Ańızlar

An'ızlar (legendalar) - qaraqalpaq ko'rkem awızeki do'retpelerinin' belgili bir janrı bolıp, do'reliwi jag'ınan ju'da' a'yyemgi zamanlarg'a barıp jetedi. Olar o'zinin' mazmunı, tu'r-tu'si boyınsha basqa xalıq awızeki do'retpelerinin' janrlarınan ayırılıp turadı.

An'ızlar ko'pshilik jag'daylarda bolmag'an na'rselerdi bolg'anday etip su'wretleytug'ın awızeki prozalıq do'retpeler. Olardı burın a'psanalar ha'm ra'wiyatlar menen aralastırıp bir janr retinde u'yrenildi. An'ızlar qaraqalpaq ertekleri menen birge XIX-a'sirdin' 30-40 jıllarında XX a'sirdin' basında jıynala basladı. Olar ko'pshilik jag'dayda qaraqalpaq ertekleri menen toplamlarında basıldı.

1961-jılı Q.Maqsetov, N.Kamalov, Q.Mambetnazarov baspag'a tayarlag'an "Qaraqalpaq legendaları ha'm anekdotları" kitabında qaraqalpaq an'ızınan bir qansha u'lgiler berildi. Waqıyanın' sheberlik penen qurasatırılıwı bolatug'ın istin' sheshiminin' tabılıwı isendirerli etip tastıyqlanıwı an'ızlarg'a o'z aldına bir ko'rkemlik beredi, a'ngimenin' qonımlı etip su'wretleniwin ta'miyinleydi. Mısalı: Pıshıqlar ne ushın tamaq jep bolıp juwınadı an'ızın alayıq, qolayg'a keltirgen pıshıq esik aldında shashılg'an da'ndi jep ju'rgen torg'aydı qag'ıptı da alıptı. Endi jewge kirisip atırg'anda pıshıqqa qarap, men bir taza ju'retug'ın qus edim, senin' qolın'a tu'sip qaldım. Sen meni so'zsiz jeysen', sizden bir o'tinishim bar. Meni bet qolın'ızdı juwıp tazalap jesen'iz qalay boladı?-depti. Bul o'tinish pıshıqqa maqul tu'sipti de, torg'aydı erkine qoyıp juwına baslaptı. Tap usı waqıtta ku'tip turg'an torg'ay ushıptı da ketipti. Torg'aydan ayırılıp qalg'an pıshıq "Endigiden bılay awqatlanıp bolıp juwınaman"- dep sha'rt etipti. Sonnan baslap pıshıqlar awqatlanıp bolıp juwınatug'ın bolıptı. Joqarıdag'ı pıshıqtın' juwınıwı haqqındag'ı an'ızdın' qanshama isenimli, qanshama sulıw do'retilgenin esitip hayran qalasan'. Haqıyqatında pıshıq awqatın jep bolıp turıp awzıbasın juwg'anday bolıp sıypalaydı. O'mir shınlıg'ı qanday degen menen de an'ızlardın' tiykarg'ı ma'nisin qurap turadı. Ha'tteki turmısta bolmay turg'an waqiyalar su'wretlengende de onın' mazmunında haqıyqatlıqtın' o'z aldına bir su'wretleniw ushqınları ko'rinip turadı.