Kriminologiya: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq

Wikipedia, erkin enciklopediya
Content deleted Content added
k r2.7.2) (Bot Qoʻshdi: lv:Kriminoloģija
k r2.7.2) (Bot qoʻshdi: war:Kriminolohiya
Qatar No 66: Qatar No 66:
[[uk:Кримінологія]]
[[uk:Кримінологія]]
[[vi:Tội phạm học]]
[[vi:Tội phạm học]]
[[war:Kriminolohiya]]
[[zh:犯罪學]]
[[zh:犯罪學]]

00:50, 2012 j. dekabrdiń 24 waqtındaǵı nusqası

Kriminologiya ataması latınsha krimen - jınayat, grekshe logos - ta'liymat so'zlerinin' birikpesinen turıp, jınayat haqqında ta'liymat degendi an'latadı. Kriminologiya - jınayatshılıqtı, jınayatshının' shaxsın, jınayatshılıqtın' sebep ha'm sha'rayatın, onın' aldın alıwdın' metod ha'm usılların ilimnin' ulıwma metodologiyası sıpatında dialektikalıq ko'z qarastan izertleytug'ın ja'miyetlik-huqıqıy, teoriyalıq a'meliy ilim.

Kriminologiya tu'sinigin ha'm ta'biyatın ja'miyetlik, yuridikalıq yaki ta'biy pa'n sıpatında ta'n alıw mashqalası shet el kriminologiyasında elege shekem tartıslı. Kriminologiyanın' anglosaksoniyalıq sisteması onı sotsiologiyanın' bir tarawı dep esaplap sotsiologiyalıq kolledjlerde o'tedi. Frantsiya iliminde kriminologiyanın' klinikalıq ta'repine-psixologiyalıq, psixiatriyalıq anomaliya ta'repine, Germaniyada eki ag'ım-biologiyalıq ha'm sotsiologiyalıq ha'reket etedi.

1960 jılı burıng'ı SSSR da shıqqan birinshi kriminologiya kitabı huqıqıy ilim, jınayat huqıqının' bir tarawı sıpatında edi. BMSh kriminologiyanı sotsiologiyalıq ha'm yuridikalıq kompleksli sistema retinde ta'n aldı. 1970 jıldan baslap kriminologiyanı ja'miyetlik ilim, sotsiologiya-huqıqıy ha'm distsiplinarlıq kompleksli ilim sıpatında tu'sine basladı.

Kriminologiya iliminin' obekti - predmetinen ken' bolıp jınayatshılıqtı, onın' aldın alıw ma'selelerin sheshiw menen baylanıslı barlıq ja'miyetlik qatnasıqlardı o'z ishine aladı (ekonomikalıq, ja'miyetlik-siyasiy, ideologiyalıq, ma'deniy, diniy ha'm basqa da qatnasıqlar). Predmeti - jınayatshılıq, jınayatshılıqtın' sebebi ha'm sha'rayatı, jınayatshının' shaxsı ha'm jınayattın' aldın alıw sharalarınan ibarat.

  • Jınayatshılıq - jınayatlar jıyıntıg'ınan ibarat bolg'an tariyxıy o'zgermeli, ja'miyetlik-huqıqıy qubılıs. Sanlı-sapalı ko'rsetkish retinde jınayatshılıqtın' da'rejesi ha'm dinamikası menen ha'rekterlenedi.
  • Jınayatshının' shaxsı - jınayat subektler ja'miyetlik - demografiyalıq, ja'miyetlik wazıypası, ja'miyetlik-ruwxıy qa'siyetlerinin' jıyındısı retinde u'yrenedi.
  • Jınayatshılıqtın' sebebi ha'm sha'rayatları - bul ja'miyettin' rawajlanıwının' belgili bir basqıshına xarakterli, jınayatshılıqtı o'zinin' aqıbeti retinde payda etetug'ın ha'm onın' kelip shıg'ıwına ta'sir etetug'ın (determinatsiyalaytug'ın) zıyanlı ja'miyetlik-ekonomikalıq, demografiyalıq, ideologiyalıq, ja'miyetlik-ruwxıy, siyasiy, sho'lkemlestiriwshilik qublıs ha'm protsesslerdin' jıynag'ı.
  • Jınayatshılıqtın' aldın alıw - jınatshılıqtın' sebep ha'm sha'rayatın kemeytiw, ha'lsizlendiriw, onın' aldın alıwg'a bag'darlang'an ma'mleketlik ha'm ja'miyetlik sharalar sisteması.

Kriminologiya tek huqıqıy emes al, ja'miyetlik huqıqıy pa'n. Ha'rekettin' jınayat ekenligin jınayat huqıqı belgilesede, jınayat sebepleri ja'miyetshilikten kelip shıqqanı ushın kriminologiya sol ja'miyetlik qatnasıqlardın' jınayattı keltirip shıg'arıwshı sebeplerin u'yrenedi. Jınayat huqıqı menen baylanısı - Kriminologiya izertleytug'ın jınayat ha'm onı islegen shaxs jınayat huqıqınan alınadı. Ja'miyetke qa'wipli ha'reket jınayat dep ta'n alıng'annan keyin g'ana kriminologiya ushın jol ashıladı. Jınayat huqıqı ha'reketti jınayat dep belgilep beredi. Kriminologiya jınayat huqıqına, nızam shıg'arıwshı uyımlarg'a jınayatshılıqtın' jag'dayı, strukturası, dinamikası, onın' aldın alıw sharaları haqqında mag'lumatlar, ja'miyetke qa'wipli ha'reketlerdin' keleshegine boljawlar beredi. Qaysı jınayatlardın' ja'miyetke qa'wipliligi asadı, qaysısı kemeyip baratırg'anın boljaydı. Jınayattın' aldın alıw onın' kelip shıg'ıw sebeplerin ha'm sha'rayatın joq qılıw jolları u'yrenedi ha'm huqıq qorg'aw uyımlarına usınıslar beredi. Kriminalistika menen baylanıslılıg'ı sonda, kriminalistika jınayatlardı islew sha'rayat ha'm sebepleri haqqında haqıqıy mag'lıwmatlardı, jınayat islew jag'dayların tipologiyalıq xarakteristikasın, jınayatshılıqtın' ha'reket etiw usılların h.t.b. keltirip baradı, usının' menen nızam qorg'aytug'ın ja'miyetlik qatnasıqlar qa'wipsizligin ha'm qorg'alıwın ta'miyinlew, jınayat islewdi qıyınlastırıw arqalı jınayatshılıqqa qarsı gu'resiwge ja'rdem beredi. Kriminologiya kriminogen jag'daydan kelip shıg'ıp jınayatshılıqtın' strukturasın ha'm dinamikasın ko'rsetiwshi mag'lıwmatlarg'a tiykarlanıp, olardın' tiykarg'ı bag'darların islep shıg'ıwdın' jolların jınayatshılıqtın' aldın alıw sharalarının' quramalı bo'legine kirgizip, bul sharalardın' aldın alıwda qanday na'tiyje berip atırg'anın ko'rsetip beredi.