Thomas Edison

[[Fayl:Thomas Edison2.jpg|280px|súwret]]
Tuwılǵan sánesi	11-fevral 1847(1847-02-11)
Qaytıs bolǵan sánesi	18-oktyabr 1931(1931-10-18) (84 jasta)

Thomas Alva Edison (11 Fevral', 1847 - 18 Oktabr', 1931) Amerikali oylap tabiwshi bolg'an. Ol ko'p zatlardi oylap tapqan. Ko'pshilik adamlar oni elektrik lampochka oylap tapqan dep oylaydi, biraq negizinde ol tek g'ana oni jaqsiraq etiwge, oni ko'birek janip turiwina u'lesin qosti.
Edison patentleri sani boinsha rekord iyesi. Onin' patentleri sani 1093.
Thomas Alva Edison Milan, Ohayo qalasinda tuwilg'an. Edison 7 jasinda ata-anasi menen Port Guron, Michigang'a ko'ship o'tti. Edison awiriwi sebepli oqiwdi kesh basladi. U'sh aydan keyin Edison oqiwdan shetletildi, sebebi ol sabaqta mug'allimine itibar beriwge qiynaldi. Onin' Kanadada mug'allim bolip islegen anasi Edisondi u'yinde oqitti ha'm onin' jaqsi oqiwshi bolip shig'iwina ja'rdem berdi.
Edison 12 jasinda awiriwg'a ushiradi. Usi awiriwi ha'm poezd konduktori onin' qulag'inan tartiwi sebepli Edisonnin' shep qulag'i uliwma ha'm on' qulag'i 80 protsent geren' bolip qaldi. Ol Morze kodin ha'm telegraftin' paydalaniliwin u'yrendi, ha'm telegraf operatori sipatinda jumis islep basladi. 16 jasinda Edison o'zinin' birinshi oylap tabiwi "avtomatik qaytalawshi"ni oylap tapti. Bul qaytalawshi adamsiz stantsiyalar ortasinda telegraf signalin jiberedi, ha'm bul qa'legen adamnin' kodti awdarmalawg'a imka'niyat tuwdirdi.
1868 jili Edison Shig'isqa ko'shti ha'm Boston, Massachusetste Western Union kompaniasinda telegraf operatori sipatinda isledi. Ol ha'ptesine alti ku'n, ha'r ku'ni 12 saat jumis isledi, sonday-aq ol o'zinin' proektleri u'stinde tu'nge shekem islewdi dawam etti. Alti ay ishinde ol o'zinin' birinshi patentin aldi. Bul patent "elektrik dawis sanaw mashinasi" ushin berildi. Bul saylawlarda dawis beriwdi tezletti.
Keyin Edison New-York, New-Yorkqa ketti ha'm ol jerde ha'r qiyli u'skenelerdi on'law menen shug'illlandi. Al tu'nleri ol o'z proektleri u'stinde tinbay isledi. 29 jasinda Edison karbon o'tkizgish u'stinde islep basladi. Bul o'tkizgish Alexander Graham Bell oylap tapqan telefon dawisin ku'sheytip berdi. 1877 jili Edison dawisti jazdirip ha'm qayta oynaytug'in birinshi mashina - fonografti oylap tapti. Bul oylap tabiw oni du'nya ju'zine tanitti.
1879 jili Edison ko'birek waqit janatug'in elektrik lampochkani oylap tapti. Na'tiyjede lampochkalar du'nya ju'zi boylap ken' tarqaldi.

Sem'yasi

Ol 1871 jili Mary Stilwell menen turmis qurdi. Olardin' u'sh balasi boldi: Marion Estelle Edison (sonday-aq Dot dep atalg'an), Thomas Alva Edison, Jr. (sonday-aq Dash dep atalg'an) ha'm William Leslie Edison. Mary Edison 1884 jili qaytis bolg'an. Thomas Edison Floridadan jer satip aldi ha'm ol jerde jay saldi. Ol 35 jasinda 19 jasar Mina Millerge u'ylendi ha'm u'sh balali boldi: Madeleine Edison, Charles Edison (bul balasi a'kesi o'lgennen keyin onin' kompaniyasin basqardi ha'm keyinshelik New Jersey shtatinin' Gubernatori bolip saylandi), ha'm Theodore Miller Edison.