Ekinshi Jáhán urısı

URIS BASLANIWI QISQASHA TUSINIK

Fashizim (italyansha so'z bolip «awqam topar» 1919-jili Italyada payda boladi) Natsiz (nemecshe so'z yag'niy milletshilik bir millettin' dunyag'a ustem boliwi) Gitler o'z milletin (nemets) dunyag'a ustem boliwi kerek, al basqa milletler og'an qul boliwi kerek deb bilgen!

Uris baslaniwina tiykarg'i sebeb dunyag'a jeke ustemlik Uristin' birinshi oshag'i Yaponiya 1931-jili tosattan uris jariyalamay Qitayg'a hujim qiladi Yaponiya armiyasi Qitaydiñ Arqa-batisina hujim qiladi. Keyingi jillar dawaminda Yapon armiyasi sol waqittaği paytaxtı Nankindi basip aladi. Tariyxta 1-marte yapon armiyasi ulken kõlemli milletshilik qirğinin qiladi Nankin qalasinda. Jergilikli 500 000 xaliqti jawizlarsha õltiredi. Bul waqiya tariyxta <<Nankin qirğini>> degen at qaldirdi.

Ekinshi,Ushinshi oshaqlar Germaniya ha'm Italiya. 1935-jili Germaniyada Gitler ha'kimyat basina shig'adi. Ol Germaniyada askeriy diktatura ornatip urisqa tayarlana baslaydi. Al sol waqittaği Evropaniñ kushli mámleketlerinen bolgan Brittaniya ham Fransiya bunday aqwaldi kõrib bilip hesh qanday ilajlar qilmaydi. Sebebi olar Gitlerdi SSSR ge hujim qilmaqshiligina isener edi.

Bul waqitta Italyada Benito Mussoliniy degen Fashizim idiyasin alğa surgen adam hakimyat basina kelgen edi. Usilay Jawiz maqsetleri bolgan 3 mámleket birlesedi. 1937-jili ush mámleket Berlin-Rim-Tokiyo awqamliq haqqinda shartnama duzedi❗️

⚔ Uristin' baslaniwi aniq edi. Sonda Stalin qaweterlenip 1939-jili iyun-iyul aylarinda Brittaniya ham Fransiyani awqamliqqa shaqiradi. Biraq juwap bolmaydi.Polsha hukimeti de Sovet askerlerin qorğaniw ushin mámleketke kirğizbedi hãtteki Gitler Polshadan Gdans walayatin tartip algan waqitta da SSSR armiyasin kirgizbedi sebebi Polsha sol waqitta Brittanya ham Fransiyağa isener edi.

Bunday sharayatta Stalin qawipten mámleketti asraw ushin 1939-jili 23-avgust kuni Stalin Gitler menen 10 jilg'a hujim qilmawliq haqqinda shartnama duzedi.(jãne sirli shartnamada bar edi ogan kõre Stalin ham Gitler Evropani bõlib aliwi tiyis edi)

Gitler SSSR di jaman kõrer edi Al Shartnama bolsa Germaniyaniñ 2 frontta urisiwiniñ aldini aliw ushin kerek edi. (yağniy Batis tarepte Evropa menen urisip atirğan waqitta Shiğista SSSR armiyasi menen urisiw qawipli edi) Al Gitler SSSR ushin 1940 jilda Barbarossa dep atalğan hujim rejesin duzgen edi ogan kore SSSR di 3-4 ayda iyelep aliw tiyis edi.

⚔Ekinshi jahan urisi 1939-jili 1-sentyabr kuni Germany mámleketinin' Polshag'a hujimi menen baslandi, Stalin bunin arqasinda birinshi jahan urisinda ayrilg'an arqa Belarusiya, arqa Ukrayina ni iyelep, Finlandiyag'a uris ashti! 3-sentyabr kuni Polshağa kepillik bergen Britaniya hãm Fransiya Germaniyağa uris jariyalaydi biraq uris hãreketlerini baslamaydi.( Bul tariyxta ajeptewir uris atin aldi) Nemetsler tezlik penen 1939 jili 17-sentyabrde aq Polshaniñ tiykarği armiyasin jeñdi biraq palyaklar uristi dawam ettirdi. Soñ shiğis tãrepten SSSR armiyasi kirip keldi oktyabr aylarina kelip barliq palyak armiyasi nemetsler ham sovedlerdiñ tutqinina tusti. Soñ 1940-jilda bul tutqinlardi nemets ham sURIS BASLANIWI QISQASHA TUSINIK

Fashizim (italyansha so'z bolip «awqam topar» 1919-jili Italyada payda boladi) Natsiz (nemecshe so'z yag'niy milletshilik bir millettin' dunyag'a ustem boliwi) Gitler o'z milletin (nemets) dunyag'a ustem boliwi kerek, al basqa milletler og'an qul boliwi kerek deb bilgen! Uris baslaniwina tiykarg'i sebeb dunyag'a jeke ustemlik❗️ Uristin' birinshi oshag'i Yaponiya 1931-jili tosattan uris jariyalamay Qitayg'a hujim qiladi Ekinshi,Ushinshi oshaqlar Germaniya ha'm Italiya. 1935-jili Germaniyada Gitler ha'kimyat basina shig'adi. 1937-jili ush mámleket Berlin-Rim-Tokiyo awqamliq haqqinda shartnama duzedi❗️ ⚔ Uristin' baslaniwi aniq edi. Sonda Stalin qaweterlenip 1939-jili iyun-iyul aylarinda Brittaniya ham Fransiyani awqamliqqa shaqiradi. Biraq juwap bolmaydi.Polsha hukimeti de Sovet askerlerin qorğaniw ushin mámleketke kirğizbedi. Bunday sharayatta Stalin qawipten mámleketti asraw ushin 1939-jili 23-avgust kuni Stalin Gitler menen 10 jilg'a awqamshiliq shartnamasini duzedi. Bunda olar Polshani bo'lip almaqshi boldi.

⚔Ekinshi jahan urisi 1939-jili 1-sentyabr kuni Germany mámleketinin' Polshag'a hujimi menen baslandi, Stalin bunin arqasinda birinshi jahan urisinda ayrilg'an arqa Belarusiya, arqa Ukrayina ni iyelep, Finlandiyag'a uris ashti! 3-sentyabr kuni Polshağa kepillik bergen Britaniya hãm Fransiya Germaniyağa uris jariyalaydi biraq uris hãreketlerini baslamaydi.( Bul tariyxta ajeptewir uris atin aldi) Nemetsler tezlik penen 17-sentyabrde aq Polshaniñ tiykarği armiyasin jeñdi biraq palyaklar uristi dawam ettirdi. Soñ shiğis tãrepten SSSR armiyasi kirip keldi oktyabr aylarina kelip barliq palyak armiyasi nemetsler ham sovedlerdiñ tutqinina tusti. Soñ 1940-jilda bul tutqinlardi nemetsler atip tasladi( 14,7 miñ saldat ham 11 miñ puqara )

Gitler Fransiyağa hujim qiliwğa asiqpadi sebebi qis jaqinlap qalğan edi. 1940-jili 9-aprel Germaniya Daniyağa hujim qildi ham sol kunniñ õzinde Daniya iyelendi. Hãm Narvegiyağa hujim baslanip 17- aprelde iyelendi.soñ Shvetcyada iyelenedi. 10-may da Gallandiyağa hujim baslanadi.hãm 15-mayda Gallandiya iyelenedi. Al 16-mayda Belgiyağa hujim baslanip 28-mayda Belgiya toliq iyelenedi. 1940-jili 5-iyunda Germaniya Fransiyag'a hujim qildi ha'm 14-iyun kuni Parij iyelendi marshal Peten basshiliğindaği hukumet 22-iyun kuni nemetsler mn tinishliq shartnamasin duzdi hãm 25 inde uris hãreketi toqtadi. Usilay Evropanin' Brittanyadan basqa barliq mámleketlerdi iyeleydi. SSSR arqa Belarusiya arqa Ukrayina Latviya Litva Estoniya iyelep aldi hãm Finlandiyağa uris ashti 1939-1940-jillar bolğan bul urista sovet armiyasi Finlandiyani jeñe almadi.ham tinishliq shartnamasi duzildi. Stalin Germaniyaniñ SSSR hujim qiliwi mumkin ekenligin biler edi sol sebebten 1940- jili Germanyağa hujim qilmaqshi boladi biraq generallar keñesinde armiya tayin emes ekenligi sebepli bul is qaldiriladi. Gitlerde SSSR den hujim boliwini bilgen edi biraq Finlandiyani jeñe almağan soñ ol buğan isenbedi. Biraq õzi birinshi hujim qilatin boldi.

Gitler SSSR ge hujum waqtinda batistan Brittaniyaniñ qosiliwi mn eki fron urisinan qorqip dãslep Brittaniyani jeñbekshi boldi.1940-jili 10-iyunda Brittaniyag'a flot ham aviyatsiya arqali hujimge o'tti biraq (bul aperatsiya <Морской лев> atin aldi).Brittaniya floti ham aviyatsiyasi kushli edi. Gitler Brittaniyani aliw qiyinlasti oktyabrde hujim sãtsiz jumaqlandi.

Endi Gitler Rassiya mashqalasin sheshiw ushin 1940-jili dekabrde <<Barbarossa >> dep atalğan rejesin duzip shiqti. 1941-jili 22-iyun kuni saat 4:00 de SSSR teretoryasina tosattan hujim qildi! Gitler bul hujim ushin 4 mln liq armiya menen SSSR diñ 3 trepleme hujimdi basladi. Nemets tiñ miñlagan samalyotleri tunde SSSR ayradromlarina hujim qilgan edi usilay al tezlik penen hujim jasaldi.

Usilay Rus xalqi ushin ekinshi watandarliq uris baslandi (Birinshi watandarliq uris 1812-jili Napaliyong'a qarsi bolip edi)

Usilay etip sol waqitta SSSR quraminda bolg'an xaliqlar ushin bizler ushinda watan ushin uris baslandi!

Ekinshi jahan ursinin tiykarg'i awir jug'in SSSR xaliqlari ko'terdi, bul urista puxaralarin qospag'anda 27mln saldat qurban boldi 90mln jaradar ham izsiz jog'aldi.