Ekskavator

Ekskovator (lat. yexsauo — oyaman, qazaman) — taw jınsları ha'm jerdi (gruntdı) qazıw, olardı ju'k mashınlarına ju'klew ya'ki toplaw ushın mo'njellengen qazıw ha'm ju'klew mashinası. Jer qazıw mashinaların jaratıw ideyasın 16-asirde Leonardo da Vinchi E. draglayn sxeması ta'rzinde ilgeri su'rdi. E.dın' sızbasın birinshi ma'rte worıs oyshılı A.A. Betankur 19-asir 20-j.larında islep shıqqan. 1834 jıllda AQSH da V. Otisom patent alg'an; 1910 jılda birinshi elektr dvigatellı E., 1912 jılda dizel janılg'ısında isleytug'ın, 1920-jıllarda reliste ha'reketlenip, tollı burılatug'ın Ekskovator islep shıg'arıldı. Keyinshelik E.dın' du'zilisi rawajlandırılıp barıldı.

E. bir kovshlı (u'zliksiz ya'ki siklli isleytug'ın) ha'm ko'p kovshli (u'zliksiz isleytug'ın) tu'rlerge bo'linedi. E.dın' tiykarg'ı bo'limleri; kovsh (sho'mish), sharnirli qulash, ku'sh qurılması (dvigatel), burılatug'ın korpus ha'm ju'riw bo'limi (gusenitsa, do'n'gelekler). Bir kovshli E.dın' is sikli ka'n jınsı ya'ki gruntdı kesiw ya'ki qazıw, tolg'an kovshdı bosatıw ha'm kovshdı zaboyg'a qaytarıwdan iba'rat. Ekskovatordın' quwatı, tu'ri ha'm is sha'rayatına qarap, is sıklı 15—80 sek dawam etedı. Ju'rıw bo'limlerinin' tu'rine ko're, gusenitsalı, do'n'geleklı, adımlawshı, relste ju'retug'ın, suwda su'zetug'ın, do'n'geleklı gusenitsalı; ku'sh qurılmasının' tu'rine ko're, bir dvigatellı ha'm ko'p dvigatellı; ishki janıw dvigatellı, elektr, gidravlik, pnevmatik ha'm aralas dvigatellı; basqarıw tu'rine qarap, qolda, gidravlik, pnevmatik, elektr menen ha'm aralas basqarılatug'ın; is organının' tu'rine ko're, tuwrı ha'm teskerı ku'rekli, draglaynlı, greyferlı ha'm basqa Ekskovatorlar boladı. Tuwrı ku'rekli Ekskovator ken' tarqalg'an.. Olarda tu'rli is organları bu'rılatug'ın platforma menen sharnirlı birigedı ha'm joqarı (30—100 MPa) basımlı nasozlar menen ha'reketlenedi. Waziypasına qarap, bir kovshlı Ekskovatorlar, qurılısta, karyerda, tu'nnelde isletiletug'ın, ka'n ashatug'ın, su'zip ju'riwshi ha'm basqa tu'rlerge bo'linedi. Tunnel ha'm shaxta Ekskovatorları ko'bisi jer astı islerinde qollanadı. Bir kovshlı E.lar kovshının' sıyımı — 160 m³g'a shekem boladı.

Ko'p kovshlı E.lar is a'nja'mlarının' tu'rine qarap, shınjırlı ha'm rotorlı tu'rlerge bo'linedı. Shınjırlı Ekskovatorda kovshlar (12—40 ta) jo'neltiriwshi rama gelteklerı boyınsha ha'reketleniwshi u'zliksiz shınjırg'a bekkemlenedı. Rotorlı E.larda is organı 6—12 (ayrıw waqıtları 24 ke shekem) kovısh ornatılg'an rotordan iba'rat. Bunda grunt to'giw konveyerına berilip 150 m ge shekem tasıladı. Onın' qazıw ballı. 50 m ge shekem, shuqırlıg'ı bolsa 25 m ge shekem boladı. Rotorlı E.lar ko'birek ka'nlerde isletiledi. Ha'reket jo'nelisine qarap, ka'ndegıne, boylamasına qazıytug'ın ha'm burılatug'ın tu'rlerge bo'linedi. . Shınjırlı E.larda kovıshlar (12—40) jo'naltiriwshi rama gelteklerı boyınsha ha'reketleniwshi u'zliksiz shınjırg'a bekkemlenedı. Rotorlı E.larda is organı 6—12 ta ayrım waqıtları (24 ke shekem) kovısh ornatılg'an rotordan iba'rat. Bunda grunt to'giw konveyerine berilip 150 m ge shekem tasıladı. Onın' qazıw bal. 50 m ge shekem, shuqırlıg'ı bolsa 25 m ge shekem boladı. Rotorlı E.lar ko'birek ka'nlerde isletiledi. Ha'reket jo'nelisine qarap, do'ngelen'ine, boylamasına qazatug'ın ha'm burılatug'ın tu'rlerge bo'linedi. Ko'p kovıshlı E.lardın' is o'nimda'rlıg'ı 15000 m³/sag'at qa shekem jetedi. Ekskovatorlar Rossiya, AQSH, Germaniya, Frantsiya, Yaponiya, Polsha, Chexiya ha'm basqa ma'mleketlerde islep shıg'arıladı. Tashkent ekskovator zavodında ha'm Ekskovatorlar islep shıg'arılg'an (1945—90) jıllarda.