Er Shora (dástan)

"Er Shora" dástanı — da kóp ǵana túrk tilles xalıqlarda ushırasadı. Bul dástannıń qaraqalpaqsha nusqasınıń dáslepki variantı A.Divaev tárepinen jıynalıp hám baspaǵa tayarlanıp 1922-jılı Ashxabadta "Шура сын Нарика батыра" degen at penen russha basılıp shıǵarılıdı.

Sońǵı jıllar dawamında qaraqalpaq folkloristleri tárepinen jazıp alınǵan "Er Shora" dástanınıń Esemurat jıraw, Óteniyaz jırıw, Seytjan jıraw, Karam jıraw, Jannazar jıraw variantları bar. A.Divaev jariyalaǵan "Shora" dástanınıń mazmunı tómendegishe : Tama urıwınan Narik denen batırı óziniń tuwılǵan qalası Qazannan aǵayinleri menen jánjellesip, Úrgenishke Aqshaxannıń qarawına kóship ketedi, xanǵa jaranıp onıń xızmetinde boladı. Bir kúni xan sayaxatqa ketkende, taxtın Narikke tapsırıp ketedi. Xannıń bir tazısı boladı, xan ketkende bul tazını hesh kimge bermewge Narikke tapsıradı. Narikti tıńlamay xannıń adamları tazını ańǵa alıp shıǵadı. Sonda xannıń tazısı qoyan quwıp júrip joǵaladı. Narik onı izleydi. Sóytip júrip ol tawdıń qarnındaǵı altınǵa jolıǵadı. Onnan kótergeninshe alıp bir jerge jasıradı. Tazını soraǵan xan Nariktiń altın tapqanına quwanadı, onı xoshametleydi. Aqshaxannıń jaqınları Narikti kúnleydi. Narik Aqshaxanǵa watanına ketetuǵının aytadı. Aqshaxan Narikti irkip qalıwdı oylaydı. Meńlisulıw degen qız Narikti irkip qaladı. Solay etip Narik batır Meńlisulıwǵa úylenedi. Nariktiń dushpanları onı Shangerey xannıń jurtına jumsap, óltirgisi keledi. Meńlisulıwdı Aqshaxanǵa alıp beriwdi oylaydı. Narik sırdı bilip Shengerey xannıń jurtına ketpey qaladı. Meńlisulıwǵa kelgen Aqshaxanǵa Meńlisulıw "qasqır jep tırttıq pitken baytaldı kórip", Arıslannıń "men basqanıń qaldıǵın jemeymen"-degen sózlerin tımsal etip, patshayım qaldıqtan arıslan jerkengende, Nariktiń qaldıǵın sizge paydalanıwǵa bolama?- degen sawal qoyadı. Xan sózden utılǵan, Narik ólimnen qutılǵan. Ayı, kúni jetip Narikten Meńlisulıw ul tuwıp, atın Shora qoyǵan. Shora jasınan batırlıqtıń jolın quwadı. Ata-anasınıń jurtın izlep ketip, Qazanǵa atlanadı. Onıń dógereginde bir qansha noǵay batırları da jıynaladı. Jolda Shora Ormanbet biy waqıyasınan xabarı bar Arıw Maqtım degen qızdı ushıratadı, oǵan óziniń Qazanǵa baratırǵanın aytadı. Qız joldıń qıyınshılıqların aytadı. Shora Qazanǵa "Qar jawmaq túwe, qan jawsa da" baratuǵının aytadı. Ol Qazanǵa barıp dushpanları menen qattı urıs júrgizedi. Dástan Shoranıń dushpanlardı jeńip, Úrgenishke qaytıp keliwi menen tamam boladı.

Shora tariyxta bolǵan adam. İlimpazlardıń tastıyqlawınsha ásirese N.Baskakovtıń kórsetiwinshe eki Shora bolǵan. Birinshisi 1546-jılı Qazanda óltirilgen, rus jılnamalarına ushırasatuǵın Moskva partiyasınıń bilimli táreptarı Chora Narikovich. Ekinshisi 1500-jılları rus jılnamalarında ushırasatuǵın rus sawdagerlerine topılıs jasap otırǵan Azov boyı dalalarınıń baspashılarınıń baslıǵı "Qara Choro". Haqıyqatında elege shekem "Er Shora" dástanında sóz etilgen Shoranıń qaysısı Shora ekenligi sheshilmegen.