Qazaq tili: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
Qatar No 1: | Qatar No 1: | ||
{{Infobox Language |
{{Infobox Language |
||
|name=Qazaq tili |
|name=Qazaq tili |
||
|nativename= |
|nativename=Қазақ тілі |
||
|familycolor=Altay |
|familycolor=Altay |
||
|states=[[Qazaqstan]], [[Qıtay]], [[Resey]], [[O'zbekstan]], [[Mon'g'oliya]], [[İyran]] t.b. |
|states=[[Qazaqstan]], [[Qıtay]], [[Resey]], [[O'zbekstan]], [[Mon'g'oliya]], [[İyran]] t.b. |
||
Qatar No 17: | Qatar No 17: | ||
|iso1=kk|iso2=kaz|iso3=kaz|sil=KAZ |
|iso1=kk|iso2=kaz|iso3=kaz|sil=KAZ |
||
}} |
}} |
||
'''Qazaq tili''' — [[Qazaqstan|Qazaqstan |
'''Qazaq tili''' — [[Qazaqstan|Qazaqstan Respublikasının']] [[memlekettik til|memlekettik tili]], sonımen qatar [[Resey]], [[O'zbekstan]], [[Qıtay]], [[Mon'g'oliyya]] jəne t.b. elderde turatın qazaqtardın' ana tili. |
||
Qazaq tili [[tu'rki tilderi|tu'rki tilderdin']] [[qıpshaq tilderi|qıpshaq]] tobına jatadı, sonın' ishindegi [[qaraqalpaq tili|qaraqalpaq]], [[nog'ay tili|nog'ay]], [[qarag'ash tili|qarag'ash]] tilderimen birge [[kıpshaq-nog'ay tilderi|kıpshaq-nog'ay]] topshasın quradı. Tag'ı da [[tatar tili|tatar]], [[bashqurt tili|bashqurt]], [[qarashay-balqar tili|qarashay-balqar]], [[qumıq tili|qumıq]], [[qaray tili|qaray]], [[qırımlı tili|qırımlı (qırım-tatar)]] tilderine jaqın. |
Qazaq tili [[tu'rki tilderi|tu'rki tilderdin']] [[qıpshaq tilderi|qıpshaq]] tobına jatadı, sonın' ishindegi [[qaraqalpaq tili|qaraqalpaq]], [[nog'ay tili|nog'ay]], [[qarag'ash tili|qarag'ash]] tilderimen birge [[kıpshaq-nog'ay tilderi|kıpshaq-nog'ay]] topshasın quradı. Tag'ı da [[tatar tili|tatar]], [[bashqurt tili|bashqurt]], [[qarashay-balqar tili|qarashay-balqar]], [[qumıq tili|qumıq]], [[qaray tili|qaray]], [[qırımlı tili|qırımlı (qırım-tatar)]] tilderine jaqın. |
18:05, 2008 j. iyunnıń 21 waqtındaǵı nusqası
Qazaq tili | |
---|---|
Jergilikli atı | қазақ тілі, қазақша, Qazaq tılı hám قازاق ٴتىلى |
Tarqalǵan mámleketler | Qazaqstan[1], Rossiya[2], Qıtay[3], Mongoliya[4], Ózbekstan[5], Túrkmenstan[6], Germaniya[7], Qırg'ızstan[8], Túrkiya[9], İran[10], A'zerbayjan hám Ukraina[11] |
Sóylesiwshiler sanı | 12 900 000 |
Klassifikaciyası | |
Álipbesi | Kirill jazıwı, Arabic alphabet, Latın jazıwı hám Kazakh Braille |
Til kodları | |
ISO 639-1 | kk |
ISO 639-2 | kaz |
ISO 639-3 | kaz |
Qazaq tili — Qazaqstan Respublikasının' memlekettik tili, sonımen qatar Resey, O'zbekstan, Qıtay, Mon'g'oliyya jəne t.b. elderde turatın qazaqtardın' ana tili.
Qazaq tili tu'rki tilderdin' qıpshaq tobına jatadı, sonın' ishindegi qaraqalpaq, nog'ay, qarag'ash tilderimen birge kıpshaq-nog'ay topshasın quradı. Tag'ı da tatar, bashqurt, qarashay-balqar, qumıq, qaray, qırımlı (qırım-tatar) tilderine jaqın.
Jaziwı
Qazaq jaziwı birneshe ret o'zgeriske ushıradı. 1929 jılg'a deyin Qazaqstanda qazaq arab jaziwın paydalandı. 20 g'. basında Axmet Baytursınulı usınısımen qazaq fonetiykasına negizdelgen arab-parsı a'lippesin (to'te jaziw) paydalang'an. Qazir de Qıtayda iste. 1929 jıldan 1940 jılg'a deyin latın grafiykası qoldanılıp, 1940 jıldan qazirge deyin kiyriyll a'lipbiyi qoldaniwda. Tu'rkiyya men Batıs elderdegi qazaqtar a'rtu'rli latın jaziwına negizdelgen a'lippelerdi paydalanadı.
Fonetiykası
Qazaq tili biwın u'ndestigine negizdeledi, yag'niy qazaqtın' to'l so'zderi ne birın'g'ay jiwan ne birın'g'ay jin'ishke bolıp keledi, ja'ne jiwan daiwıstı biwındardag'ı daiwıssız dıbıstar jiwan tu'rde aytıladı (mısalı: tıs, qurt), al jin'ishke daiwıstı biwındarda jin'ishke estiledi (mısalı: tis, ku'rt).
Qazaq tilinde ekpin ko'binese son'g'ı biwıng'a tu'sedi.
Daiwıstı dıbıstar
Qazaq tilinde 12 daiwıstı dıbıs bar: а, ә, е, и, о, ө, ұ, ү, у, ы, і, э Daiwıstı dıbıs til, jaq ja'ne erinnin' qatısına qaray jıwan ja'ne jin'ishke, ashıq ja'ne qısan', erindik ja'ne eziwlik bolıp jikteledi:
Tildin' qatısına qaray: |
Jıwan: а, о, ұ, ы, у. |
Jin'ishke: ә, ө, ү, і, е, и, у, э. | |
Jaqtın' qatısına qaray: |
Ashıq: а, ә, о, ө, е, э. |
Qısan': ы, і, и, у, ү, ұ. | |
Erinnin' qatısına qaray: |
Erindik: о, ө, ұ, ү, у. |
Eziwlik: а, ә, е, ы, і, и, э. |
Daiwıssız dıbıstar
Daiwıssız dıbıs o'kpeden shıqqan aiwanın' aiwız qiwısında kedergige ushırap shıg'iwınan jasaladı. Qazaq tilinde 26 daiwıssız dıbıs bar: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ. Daiwıssız dıbıstar u'n men saldırdın' qatısına qaray uyan, u'ndi ja'ne qatan bolıp u'shke bo'linedi.
Uyan': | б, в, г, ғ, д, ж, з, һ |
U'ndi: | й, л, м, н, ң, р, у |
Qatan': | к, қ, п, с, т, ф, х, ч, ц, ш, щ |
Grammatiykası
Qazaq tilinde so'z aldında turatın ko'mekshi so'zder (preposition) ornına, so'z artınan keletin shılaiw (postposition) ne tiyisti jalg'aiw qoldanıladı (mısalı: qazaq tili tiwralı maqalanı entsiyklopediyyag'a qosiw).
San esimi bar zat esim jekeshe tu'rinde beriledi (mısalı: «men eki maqala jazdım», biraq «maqalalarımda ko'p qate jiberippin»).
So'z taptarı
Qazaq tilinde kelesi so'z taptarı bar
- Zat esim (бет, қол)
- Sın esim (қызыл, биік)
- San esim (бір, жүз)
- Esimdik (мен, сен)
- Etistik (бару, жазу)
- U'steiw (тез, таза)
- Shılaiw (үшін, туралы)
- Elikteiw so'z (күмп, тарс-түрс, 'ыржың-іржің)
- Odag'ay (алақай, тәйт, құрау-құрау)
Septikteri
Qazaq tilinde 7 septik bar. To'mende a'r septiktin' suraqtarı, jalg'aiwları men mısaldarı berilgen:
septik | surag'ı | jalg'aiwı | mısalı |
Ataiw | kim? ne? | (joq) | кісі, ат |
İlik | kimnin'? nenin'? | -ның/-нің, -дың/-дің, -тың/-тің |
кісіiтің, аттың |
Barıs | kimge? nege? qayda? | -ға/-ге, -қа/-ке | кісіге, атқа |
Tabıs | kimdi? neni? | -ны/-ні, -ды/-ді, -ты/-ті |
кісiны, атты |
Jatıs | kimde? nede? qayda? | -да/-де, -та/-те | кісіде, атта |
Shıg'ıs | kimnen? neden? | -нан/-нен, -дан/-ден, -тан/-тен |
кісіден, аттан |
Ko'mektes | kimmen? nemen? | -мен/-бен/-пен | кісімен, атпен |
Sırtqı siltewler
- Tiliashar.kz — qazaq tilinin' sabaqtarı Úlgi:Ru icon
- So'zdik.kz — Qazaqsha-orıssha, orıssha-qazaqsha so'zlik
- Slovar.Azion.kz — Qazaqsha-orıssha, orıssha-qazaqsha so'zlik
- Ma'ssag'an.com — Qazaqsha-orıssha-inglisshe so'zlik
Altay tilleri
|
---|
Tu'rkiy tilleri • Mon'g'ol tilleri • Ton'g'ıs tilleri • Japon tilleri* • Ka'ris tili* |
Eskertpe: *Japon tili men ka'ris tilinin' Altay tillerine jatatın-jatpaytını haqqında birın'g'ay pikir qalıptasqan joq. Tag'ı qaran'ız: Puyo tilleri. |