Kontentke ótiw

Dárwazaman (futbol)

Wikipedia, erkin enciklopediya
Burınǵı Ispaniya dárwazamanı Iker Kasilyas - xalıqaralıq oyınlarda júz ret dárwaza aldırmaǵan birinshi dárwazaman (UEFA Evro-2012)

Dárwazaman (geyde dárwazashı dep te jazıladı, qısqartılǵan túrde DM, uslap qalıwshı yamasa gol saqlawshı) ‒ futboldaǵı poziciya. Bul sporttaǵı eń qánigelesken poziciya.[1] Dárwazamannıń tiykarǵı wazıypası - qarsılas komandanıń gol urıwına jol qoymaw (yaǵnıy, toptı dárwaza sızıǵınan ótkermew). Bul dárwazamannıń toptıń traektoriyasına qaray jıljıp, onı ya uslap alıw, yamasa dárwaza sızıǵınan uzaǵıraq jaqqa baǵdarlaw arqalı ámelge asırıladı. Jaza (ayıp) maydanı ishinde dárwazamanlarǵa qolların paydalanıwǵa ruqsat etiledi, bul olarǵa (awt oyınnan tısqarı) maydanda toptı qol menen uslawǵa jalǵız huqıq beredi. Dárwazaman komandalasları hám qarsılaslarınan ózgeshe reńdegi forma kiyiw arqalı ajıralıp turadı.

Artqa pas beriw qaǵıydası - kópshilik jaǵdaylarda komandalaslardan dárwazamanǵa berilgen paslardı qol menen uslawǵa ruqsat bermeytuǵın qaǵıyda. Dárwazamanlar ádette dárwazadan soqqı beredi, sonday-aq múyesh soqqıları, tuwrı hám tuwrı emes erkin soqqılar hám belgilew waqtında óz qorǵanıwshılarına buyrıqlar beredi. Dárwazamanlar maydannıń tolıq kórinisine iye bolǵanlıqtan, oyın rawajlanıwına unikal kóz-qarasqa iye bolıp, maydandaǵı strategiyanı baǵdarlawda áhmiyetli rol oynaydı.

Dárwazaman - komandanıń jalǵız májbúriy poziciyası. Eger olar jaraqat alsa yamasa maydannan shıǵarılsa, basqa oyınshı olardıń ornın basıwı kerek. Maydannan shıǵarılǵan dárwazamannıń ornın basıw ushın, komanda ádette (biraq májbúriy emes) maydan oyınshısınıń ornına awısıq (zapastaǵı) dárwazamandı shıǵaradı, solay etip olar báribir bir maydan oyınshısı kem oynaydı. Eger komandanıń zapastaǵı dárwazamanı bolmasa, yamasa olar match ushın ruqsat etilgen barlıq almastırıwlardı paydalanıp bolǵan bolsa, maydan oyınshısı dárwazaman sıpatında oynawǵa májbúr boladı.

Bul poziciya maydan oyınshılarınan ózgeshe kónlikpelerdi talap etetugın bolǵanlıqtan, dárwazamanlar komandalaslarınan bólek shınıǵadı hám kóbinese óz oyının rawajlandırıw ushın dárwazamanlar treneri menen jumıs isleydi. Maydan oyınshıları ádette matchta 90 minutqa shekem oynaw ushın jaqsı júrek-qan tamırları formasında bolıwı kerek bolsa, dárwazaman tez qozǵalıwǵa hám qısqa waqıt aralıǵında tez juwırıwǵa qábiletli bolıwı kerek. Match dawamında dárwazamanlar kóp háreket etiwi múmkin, ádette qısqa aralıqlarda, komandalasları toptı aymaqtan shıǵarǵansha. Shınıǵıw waqtında dárwazamanlar ayaq jumısına hám qutqarıwdan keyin tez turıp ketiwge qábiletli bolıwǵa kóp dıqqat awdaradı. Dárwazamannıń keyingi soqqı kelmesten aldın tayar turıwı, yaǵnıy ayaqların iyin keńliginde hám barmaqlarında turıwı áhmiyetli, sonda olar reakciya kórsetip, toptı qutqara aladı.

Barlıq oyınshılar sıyaqlı, dárwazamanlar da qálegen komanda sanın kiyiwi múmkin, biraq 1-san ádette komandanıń birinshi tańlawdaǵı dárwazamanı ushın saqlanadı.

Dárwazaman - dıqqatqa ılayıq, formaciyalarǵa kirgizilmeytuǵın jalǵız poziciya. Bunıń sebebi, dárwazaman - jalǵız maydan oyınshısı emes poziciya hám futboldaǵı jalǵız májbúriy poziciya.

Zárúr bolmasa da, dárwazamanlar ádette uzın boylı oyınshılar boladı, onıń sebebi dárwazanıń biyikligi hám futboldaǵı kóplegen kese pas, múyesh soqqıları hám joqarı soqqılar.[2]

Tariyxı

Dárwazaman (shepte, aq kóylek kiygen) qarsılas oyınshınıń hújimine ushıraǵan (1905)

Futbol kóp sport túrleri sıyaqlı, taktikada kóp ózgerislerdi basınan keshirdi, bul hár qıylı poziciyalardı payda etiw hám joq qılıwǵa alıp keldi. Dárwazaman - sporttıń kodifikaciyasınan berli sózsiz bar bolǵan jalǵız poziciya. Hátte shólkemlesken futboldıń dáslepki kúnlerinde, sistemalar sheklengen yamasa joq bolǵan waqıtta hám tiykarǵı ideya barlıq oyınshılardıń hújim hám qorǵanıw bolǵan waqıtta da, komandalarda dárwazaman bolıp oynaw ushın belgilengen aǵza bolǵan.

Oyınshı poziciyaları bar futbol komandaları haqqındaǵı eń erte maǵlıwmat 1581-jılı Richard Malkasterden keledi hám dárwaza qorǵawdı anıq kórsetpeydi. Dárwaza qorǵaw haqqındaǵı eń erte anıq silteme 1602-jılǵı Kornish Xyorlinginen keledi. Karyudıń aytıwınsha: «Olar jerge eki putanı otırǵızadı, segiz yaki on fut aralıǵında; hám olarǵa qarsı, on yaki on eki ese uzaqlıqta, basqa ekewin usınday qashıqlıqta, olardı ózleriniń Dárwazaları dep ataydı. Bulardıń biri shek taslaw boyınsha bir tárepke, al ekinshisi qarsılas tárepke tayınlanadı. Olardı qorǵaw ushın eń jaqsı toqtatıwshı Xyorlerlerden bir jubı belgilenedi.»[3] Dárwazaǵa gol urıw haqqındaǵı basqa siltemeler inglis ádebiyatında XVII ásirdiń baslarında payda boladı; mısalı, Djon Deydiń «Betnal-Grindegi soqır tilenshi» pesasında (shama menen 1600-jılı qoyılǵan; 1659-jılı baspadan shıqqan): «Men kemp-bolda gol uraman» (futboldıń júdá qatal túri, Shıǵıs Angliyada keń tarqalǵan). Usıǵan uqsas, 1613-jılǵı qosıqta Maykl Dreyton «Toptı ılaqtırǵanda, Hám onı Dárwazaǵa aydaǵanda, olar eskadronlar menen alǵa júredi» dep jazadı. Oyın dárwazalar menen rawajlanǵan jerde, dárwaza qorǵawdıń qanday da bir túri de rawajlanıwı sózsiz bolıp kórinedi. Devid Uedderbern 1633-jılı latın tilinen «dárwaza qorǵaw» dep awdarılǵan nársege silteme beredi, biraq bul álbette turaqlı dárwazaman poziciyasın ańlatpaydı.

«Dárwazaman» sózi «Tom Braunnıń mektep kúnleri» romanında qollanıladı (1857-jılı baspadan shıqqan, biraq 1830-jıllardaǵı waqıyalardı súwretleydi). Avtor bul jerde regbidiń erte formasına silteme berip atır:

Birinshi gezekte, siz kóresiz, dárwazanı qorǵawǵa juwapker altınshı klass oqıwshısı óz kúshin (dárwazamanlardı) dárwaza baǵanalarınıń artındaǵı pútkil keńislikti iyelew ushın shama menen bes yard aralıqta jaylastırǵan; qáwipsiz hám jaqsı qorǵalǵan dárwaza - barlıq jaqsı oyınnıń tiykarı.[4]

«Dárwazaman» sózi 1867-jılǵı Sheffild qaǵıydalarında payda boldı, biraq bul termin belgilengen oyınshıǵa emes, al «qorǵanıw táreptegi waqıtsha óz dárwazasına eń jaqın turǵan oyınshıǵa» qatnaslı boldı. Usılayınsha anıqlanǵan dárwazaman hesh qanday ayrıqsha toptı uslaw artıqmashılıqlarına iye bolmaǵan.

Futbol associaciyasınıń 1863-jılǵı birinshi Oyın nızamları dárwazaman ushın hesh qanday ayrıqsha qaǵıyda belgilemegen, hár qanday oyınshıǵa toptı uslawǵa yaki qaǵıp jiberiwge ruqsat etilgen. 1870-jılı toptı qol menen uslaw (barlıq oyınshılar ushın) tolıq qadaǵan etildi. Keyingi jılı, 1871-jılı, nızamlarǵa dárwazamandı kirgiziw hám dárwazamanǵa «óz dárwazasın qorǵaw ushın» toptı qol menen uslawǵa ruqsat beriw ushın ózgerisler kirgizildi. Dárwazamannıń toptı qol menen uslaw múmkinshiligine sheklewler nızamlardıń keyingi qayta kórip shıǵıwlarında bir neshe márte ózgertildi:

  • 1871: dárwazaman toptı tek «óz dárwazasın qorǵaw ushın» ǵana qol menen uslay aladı.
  • 1873: dárwazamanǵa toptı «kóterip júriwge» bolmaydı.
  • 1883: dárwazaman toptı eki adımnan artıq kóterip júre almaydı.
  • 1887: dárwazaman qarsılas táreptiń yarım maydanında toptı qol menen uslay almaydı.
  • 1901: dárwazaman toptı hár qanday maqsette qol menen uslay aladı (tek dárwazanı qorǵaw ushın emes).
  • 1905: dárwazaman penaltiden qorǵanǵanda óz dárwaza sızıǵınan alǵa shıǵa almaydı.
  • 1912: dárwazaman toptı tek penalti maydanında ǵana qol menen uslay aladı.
  • 1931: dárwazaman toptı kóterip júrgende eki emes, tórt adımǵa shekem júre aladı.[5]
  • 1992: dárwazaman komandalası tárepinen qasaqana oǵan berilgen toptı qol menen uslay almaydı.
  • 1997: dárwazaman toptı altı sekundtan artıq qol menen uslap tura almaydı.

Dáslep, dárwazamanlar ádette dárwaza baǵanaları arasında oynap, sheklengen qozǵalısqa iye bolǵan, tek qarsılas komandanıń soqqıların qaytarıwda ǵana qozǵalǵan. Jıllar dawamında, oyın sistemalarınıń ózgeriwi sebepli, dárwazamannıń roli rawajlanıp, olar kóbirek aktiv bolıp barǵan. Associaciyalıq futbolda dárwazaman - toptı qol menen basqarıwǵa ruqsat etilgen jalǵız oyınshı bolıp esaplanadı (oyındı shetten kirgiziwden basqa jaǵdaylarda).

1935-36-jıllardaǵı Inglis futbol máwsiminde, jas Sanderlend AFK komandasınıń dárwazamanı Djimmi Torp, Roker Parkte Chelsige qarsı oyında artqa pas berilgen toptı alǵannan keyin basına hám kókiregine tiygen tebiw nátiyjesinde qaytıs boldı. Ol oyın tamam bolǵansha qatnasıwdı dawam etti, biraq keyin úyine barǵanda esinen tanıp qaldı hám tórt kúnnen soń «qarsılas komandanıń qatań háreketleri tezlestirgen» qant diabeti hám júrek jetispewshiliginen emlewxanada qaytıs boldı.[6] Torptıń karerasınıń ayanıshlı aqıbeti qaǵıydalardıń ózgeriwine alıp keldi, endi oyınshılarǵa dárwazaman toptı qolında uslap turǵan waqıtta oǵan ayaǵın kóteriwge ruqsat etilmeydi.[7]

Derekler

  1. ↑ Quinn, Michael; Hirst, Rebecca J.; McGovern, David P. (2023). "Distinct profiles of multisensory processing between professional goalkeepers and outfield football players". Current Biology 33 (19): R994–R995. doi:10.1016/j.cub.2023.08.050. PMID 37816326. 
  2. ↑ „The Evolution of the Goalkeeper: What Makes the Perfect Modern-Day No. 1?“. Bleacher Report. 26-dekabr 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-avgust 2021-jıl.
  3. ↑ „The Survey of Cornwall by Richard Carew“. 29-sentyabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-fevral 2013-jıl.
  4. ↑ An Old Boy [Thomas Hughes]. School Days at Rugby. Boston: Ticknor and Fields, 1857 — 112 bet. 
  5. ↑ Football. 
  6. ↑ "Goalkeeper's Death". The Times (London). 14 February 1936. http://archive.timesonline.co.uk/tol/viewArticle.arc?articleId=ARCHIVE-The_Times-1936-02-14-16-001&pageId=ARCHIVE-The_Times-1936-02-14-16. 
  7. ↑ "On the run with dogs and a long-dead goalkeeper - Telegraph". London. https://www.telegraph.co.uk/sport/main.jhtml?xml=/sport/2006/10/04/soinve04.xml. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Dárwazaman_(futbol)&oldid=116986» saytınan alınǵan