Kontentke ótiw

Dárwaza soqqısı

Wikipedia — erkin enciklopediya
Sent-Eten komandasınıń dárwazamanı Melin Jerar dárwaza soqqısın orınlamaqta.

Dárwaza soqqısı — futbol oyınında oyındı qayta baslaw usılı. Onıń tártibi Oyın Nızamlarınıń 16-nızamı menen belgilengen[1].

Beriliwi

Dárwaza soqqısı qorǵanıwshı komandaǵa mına jaǵdaylarda beriledi: top oyın maydanınan shıǵıp, jerde yamasa hawada dárwaza sızıǵın kesip ótkende, gol urılmaǵan jaǵdayda hám topqa sońǵı tiygen oyınshı hújim etiwshi komandanıń aǵzası bolǵanda. Eger topqa sońǵı tiygen oyınshı qorǵanıwshı táreptiń aǵzası bolsa, onda hújim etiwshilerge múyesh soqqısı beriledi.

Dárwaza soqqısı qorǵanıwshı komandaǵa mına jaǵdayda da beriledi: top tuwrı dárwazaǵa kirip, sońǵı ret hújim etiwshi komanda tárepinen tiyilgen bolsa hám nızamlar hújim etiwshi gol tuwrı urılıwına ruqsat bermeytuǵın jaǵdaylarda. Bul jaǵdaylar:

  • qıya erkin soqqı
  • hújim etiwshi komandanıń awt taslanıwı
  • túsirilgen top
  • hújim etiwshi dárwazamannıń óz jaza maydanı ishinen toptı ılaqtırıwı.

Tóreshi dárwaza soqqısın belgilew ushın soqqı orınlanatuǵın dárwaza maydanına qaray tómen baǵıtta qolı menen belgi beredi.

Procedura

Dárwaza
  • Top qozǵalıssız hám soqqı beriwshi komandanıń dárwaza maydanı (sonday-aq altı yardlıq maydan dep te ataladı) ishinde jerde jatıwı kerek. Barlıq qarsılas oyınshılar top oyınǵa kirgizilgenshe jaza maydanınan tısqarı bolıwı kerek. Top tebiliwi kerek (dárwazaman toptı qolına alıwına bolmaydı).
  • Top tebilip, anıq qozǵalǵan waqıtta oyınǵa kirgizilgen bolıp esaplanadı. Dárwaza soqqısın orınlaǵan oyınshı basqa oyınshı topqa tiymegenshe, onı ekinshi márte uslay almaydı[2].
  • Dárwaza soqqısınan qarsılas komandanıń dárwazasına tikkeley gol urıwǵa boladı. Dárwaza soqqısınan óz dárwazańa gol urıw múmkin emes; eger top basqa oyınshıǵa tiymey soqqı beriwshiniń óz dárwazasına kirip ketse (bul júdá siyrek jaǵday), múyesh soqqısı beriledi.
  • Dárwaza soqqısınan keyin tuwrıdan-tuwrı ofsayd ushın jaza berilmeydi[3].

Dárwaza soqqıların kóbinese dárwazamanlar orınlaydı, biraq onı hár qanday oyınshı orınlay aladı.

Qaǵıyda buzıwlar

Eger soqqı qozǵalıstaǵı toptan yamasa nadurıs orınnan orınlansa, dárwaza soqqısı qayta orınlanadı.

Qarsılaslar dárwaza soqqısı orınlanbastan aldın jaza maydanınan shıǵıp ketiwge háreket etiwi kerek. Biraq, eger «tez» dárwaza soqqısı qarsılas jaza maydanınan shıǵıp ketiwge háreket etip atırǵan waqıtta orınlansa, sol qarsılas top oyınǵa kirgizilgennen keyin oǵan tiyiwi yamasa onı alıwǵa háreket etiwi múmkin[4].

Eger qarsılas oyınshı qasaqana jaza maydanında qalsa, yamasa dárwaza soqqısı orınlanbastan aldın jaza maydanına kirse, dárwaza soqqısı qayta orınlanadı. Eger bul bir neshe márte qaytalansa, qarsılas oyınshıǵa Oyın Nızamların úziliksiz buzǵanı ushın eskertiw beriledi.

Eger soqqı beriwshi topqa basqa oyınshı tiymey turıp ekinshi márte tiyse, qarsılas komandaǵa buzıwshılıq bolǵan jerden janapay erkin soqqı beriledi. Biraq, eger ekinshi tiyiw qoldan oynaw sıyaqlı awır buzıwshılıq bolsa, onda qarsılas komandaǵa tuwrıdan-tuwrı erkin soqqı beriledi (eger bul jaza maydanı ishinde bolsa hám soqqı beriwshi dárwazaman bolmasa, penalti beriledi)[5].

Tariyxı

1863 jılǵa shekem

Futboldıń dáslepki kodeksinde dárwaza soqqısınıń uqsasları tabılǵan. Futboldıń qálegen kodeksi boyınsha járiyalanǵan birinshi qaǵıydalar toplamı, yaǵnıy Regbi mektebiniki (1845), komanda óz dárwaza maydanında toptı jerge tiygizgennen keyin on yard yamasa jigirma bes yardtan «shıǵarıw soqqısın» qamtıǵan. Bul házirgi regbi-yuniondaǵı 22 metrlik túsiriw soqqısınıń ata-babası edi. Uqsas 25 yardlıq «shıǵarıw soqqısı» Sheffild qaǵıydalarınıń birinshi nusqasında (1858) tabılǵan. 1856-jılǵı Kembridj qaǵıydaları «on adımnan artıq emes» shıǵarıw soqqısın názerde tutqan, al 1859-jılǵı Melburn Futbol klubınıń qaǵıydaları 20 yardlıq «baslaw soqqısın» belgilegen. Sol waqıtta, Iton dala oyınınıń (1857) hám Xarrou futbolınıń (1858) járiyalanǵan nızamları, top hújim etiwshi komanda esap ashpastan dárwazanıń artına ketken jaǵdayda, dárwaza sızıǵınıń ózinen qorǵanıw soqqısın támiyinlegen.

1863-jılǵı FA qaǵıydaları

1863-jılǵı dáslepki FA qaǵıydaları «dárwaza sızıǵınan erkin soqqını», yaǵnıy dárwaza soqqısınıń dáslepkisin, tómendegishe anıqlaǵan: Eger top dárwaza sızıǵınıń artına ketse, dárwaza tiyisli bolǵan táreptiń oyınshısı toptı birinshi bolıp iyelese, '''onıń komandasınıń bir aǵzası top iyelengen orınnıń qarsısındaǵı noqattan dárwaza sızıǵınan erkin soqqı beriw huqıqına iye boladı'''. Eger qarsılas táreptiń oyınshısı toptı birinshi bolıp iyelese, onıń komandasınıń bir aǵzası top iyelengen orınnıń qarsısındaǵı dárwaza sızıǵınan 15 yard aralıqtaǵı noqattan (biraq tek dárwazaǵa qaray) erkin soqqı beriw huqıqına iye boladı. Qarsılas komanda ol soqqı bermegenshe óz dárwaza sızıǵınıń artında turıwı kerek. Bul «dárwaza sızıǵınan erkin soqqı» menen házirgi dárwaza soqqısı arasında bir neshe ayırmashılıqlar bar:

  • Ol qorǵanıwshı komanda top dárwaza sızıǵın kesip ótkennen keyin onı birinshi bolıp iyelegende berilgen. Bul házirgi associaciya futbolı menen salıstırǵanda ayırmashılıq, onda dárwaza soqqısı top oyınnan shıǵıp ketpesten aldın oǵan sońǵı tiygen komandaǵa qarsı beriletuǵın edi.
  • Ol dárwaza sızıǵınıń ózinen orınlanǵan.
  • Ol top iyelengen orınnıń tuwrı sızıǵı boyınsha orınlanǵan.
  • Ol «soqqı beriwshi qalay maqul kórse, solay» orınlanıwı múmkin edi - yaǵnıy, punt, drop-soqqı yamasa jerden soqqı túrinde.

Bunday soqqıdan keyin oyınshı ofsayd jaǵdayında bola almaytuǵın edi, bul nızamnıń ózgesheligi házirgi kúnge shekem saqlanıp qalǵan.

1866-jılı nızam ózgertilip, qaysı komanda toptı iyelegenine qaramastan, qorǵanıwshı komandaǵa dárwaza soqqısı beriletuǵın boldı. (Eger hújim qılıwshı komanda toptı iyelese, oǵan «tach-daun» berilgen, bul oyın gollar boyınsha teń jaǵdayda tamamlansa, jeńimpazdı anıqlawda qollanılǵan; biraq qorǵanıwshı komandaǵa báribir dárwaza soqqısı berilgen.) 1867-jılı Wanderers FC usınısı boyınsha nızam ápiwayılastırıldı; tach-daun talabı da, qısqa múddetli «tach-daun» jeńimpazdı anıqlaw usılı da tolıǵı menen nızamnan alıp taslandı. Endi dárwaza soqqısı «dárwaza shegaraları sheńberinde altı yard radiusında» hár qanday noqattan orınlanıwı múmkin boldı, al qarsılaslarǵa topqa altı yardtan jaqın keliwge ruqsat etilmedi.

Bul erte nızamlardıń bir máselesi 1867-jılǵı FA jıynalısında aytıp ótilgen edi:[6]

Bir komanda ekinshi komandadan ádewir hálsizirek bolǵan jaǵdayda, oyınshılar qasaqana toptı óz dárwazasınıń sızıǵınan shıǵarıp jiberiw arqalı (geyde ózleri toptı sol jerge tebiw arqalı) kóp waqıt joǵaltatuǵın edi, ásirese waqıttı sozıw maqsetinde oynaǵanda.

Bul jaǵday 1872-jılǵa shekem dawam etti, sol waqıtta Sheffild futbol nızamlarınan múyesh soqqısı qaǵıydası kirgizildi. 1872-jılǵı nızam boyınsha, dárwaza soqqısı tek top tuwrı dárwazanıń ústinen ótkende ǵana beriletuǵın boldı (qaysı komanda tárepinen bolsa da). Top dárwaza sızıǵın dárwazanıń qaptalınan kesip ótkende, top oyınnan shıǵıp ketpesten aldın onı sońǵı iyelegen komandaǵa baylanıslı hújimshi yaki qorǵanıwshı komandaǵa múyesh soqqısı beriletuǵın edi. Bul nızam keyingi jılı (1873-jılı) Great Marlow FC usınısı tiykarında qayta jazıldı: eger hújim qılıwshı komanda toptı dárwaza sızıǵınan shıǵarıp jiberse, dárwaza soqqısı beriletuǵın boldı. Soqqı eń jaqın dárwaza baǵanasınan altı yard radiusında orınlanıwı kerek edi.

1873-jılǵı nızamda bılay jazılǵan edi:

Qarsılas komanda tárepinen top dárwaza sızıǵınan shıǵarılǵanda, top shıqqan dárwaza sızıǵınıń artındaǵı oyınshılardıń birewi tárepinen, eń jaqın dárwaza baǵanasınan altı yard ishinde turıp tebiledi; biraq eger top sol dárwaza sızıǵı komandasınıń birewi tárepinen shıǵarılsa, qarsılas komandanıń oyınshısı onı eń jaqın múyesh bayraq baǵanasınan tebedi. Eki jaǵdayda da, top tebilgenshe basqa hesh bir oyınshıǵa toptan altı yard jaqınlawǵa ruqsat etilmeydi.

Keyingi ózgerisler

1902-jılǵı nızamlar házirgi dárwaza maydanshasın kirgizdi

Atı

«Dárwaza soqqısı» sóz dizbegi ulıwma qollanısta 1867-jıldan baslap ushırasadı,[7] biraq ol oyın nızamlarında 1890-jılǵa shekem payda bolmaǵan. Bunnan aldın «dárwaza sızıǵınan tebiw» sıyaqlı sóz dizbekleri qollanılǵan.

Soqqı poziciyası

1873-jılǵı dárwaza soqqısı «top oyınnan shıqqan jerge eń jaqın dárwaza baǵanasınan 6 yard ishinde» tebiletuǵın edi. 1891-jılı hár bir dárwaza baǵanasınan altı yard radiustı belgilew ushın maydan belgileri qosıldı. 1902-jılı dárwaza soqqısı tebiletuǵın jer ushın «dárwaza maydanshası» termini engizildi; ol hár bir dárwaza baǵanasınan altı yard sozılǵan tik múyeshli formaǵa iye boldı. Dárwaza soqqısı top oyınnan shıqqan jerge eń jaqın dárwaza maydanshasınıń yarımınan tebiliwi kerek edi. Bul talap 1992-jılı alıp taslandı, sol waqıttan baslap dárwaza soqqısın dárwaza maydanshasınıń qálegen jerinen tebiwge ruqsat etildi. Bul ózgeris «keń tarqalǵan waqıttı sozıw taktikalarınıń birin saplastırıw» ushın islendi[8][9].

Qarsılaslardıń poziciyası

1913 hám 1914-jılları qarsılaslar sheginiwi kerek bolǵan aralıq altı yardtan on yardqa shekem kóbeytildi[10][11][12]. 1948-jılı dárwaza soqqısı tebilgende qarsılaslar jaza maydanshasınan tolıq sırtta bolıwı talap etildi[13].

Toptı oyınǵa kirgiziw

1905-jılı toptıń «tolıq aylanıp ótiwi yamasa óz sheńber uzınlıǵına teń aralıqtı júriwi» kerek ekenligi anıqlandı. 1936-jılı Shotlandiya Futbol Associaciyasınıń usınısı boyınsha jańa sheklew qosıldı: dárwaza soqqısınan keyin top oyınǵa kiriw ushın jaza maydanshasınan shıǵıwı kerek dep belgilendi; eger top jaza maydanshasınan shıqpasa, soqqı qayta tebiliwi kerek. Dárwazamanǵa da «dárwaza soqqısınan keyin toptı qolına alıp, sońınan onı oyınǵa kirgiziw ushın tebiwine» anıq tıyım salındı[14]. 2019-jılı toptıń jaza maydanshasınan shıǵıw talabı alıp taslandı: top tebilip, anıq qozǵalǵan waqıtta-aq oyınǵa kirgen bolıp esaplanatuǵın boldı[15].

Dárwaza soqqısınan gol urıw

1890-jılı dárwaza soqqısınan tuwrı gol urıwǵa tıyım salındı. 1997-jılı nızamlarǵa ózgeris kirgizilip, dárwaza soqqısınan tuwrı gol urıwǵa ruqsat berildi, biraq tek qarsılas komandaǵa qarsı ǵana[16][17].

Dárwaza soqqısınan toptı eki ret tiygiziw

1890-jılı dárwaza soqqısın orınlaǵan oyınshıǵa toptı basqa oyınshı tiymegenshe ekinshi ret tiygiziwge tıyım salındı.

Qaǵıyda buzılǵanı ushın jaza

1890-jılı dárwaza soqqısın orınlaǵan oyınshı toptı eki ret tiygizgende, qarsılas komandaǵa janapay erkin soqqı beriletuǵın boldı. 1939-jılı bul jaza top jaza maydanshasınan shıǵıp oyınǵa kirmesten burın eki ret tiygizilgen jaǵdayda qollanılmaytuǵını anıqlandı — bunday jaǵdayda soqqı qayta tebiliwi kerek edi[18].

1905-jılı qarsılas komanda oyınshılarınıń dárwaza soqqısı waqtında belgilengen aralıqtan jaqınlawı da janapay erkin soqqı menen jazalanatuǵın boldı[19]. Bul jaza 1937-jılı alıp taslandı. 1997-jılı nızamlarda qarsılas komanda oyınshıları belgilengen aralıqtan jaqınlaǵan jaǵdayda soqqınıń qayta tebiliwi kerekligi anıq kórsetildi[20].

Derekler

  1. ↑ «FIFA.com – The Laws of the Game – Law 16: The Goal-Kick». FIFA. 8-oktyabr 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-iyun 2014-jıl.
  2. ↑ «Laws of the Game 2019/20: Changes and clarifications». 31-mart 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  3. ↑ LAWS OF THE GAME 2015/2016. 
  4. ↑ «Clarification: Law 16, The Goal Kick» (2-avgust 2019-jıl). Qaraldı: 22-sentyabr 2019-jıl.
  5. ↑ «Law 16 – The Goal Kick». FIFA. 8-oktyabr 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-mart 2014-jıl.
  6. ↑ The Football Association. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Football_Association_(Bell%27s_Life_in_London)_1867-03-02.png. 
  7. ↑ J.C.T[hring] (1867-03-16). "Football Rules". Field: 199. "every time the ball passes the line a goal kick might be claimed". 
  8. ↑ «International Football Association Board: 1992 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 23-oktyabr 2018-jıl.
  9. ↑ «History of the Laws of the Game – 1990–2000». 6-noyabr 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 2-sentyabr 2018-jıl.
  10. ↑ «International Football Association Board: 1914 Minutes of the Annual General Meeting».
  11. ↑ «International Football Association Board: 1914 Minutes of the Annual General Meeting».
  12. ↑ The Laws of 1913 are ambiguous: Law 7, which governs goal-kicks and corner-kicks, states "an opponent shall not be allowed within six yards of the ball until it is kicked off"; but Law 10, which governs several types of set-piece kicks, was changed to state that "the kicker's opponents shall not approach within 10 yards of the ball until the kick is taken". The Football Association used the new 10-yard rule for goal-kicks and corner-kicks during the 1913–14 season, while the Scottish Football Association used the older 6-yard rule – see The New Free Kick Law. p. 1.  This ambiguity was resolved in 1914 by requiring a 10-yard radius in both laws.
  13. ↑ «International Football Association Board: 1948 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 7-oktyabr 2018-jıl.
  14. ↑ «International Football Association Board: 1936 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 23-oktyabr 2018-jıl.
  15. ↑ «Laws of the Game 2019/20». 3-iyun 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  16. ↑ «Starts and restarts of play». 25-mart 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 2-sentyabr 2018-jıl.
  17. ↑ «International Football Association Board: 1997 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 8-oktyabr 2018-jıl.
  18. ↑ «International Football Association Board: 1937 Minutes of the Annual General Meeting».
  19. ↑ «International Football Association Board: 1937 Minutes of the Annual General Meeting». — „Delete the words 'and goal-kick'“.
  20. ↑ «International Football Association Board: 1997 Minutes of the Annual General Meeting».
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Dárwaza_soqqısı&oldid=121332» saytınan alınǵan