalıq turg'ın jurtı |
---|---|---|---|---|
Aqmola | Ko'kshetaiw | |||
Aqto'be | Aqto'be | |||
Almatı | Taldıqorg'an | |||
Atıraiw | Atıraiw | |||
Batıs Qazaqstan | Oral | |||
Jambıl | Taraz | |||
Qarag'andı | Qarag'andı | |||
Qostanay | Qostanay | |||
Qızılorda | Qızılorda | |||
Man'g'ıstaiw | Aqtaiw | |||
On'tu'stik Qazaqstan | Shımkent | |||
Pavlodar | Pavlodar | |||
Soltu'stik Qazaqstan | Petropavl | |||
Shıg'ıs Qazaqstan | O'skemen |
350px|nobaý|oñğa|Qazaqstannın' a'kimshilik kartası
Qala | Aiwmag'ı | Turg'ın jurtı |
---|---|---|
Almatı | ||
Astana | ||
Bayqon'ır¹ | ||
¹Bayqon'ır qalası «Bayqon'ır kosmodromı» men birge 2050 jılg'a deyin Rossiya arendasında. |
Jurtı
Jurt sanı
2006 j. jıldın' shildenin' 1 ku'ninde Qazaqstanda xalıq sanı 15 301,4 mın' adamdı quradı.
Onın' ishinde, 8763,9 mın' (57,3%) adamdı qalalıq turg'ındar, 6537,5 mın' adamdı (42,7%) aiwıldıq turg'ındar qurap otır.
2006 jıldın' qan'tar-maiwsım aralıg'ında respiwbliyka xalqının' tabiyg'iy o'simi 63370 adamdı quradı. Tabiyg'iy o'simnin' jalpı koeffiytsiyenti 1000 turg'ıng'a 8,3 (8,1) adamnan keldi.
Ag'ımdag'ı jıldın' qan'tar-maiwsımında AXAJ organdarı tirkeliw ko'rsetkishi boyınsha 143210 (138882) tiwiw faktilerin tirkedi. Tiwg'andardın' sanı qalalıq ja'ne aiwıldıq eldi-mekenderde o'tken jıldın' tiyisti kezen'imen salıstırg'anda, 3,3%-g'a ja'ne 2,9%-g'a o'sti de, tiyisinshe 83566 ja'ne 59644 adamda quradı. Bala tiwiwdın' jalpı koeffiytsiyenti 1000 turg'ıng'a 18,6 (18,4) sa'biydi quradı.
Osı kezen' ishinde o'lgender sanı 79840 (80978) adamdı qurap otır, sonın' ishinde qalalıq eldi mekender u'lesi — 51186 (51661) ja'ne aiwıldıq jerler — 28654 (29317). O'limnin' jalpı koeffiytsiyenti 1000 turg'ıng'a 10,29 (10,33) adam.
O'liminin' negizgi sebepteri qan aynalımı ju'yesi aiwriwları bolıp tabıladı, olardın' u'lesine barlıq tirkelgen o'lim oqiyg'alarının' 52,9% (52,5%) tiyesili ekendigi xabarlanıp otır.
Osı kezen' ishinde respiwbliykada 1 jasqa deyingi 2049 (2087) balanın' shetineiwi tirkelgen. Na'resteler o'liminin' koeffiytsiyenti 1000 tiwg'ang'a 14,7 (14,5) shetineiw. Periynataldıq kezen'de payda bolatın jag'daylar na'resteler o'liminin' en' ko'p tarag'an sebepteri bolıp tabıladı, odan ag'ımdag'ı jıldın' qan'tar-maiwsımında 1037 (1021) na'reste shetinedi. Tsiyfrlar tilimen aytqanda, barlıq na'resteler o'liminin' 50,6% (48,9%)-ı osı jag'dayg'a tiyesili bolıp tabıladı.
Biyılg'ı jartıjıldıqta nekelesiw men ajırasiwlar sanı, tiyisinshe 54994 ja'ne 17467 (48271 ja'ne 15183) quradı. Nekelesiw men ajırasiwdın' jalpı koeffiytsiyenti 1000 turg'ıng'a 8,5 (7,7) nekeni ja'ne 2,3 (2,1) ajırasiwdı quradı.
Elde xalıq ko'shi-qonının' on' ayırımı saqtalıp keledi, 2006 jıldın' 1 jartıjıldıqtag'ı onın' shaması 18746 (14148) adamdı quradı. 2006 jılı qan'tar-maiwsım aralıg'ında Qazaqstang'a kelgender sanı 2005 jıldın' tiyisti kezen'imen salıstırg'anda 5008 adamg'a nemese 13,2%-g'a, al Qazaqstannan ketkender sanı 9606 adamg'a nemese 1,7 ese azaydı. TMD elderinen kelgender men sol elderge qonıs aiwdarg'andar u'lesi olardın' jalpı sanına shaqqanda, 86,1% ja'ne 87,9% (88,7% ja'ne 66,4%) quradı.
Al el ishindegi ko'ship-qoniwshılardın' sanı 137220 (131019) adamdı qurap otırg'an jayı bar.
Ulttıq quramı
Qazaqstanda 120-dan astam ult (etnostar men etniykalıq toptar) o'kilderi turadı. 2006 jıldın' 1-shildesindegi jag'day boyınsha qazaqtardın' sanı 9008,0 mın' adamdı, orıstar — 3962,1 mın', iwkraiyndar — 444,7 mın', o'zbekter — 433,5 mın', uyg'ırlar — 231,4 mın', tatarlar — 229,1 mın', nemister — 222,5 mın' adamdı quradı. Respiwbliyka xalqının' jalpı sanında en' ko'p u'les salmaqtı qazaqtar — 58,9% ja'ne orıstar — 25,9% alıp otır. Basqa etnostar men etniykalıq toptar u'lesine respiwbliyka xalqının' 15,2% tiyesili bolıp tabıladı.
2006 jıldın' 1 qan'tarındag'ı jag'daymen salıstırg'anda qazaqtar sanı 94,7 mın' adamg'a, nemese 1,1%,-g'a, tiyisinshe o'zbekter — 4,6 mın', nemese 1,1%-g'a, uyg'ırlar — 1,6 mın', nemese 0,7-%-g'a o'sti; al orıstardın' sanı 17,2 mın' adamg'a, nemese 0,4%-g'a, tiyisinshe iwkraiyndar — 4,1 mın', nemese 0,9%-g'a, tatarlar — 0,5 mın', nemese 0,3%-g'a ja'ne nemister — 0,2 mın', nemese 0,1%-g'a azaydı.
Dini
Qazaqstan jurtında 69 % musılmandar, 28 % pravoslav xriystiyandar, 2 % protestanttar bar
Tariyxı
- Batıs tu'rki qag'andıg'ı
- Tu'rkesh qag'andıg'ı
- Xazar qag'andıg'ı
- Og'ız memleketi
- Qiymaq qag'andıg'ı
- Qıpshaq odag'ı
- Qaraxan memleketi
- Xorezm shaxtıg'ı
- Joshı ulısı
- Shag'atay ulısı
- Aq Orda
- Ko'k Orda
- Nog'ay Ordası
- Sibir xandıg'ı
- O'zbek Ordası
- Mog'olstan
- Qazaq xandıg'ı
- Qoqant xandıg'ı
- Xiyiwa a'mirshiligi
- Bo'key xandıg'ı
- Alash Orda
- Qazaq AKSR
- Qazaq KSR
Sayasat jayg'ası
Qazaqstan — 1995 jılg'ı tamız 30 respiwbliykalıq referendiwmda qabıldang'an Konstiytiwtsiyya boyınsha — o'zin demokratiyyalıq, zayırlı, quqıqtıq ja'ne a'leiwmettik memleket retinde ornıqtıradı. Qazaqstan Respiwbliykası — preziydenttik basqariw nısanındag'ı birtutas memleket. Respiwbliykanın' en' jog'arı o'kildi organı — Parlament. Ol respiwbliykanın' zan' shıg'ariw qızmetin ju'zege asıradı. Parlament turaqtı jumıs isteytin eki Palatadan: Senattan ja'ne Ma'jilisten turadı.
Senat a'r oblıstan, respiwbliykalıq man'ızı bar qaladan ja'ne Qazaqstan Respiwbliykasının' elordasınan eki adamnan, tiyisinshe oblıstın', respiwbliykalıq man'ızı bar qalanın' ja'ne Respiwbliyka elordasının' birlesken otırısında saylanatın depiwtattardan quraladı. Senattın' 15 depiwtatın Parlament o'kilettigi merzimine Respiwbliyka Preziydenti tag'ayındaydı.
Ma'jilis da'rejeli o'kilettilik ja'ne birtutas jalpıulttıq saylaiw okriwginin' aiwmag'ı boyınsha partiyyalıq tizim negizinde saylang'an 98 depiwtattardan quraladı, ja'ne 9 depiwtattı Qazaqstan xalqı Assambleyası saylaydı.
Preziydent U'kimetti Ma'jilistegi ko'pshilik alg'an partiyya usınısımen quradı. Respiwbliyka Premer-Miyniystri tag'ayındalg'annan keyingi on ku'n merzim ishinde Premer-Miyniystr U'kimettin' qurılımı men quramı tiwralı Respiwbliyka Preziydentine usınıs engizedi. Premer-Miyniystr Respiwbliykanın' bu'kil aiwmag'ında mindetti ku'shi bar o'kimder shıg'aradı.
Kazaqstan Respiwbliykasının' Konstiytiwtsiyyalıq Ken'esi jeti mu'sheden turadı, olardın' o'kilettigi altı jılg'a sozıladı. Konstiytiwtsiyyalıq Ken'estin' To'rag'asın Respiwbliykanın' Preziydenti tag'ayındaydı.
Qazaqstan Respiwbliykasında sot to'religin tek sot qana ju'zege asıradı. Zan'men qurılg'an Respiwbliykanın' Jog'arg'ı Sotı ja'ne Respiwbliykanın' jergilikti sottarı Respiwbliykanın' sottarı bolıp tabıladı.
Jergilikti memlekettik basqariw ja'ne o'zin-o'zi basqariw
Jergilikti memlekettik basqariwdı tiyisti aiwmaqtag'ı istin' jay-ku'yine jaiwaptı jergilikti o'kildik (ma'sliyxat) ja'ne atqariwshı organdar (a'kimdik) ju'zege asıradı.
Ekonomiykası
-
Damıg'an Almatı
-
Astıq baylıg'ı
Energetiykası
Ma'deniyet ja'ne qog'am
Buqaralıq aqparat quraldarı
A'leiwmettik salası
Qariwlı ku'shteri
Tu'siniktemeler
- ↑
- K.A. Akiyshev "Kiwrgan İyssık, İyskiwsstvo sakov Kazaxstana" Moskva İyskiwsstvo 1978
- AKİYSHEV A. K. KOSTYUM «ZOLOTOGO CHELOVEKA» İY PROBLEMA KATAFRAKTARİYYA
- Akiyshev K. A., Akiyshev A. K. Proiysxojdeniye iy semantiyka iyssıkskogo golovnogo iwbora. - V kn.: Arxeologiycheskiye iyssledovaniyya v Kazaxstane, Alma-Ata, 1979
Tag'ı qaran'ız
Sırtqı siltemeler
- Preziydenttin' resmiy torabı
- Parlamenttin' resmiy torabı
- U'kimettin' resmiy torabı
- Qazaqstan Respiwbliykasının' elektrondıq u'kimeti
- Vsemiyrnıy İystoriycheskiyy Proekt:Kazaxstan Úlgi:Ru icon
- Qazaqstan Ashıq Tizimdeme Jobası (ODP)
Wikiqoymada Qazaqstan haqqında kategoriya bar |