Aleksandr Pushkin: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq

Wikipedia, erkin enciklopediya
Content deleted Content added
TXiKiBoT (talqılaw | úlesi)
k Bot Qoʻshdi: nn:Aleksandr Pusjkin
Qatar No 94: Qatar No 94:
[[mr:अलेक्सांद्र पुश्किन]]
[[mr:अलेक्सांद्र पुश्किन]]
[[nl:Aleksandr Poesjkin]]
[[nl:Aleksandr Poesjkin]]
[[nn:Aleksandr Pusjkin]]
[[no:Aleksandr Pusjkin]]
[[no:Aleksandr Pusjkin]]
[[os:Пушкин, Сергейы фырт Александр]]
[[os:Пушкин, Сергейы фырт Александр]]

23:51, 2009 j. noyabrdiń 25 waqtındaǵı nusqası

Aleksandr Sergeyevich Pushkin
Aleksandr Pushkin by Vasily Tropinin
Aleksandr Pushkin by Vasily Tropinin
Occupation Poet, novelist, playwright

Aleksandr Sergeevich Pushkin (6 iyun, 1799, Moskva - 10 fevral 1837, Sankt Peterburg) orıs shayırı, dramaturg, roman ha'm qısqa gu'rrin'ler jazıwshısı bolg'an. Ko'pshiliktin' oyınsha, ol en' ullı orıs shayırı bolg'an. Ol orıs a'debiyatının' ullı da'stu'rin baslag'an. Pushkin hesh bir orıs shayırı qollanbag'an stilde jazg'an: ol eski shirkew kitablarına tiykarlan'gan emes, al awız eki orıs tilinen paydalang'an stilde jazg'an. Onın' basqa orıs jazıwshılarına ta'siri ku'shli bolg'an ha'm ko'plegen orıs kompozitorları onın' gu'rrin'lerine ha'm taqmaqlarına namalar do'retken. Pushkinnin' poemaları Rossiyadan basqa ma'mleketlerde aytarlıqtay ko'p adam ta'repinen oqılmaydı. Bunın' sebebi onın' poeziyasın basqa tilge jaqsı awdarıw ju'da' qıyın, sebebi so'zler orıs ma'deniyatına tiyisli ma'nige tolı. Pushkin 1837-jılı 37 jasında duelde o'ltiriledi.

Erte jılları

Pushkinnin' a'kesi eski aristokrat shan'araqtan bolg'an. Anası ta'repinen Pushkin afrikalıq tu'birge iye bolg'an. Onın' atası Abram Gannibal İstanbulda Abissiniyalı (Efiyopiyalı) bolg'an ha'm Tu'rk sultanının' sarayında jasag'an. Orıs elshisi onı Rossiya patshası Ullı Pyotrg'a sawg'a retinde satıp alg'an. Gannibal Ullı Pyotrge jaqsı ta'sir qaldırg'an ha'm ol oqıw ushın Parijge jiberilgen. Keyinshelik ol ju'da' bayıp ketedi. Pushkin o'zinin' ullı atası menen maqtanıshqa iye bog'an ha'm ol haqqında Ullı Pyotrdın' nergi dep atalg'an romanında jazg'an.

19-a'sirde Rossiyanın' barlıq aristokrat shan'araqları fransuz tilin uyrengen, solay etip Pushkin, onın' a'jag'ası ha'm a'japası orıs tiline qarag'anda fransuz tilinde jaqsıraq so'ylegen ha'm jazg'an. Balalardı Arina Rodionovna Yakovleva atlı ta'rbiyashı baqqan. Olardı orıs tilin jaqsı ko'riwge u'yretken usı ta'rbiyashı boladı. Ol balalarg'a orıs xalıq erteklerin aytıp bergen. Pushkin krestyanlar menen orıs tilinde so'ylesken ha'm a'kesinin' kitapxanasında ko'plegen kitaplardı oqıg'an.

Ol 12 jasında Tsarskoye Seloda jaylasqan İmperator litseyi dep atalatug'ın taza mektepke baradı. Keyinshelik bul mektep olardın' ataqlı oqıwshısı hu'rmetine Pushkin dep atalg'an. Ol tez arada orıs ertekleri qaharamanlarınan ha'm waqıyalarınan paydalang'an halda, orıs tilinde romantikalıq poemalardı jaza baslag'an. Ruslan ha'm Lyudmila poeması keyinirek Mixail Glinka ta'repinen operag'a aylanadı.

Ereseklik

1817-jılı Pushkin Sankt Peterburgta sırt el firmasına jumısqa kiredi. Ol tez arada siyasat penen qızıg'ıp baslaydı ha'm 1825-jılı bir topar dvoryanlar ha'm armiya ofitserleri basshılıqqa jan'a patsha qoyıp onın' ku'shin azaytıwg'a ha'reket etken dekabristler ko'terilisin qollap quwatlaydı. Pushkin bir neshe siya'siy poemalardı jazg'an. Na'tiyjede ol Sankt Peterburgtan ketiwge ma'jbu'r bolg'an. Ol ma'mlekettin' qublasındag'ı Kavkaz ha'm Qırımda altı jıl su'rginde bolıwg'a ma'jbu'r boladı. Ol o'zinin' qublada basınan keshirgenlerin bir neshe romantikalıq gu'rrin' poemalarda (waqıyanı aytıp beriwshi uzın poemalarda) jazg'an. Ol Evgeniy Onegin dep atalg'an taqmaq tu'rindegi roman u'stinde jumısın baslag'an. Ol romandı 1833-jılg'a shekem pitkermegen. Bul onın' en' belgili jumısı bolg'an. Bul shıg'arma ko'plegen muzıkantlar ta'repinen qollanılg'an, ha'tte Tchaikovskiy onı operag'a aylandırg'an. Poema a'piwayı orıs adamların sol da'wir ja'miyetinde su'wretleydi.

Pushkin ele su'rginde ekenligine ashıwlanadı ha'm doslarına ko'plegen xatlar jazadı. Bul xatlardın' ko'pshiligi keyinirek baspadan shıg'arılg'an. Ol ko'p waqtın ishiw, oynaw ha'm qılısh penen urısıw menen o'tkergen. Ol o'zi qol astında jumıs islep atırg'an graftın' qızın jaqsı ko'rip qaladı. Graf Pushkindi Rossiyanın' basqa shetine, Pskovqa jaqın jerde o'zinin' anasının' pomestieine su'rginge jiberedi. Pushkin bul jerde eki jıl o'tkeredi. Ol jalg'ız edi, biraq ol orıs tariyxın uyrenedi ha'm krestyanlar menen baylanısta boladı. Onın' jazg'an poemaları orıs ma'deniyatı ideyalarına tolı edi. Ol o'zinin' baslı jumıslarının' biri bolg'an tariyxıy waqıyag'a tiykarlang'an Boris Godunov dramasın jazg'an. Kompozitor Musorgskiy keyinirek bunı operag'a aylandırg'an. Boris Godunov 17-a'sirdegi jawız patsha bolg'an. Pushkinnin' pesası a'piwayı adamlarda u'lken ku'sh bolg'anlıg'ın ko'rsetedi. Sol sebepli onı baspadan shıg'arıw Pushkin ushın qıyın boladı.

Su'rginnen qaytıp keliwi

1825-jılg'ı ko'terilisten keyin taza patsha Nikolay I sol waqıtqa kelip Pushkinnin' ju'da' belgili bolıp ketkenin tu'sinedi. Ol onın' ko'teriliste qatnaspag'anın da tu'sinedi ha'm onın' qaytıp keliwine ruxsat beredi. Patsha Pushkinnin' jumısları baspadan shıg'ıwınan aldın o'zi ko'rip shıg'atug'ınlıg'ın aytadı. Ol o'zinin' jaqsı patsha bolatug'ının ha'm jarlılardın' (qullardın') azat etiliwine ja'rdem beretug'ınlıg'ın aytadı. Pushkin qıyın jag'dayda edi, sebebi ol patshag'a unamaytug'ın hesh zat jaza almas edi. Ol ma'mleket basshıları haqqında jaman zat jazbaslıg'ı ushın ju'da' abaylı bolıwı kerek edi. Politsiya itibar menen onı baqlawdı dawam ettirdi. Degen menen, sol waqıtta Pushkin ko'plegen ullı shıg'armalardı jazadı, derlik ha'r biri orıs a'debiyatında o'z tarawının' birinshisi bolg'an. Bug'an Pikalı xanım (Пиковая дама) dep atalg'an qisqa gu'rrin'i mısal bola aladı. Bul shıg'arma Tchaikovsky ta'repinen operag'a aylandırilg'an ha'm Dostoevskiydin' romanlarına u'lken ta'sir ko'rsetken.

Aqırgı jılları

Pushkin o'zinin' son'g'ı jıllarında Sankt Peterburgta hu'kimet xızmetinde bolg'an. Ol 1831-jılı uylengen ha'm patsha sarayı ja'miyetinde ko'p waqıt o'tkeriwge ma'jbu'r bolg'an. Ol ko'birek proza jaza baslag'an. Ol Ullı Pyotr tariyxın ha'm Kapitan qızı tariyxıy romanın jazg'an. Ol patshadan o'z jumısınan bosap, waqtın awılda jazıw menen o'tkeriwine ruxsat etiwin sorag'an. Patsha bug'an ruxsat bermegen. Pushkin 1837-jılı duelde o'ltiriledi. Ol hayalının' hu'rmetin qorg'awı ushın duelge shıg'ıwına ma'jbu'r boladı.

Pushkinnin' jetiskenlikleri

Pushkin bolmag'anında bu'gingi ku'nde orıs tili ju'da' o'zgeshe bolar edi. Shıg'armalarında awız eki so'ylesiw tilin paydalanıwı arqalı ol onı an'sat sonın' menen birge teren' sezimlerdi bildire alatug'ın tilge aylandırdı. Onın' jumısları keyinirek Turgenev, Goncharov ha'm Lev Tolstoy sıyaqlı jazıwshılarg'a u'lken ta'sir ko'rsetken. Evgeniy Onegin da'wir ja'miyetin ashıp bergen birinshi orıs romanı bolg'an. Onın' jumısları barlıq baslı tillerge awdarılg'an.