Sulayman Baqırǵaniy

XII a'sirdegi sufistlik taliymattın' ko'rnekli wa'killerinen biri bolg'an Sulayman Baqırg'aniy shama menen 1123-jılı Xorezmnin' Baqırg'an awılında tuwıldı. Ol 1186-jılı qaytıs bolg'an. Alımlar Sulayman Baqırg'aniydin' payg'ambar jasında qaytıs bolg'anlıg'ın shamalay otırıp tuwılg'an jılı haqqındag'ı pikirdi shamalaydı. Ol Xoja Axmet Yassawiydin' en' sadıq sha'kirtlerinin' biri bolg'an.

Sulayman Baqırg'aniydın' jerlengen jeri Qon'ırat penen Moynaq qalasının' ortalıg'ında. Ha'zirde ka'ramatlı "Ha'kim ata" atı menen atalg'an u'lken a'wliyeshilik bolıp esaplanadı.

Sulayman Baqırg'aniy qosıqları eski tu'rki tilindegi Qıpshaq dialektinde jazılg'anlıg'ı ushın da xalıq so'ylew tiline a'dewir jaqın. Oqıw ushın og'ada tu'sinikli. Mısalı:

Ha'r kimdi ko'rsen' Xızır bil,
Ha'r tu'ndi ko'rsen' Qa'dir bil.

degen qosıq qatarlarında u'lken hikmet bar. Bunın' en' baslı ma'nisi adam balasının, o'z ha'ddinen aspay kishi peyil bolıwı, yag'nıy ha'r qanday adamg'a mensinbey qarawshı bolma, sebebi ha'r adamnın, da o'zine jarasa qa'dir qımbatı boladı. Sonın' ushın da olardı joqarı ma'rtebeden turıp sına. Al ha'r o'tken ku'n ha'm tu'nlerin'e shu'kirshilik etip, ha'r bir tu'nnin' o'zin "Qa'dir tu'n" ko'rgendey sezgeysen' - deydi.

Sonın, menen birlikte ol o'z qosıg'ı arqalı o'z da'wirine bolg'an ko'z-qaraslarında ashıq-aydın aytadı. Yag'nıy ha'r qanday adamnın' isenimge bag'ıshlang'an o'z da'rti bolıwı kerek, - deydi. Mısalı:

Dawa tilsim sanı joq, ıshqısızdın' janı joq,
Da'rtsizlerge dawa joq, ta'wibimnen soradım men.

Negizinen Allatalanı shın kewlinen su'yiwge bag'ıshlanadı. Bul jag'day onın' to'mendegi g'a'zzel ba'yitlerinde og'ada ayqın kerinedi. Mısalı:

Qul Sulayman so'zlerdi, sırın xalın'tan giznedi,
Suwretsizdi izledi, kerek diydar kersem men.

Demek onın' "suwretsizdi izlewi" Allatalanı izlewi, onın' jolında o'zin pida' etpekshi bolg'anlıg'ında seziledi.

Sulayman Baqırg'aniy bulardan tısqarı "Aqırzaman" ha'm "Biybi Ma'ryam" qıssalarında jazg'an. "Aqırzaman" qıssasının' aytıwına qarag'anda: "Aqıyırdın' wag'ında adamlar hadal-haramdı ayıra almay buzılıp ketetug'ını, alımlardın' aynıwı, er ha'm hayallardın' buzıqlıqqa jol qoyıwı, Ta'jjaldın' Rum ha'm Xorasang'a bolg'an saparı, İysannın' Ta'jjaldı o'ltirip Ma'diydi imam etiwi, du'nyanın' apatshılıg'ına sebepshi bolg'an Yajujdin' payda bolıwı, İsrafıl qırg'ınının' kelip shıg'ıwı, A'zireyildin' o'z janın o'zi alıwı, Kekte tek qudadan basqa tiri jannın' qalmawı, adamlardın' qaytadan tiriliwi, Qudanın' dostı Muhammed payg'ambardın' o'z u'mmetlerine bolg'an' g'amxorlıg'ı haqqında so'z boladı.

Al Biybi Ma'ryam" qıssasında Ma'ryam degen hayaldan atamız İysanın' tuwılıwı, Allatalanın' og'an "İnjil" kitabın ina'm etiwi, onda sonday ka'ramatlardın' payda bolıp ko'zsizlerge ko'z, mayıplarg'a ayaq-qol ina'm etiw qu'diretinin' bolg'anlıg'ı haqqında aytıladı.