Kontentke ótiw

Erkin soqqı (futbol)

Wikipedia — erkin enciklopediya
RB Salzburg tárepinen orınlanıp atırǵan tuwrı erkin soqqı
Erkin soqqıǵa eliklew
FC Versal tárepinen gol menen juwmaqlanǵan tuwrı erkin soqqı

Erkin soqqı – bul futbolda oyındı qayta baslaw usılı. Ol qarsılas komanda tárepinen nızamlardıń buzılıwınan keyin beriledi.

Tuwrı hám janapay erkin soqqılar

Erkin soqqılar tuwrı yamasa qıya (janapay) bolıwı múmkin, olar tómendegishe ajıratıladı:

  • Hújimshi komanda tuwrı erkin soqqıdan tikkeley gol urıwı múmkin, biraq qıya erkin soqqıdan ura almaydı.
  • Tuwrı erkin soqqılar ádettegiden awır qaǵıyda buzıwshılıqlar ushın (qol menen oynaw hám oyın qaǵıydaların buzıwdıń kópshilik túrleri - tolıq dizimdi tómende kóriń) berilse, janapay erkin soqqılar kishirek qaǵıyda buzıwshılıqlar ushın beriledi.
  • Tuwrı erkin soqqı qaǵıyda buzǵan komandanıń penalti maydanında berilmeydi: eger komanda óz penalti maydanında ádette tuwrı erkin soqqı menen jazalanatuǵın qaǵıyda buzsa, onıń ornına penalti beriledi. Qıya erkin soqqı qálegen jerde islengen qaǵıyda buzıwshılıq ushın beriliwi múmkin.

Procedura

Kóbinese bir neshe oyınshı (qızıl) erkin soqqı ushın sapqa turadı, bul qorǵanıwshı komandaǵa (kók) óz niyetlerin jasırıw ushın islenedi.

Signal

Tóreshi janapay erkin soqqını qolın bastan joqarı kóterip belgileydi; tuwrı erkin soqqı qoldı gorizontal sozıw arqalı belgilenedi.[1] Hár qıylı signallardı ajıratıwdıń keń tarqalǵan usılı - janapay erkin soqqı ushın tóreshi qolın basınan joqarı kóterip, «I» háribin payda etedi.[2]

Ornı

Erkin soqqı qaǵıyda buzılǵan jerden orınlanadı, tómendegi jaǵdaylar bunnan tısqarı:

  • eger qaǵıyda buzıwshılıq soqqı beriwshi komandanıń óz dárwaza maydanında bolsa, erkin soqqı dárwaza maydanınıń qálegen jerinen orınlanıwı múmkin.
  • eger janapay erkin soqqı qaǵıyda buzǵan komandanıń óz dárwaza maydanında berilse, soqqı dárwaza sızıǵına parallel bolǵan dárwaza maydanı sızıǵınıń eń jaqın noqatınan orınlanadı.
  • eger qaǵıyda buzıwshılıq oyın maydanınan tısqarı jerde bolsa, erkin soqqı qaǵıyda buzılǵan jerge eń jaqın shegara sızıǵınan orınlanadı.
  • ayırım texnikalıq qaǵıyda buzıwshılıqlar ushın (almastırıwshı oyınshı tóreshige xabar bermey oyındı baslaǵan jaǵdayda; oyınshı yamasa komanda xızmetkeri tóreshiniń ruqsatısız, biraq oyınǵa kesent etpey oyın maydanına kirgen jaǵdayda) oyın toqtatılǵan waqıtta top turǵan jerden janapay erkin soqqı menen baslanadı.

Tebiw

Top qozǵalıssız hám jerde bolıwı kerek. Qarsılaslar top oyınǵa kirgizilgenshe onnan keminde 9.15 m (10 yard) aralıqta turıwı kerek, eger olar óz dárwazasınıń sızıǵında dárwaza baǵanaları arasında turmasa. Eger erkin soqqı soqqı beriwshi komandanıń penalti maydanı ishinen orınlansa, qarsılaslar penalti maydanınan tısqarı bolıwı kerek.

Eger qorǵanıwshı komanda úsh yamasa onnan kóp oyınshıdan ibarat «diywal» islese, barlıq hújimshi oyınshılar top oyınǵa kirgizilgenshe bul «diywal»dan keminde 1 m (1 yard) aralıqta turıwı kerek.

Top soqqı berilip, anıq qozǵalǵan waqıtta-aq oyınǵa kirgizilgen bolıp esaplanadı.[3] Top soqqı arqalı oyınǵa kirgiziliwi kerek (dárwazaman toptı qolı menen alıwına bolmaydı). Erkin soqqını bir ayaq penen yamasa eki ayaqtı birden paydalanıp toptı kóterip orınlawǵa boladı. Qarsılaslardı aljastırıw ushın erkin soqqını orınlawǵa urınıp kóriw nızamlı bolıp tabıladı. (Bul erkin soqqını penalti soqqısınan ayırıp turadı, sebebi penaltide juwırıp keliw tamamlanǵannan keyin aldaw háreketlerin islew nızamsız bolıp esaplanadı).[4]

Oyınshı erkin soqqıdan keyin ofsayd qaǵıydasın buzǵanı ushın jazalanıwı múmkin. Bul erkin soqqını oyındı qayta baslawdıń basqa kópshilik usıllarınan ayırıp turadı, sebebi olardan keyin oyınshı ofsayd qaǵıydasın buzıwı múmkin emes.

Erkin soqqıdan tikkeley gol urıw

Tuwrı erkin soqqıdan qarsılas komandanıń dárwazasına tikkeley gol urıwǵa boladı. Janapay erkin soqqıdan tuwrıdan-tuwrı gol urıwǵa bolmaydı, hám hesh qanday erkin soqqıdan óz dárwazasına tikkeley gol urıwǵa bolmaydı. Eger top janapay erkin soqqıdan tuwrıdan-tuwrı qarsılas komandanıń dárwazasına kirse, qarsılas komandaǵa dárwazadan soqqı beriledi. Eger top soqqı bergen komandanıń óz dárwazasına tuwrıdan-tuwrı kirse, qarsılas komandaǵa múyesh soqqısı beriledi.

Janapay erkin soqqı berilgende, tóreshi qolın tik kóterip turıwı kerek, soqqı orınlanıp, top basqa oyınshıǵa tiygenshe, oyın maydanınan shıqpaǵansha, yamasa tuwrıdan-tuwrı gol urıw múmkin emesligi anıq bolmaǵansha. Eger tóreshi erkin soqqınıń janapay ekenin belgilemese hám top tuwrıdan-tuwrı qarsılastıń dárwazasına kirse, soqqı qayta orınlanıwı kerek.

Buzıwshılıqlar hám jazalar

Sońǵı jılları erkin soqqılar ushın minimal aralıqtı kórsetiw ushın joǵalıp ketetuǵın sprey qollanılmaqta.

Eger top qozǵalısta bolsa yamasa nadurıs orında bolsa, soqqı qayta orınlanadı. Qayta orınlawdı májbúrlew ushın nadurıs poziciyadan erkin soqqı bergen yamasa oyındı qayta baslawdı hádden tıs keshiktirgen oyınshı eskertiw aladı.

Eger qarsılas oyınshı soqqı beriletuǵın jerden 9.15 m (10 yard) kem aralıqta tursa, soqqı beriwshi komanda qarsılaslar talap etilgen aralıqqa sheginiwge úlgermey turıp «tez erkin soqqı» beriwdi tańlamasa, soqqı qayta orınlanadı. Sonday-aq, qarsılas oyınshı 9.15 m (10 yard) sheginbegeni ushın yamasa qasaqana tez erkin soqqı beriwge tosqınlıq islegeni ushın eskertiw (sarı kartochka) alıwı múmkin.

Eger soqqı beriwshi toptı ekinshi márte basqa oyınshıǵa tiymey turıp qayta iyelese, qarsılas komandaǵa janapay erkin soqqı beriledi, eger bul ekinshi tiyisiw nızamsız qol oyını bolsa, tuwrı erkin soqqı yamasa penalti beriledi.

Eger hújimshi oyınshı 3 yamasa onnan kóp qorǵanıwshı oyınshılardan quralǵan «diywaldan» 1 m (1 yard) ishinde tursa, qarsılas komandaǵa janapay erkin soqqı beriledi.

Tez erkin soqqı

Komanda «tez» erkin soqqı beriwdi tańlawı múmkin, yaǵnıy qarsılaslar talap etilgen minimal 9.15-metr (10-yard) aralıqta bolǵan waqıtta soqqı beriwi múmkin. Bul ádette qanday da bir taktikalıq sebepler ushın islenedi, mısalı, qorǵanıwdı hayran qaldırıw yamasa olardıń jaman jaylasıwınan paydalanıw ushın. Tez erkin soqqıǵa ruqsat beriw boyınsha tolıq qarar qabıllaw huqıqı tóreshide boladı, al erkin soqqılarǵa baylanıslı basqa barlıq qaǵıydalar báribir kúshinde qaladı. Biraq, tez erkin soqqı beriw arqalı soqqı beriwshi komanda 9.15 m (10 yard) ishinde turǵan qarsılas oyınshı toptı uslap qalǵan jaǵdayda soqqını qayta orınlaw huqıqınan bas tartadı. Futbol basqarıwshı organları tóreshilerge tez erkin soqqılardı basqarıw boyınsha qosımsha kórsetpeler beriwi múmkin; mısalı, AQSH Futbol Federaciyası tóreshilerge oyın qayta baslanıwdan aldın kartochka kórsetilse, jaraqatlanǵan oyınshıǵa járdem beriw ushın trener maydanǵa shıǵıwı kerek bolsa, soqqı beriwshi komanda 10-yard (9.15 m) qaǵıydasın orınlawdı talap etse yamasa tóreshi matchtıń tempin páseytiwi kerek bolsa (mısalı, oyınshı menen sóylesiw ushın), tez erkin soqqıǵa ruqsat bermewi kerek dep másláhát beredi.[5]

Gol urıw múmkinshilikleri

Gilerme Finkler (kók, №7) Melburn Viktori FK ushın tuwrı erkin soqqıdan gol urıwǵa háreket etpekte

Qarsılastıń dárwazası janında berilgen tuwrı erkin soqqılar kóbinese gol urıw múmkinshiliklerine alıp keledi, bul ya soqqınıń ózinen, ya bolmasa keyingi standart jaǵdaydan bolıwı múmkin. Sonıń ushın, erkin soqqılardan oyın rawajlandırıw komanda strategiyasınıń áhmiyetli bólegi bolıp esaplanadı, al olarǵa qarsı qorǵanıw qorǵawshılar ushın áhmiyetli kónlikpe bolıp tabıladı.

Tuwrı erkin soqqılarda hár qıylı texnikalar qollanıladı. Tuwrı erkin soqqını orınlaytuǵın oyınshı toptı múmkin bolǵanınsha kúsh penen urıwdı tańlawı múmkin, ádette butsanıń bas bólimi menen uradı. Basqa tárepten, oyınshılar toptı dárwazamannıń yamasa diywaldıń átirapınan aylandırıp jiberiwge háreket etiwi múmkin, bunı ayaqtıń ishki yamasa sırtqı tárepi menen isleydi. Bunnan tısqarı, ayırım erkin soqqı qánigeleri toptı minimallıq aylanıw menen urıwdı tańlaydı, bul toptıń hawada boljawǵa kelmeytuǵın túrde háreket etiwine alıp keledi (beysboldaǵı nakl-top pitchine uqsas). Soqqı beriwshi jáne de óz ayaǵınıń ishki tárepin qollanıp, pas beriw usılında qarsılas qorǵawshıları payda etken diywaldıń astınan soqqı beriwge háreket etiwi múmkin. Erkin soqqı orınlawshılar sonday-aq toptı ózleriniń oraylıq qorǵawshılarına yamasa soqqı beriwshilerine dárwazaǵa bas penen soqqı urıw ushın uzatıwǵa háreket etiwi múmkin, óytkeni olar ádette komandadaǵı eń biyik aǵzalar bolıp esaplanadı, ásirese erkin soqqınıń ornı qanatlarǵa jaqın bolsa.

Strategiya

Qorǵanıwshı komanda (qızıl) dárwazaǵa tuwrı joldı oyınshılardıń «diywalı» menen tosıwǵa háreket etedi.
Aston Villa oyınshıları tómen erkin soqqılardı toqtatıw ushın diywaldıń artında jerde jatqan adamdı qoyǵan.

Kópshilik komandalarda bir yamasa eki belgilengen erkin soqqı orınlawshısı boladı, bul dárwazadan aralıqqa hám erkin soqqı orınlanatuǵın maydannıń tárepine baylanıslı. Strategiya erkin soqqıdan tuwrı gol urıw yamasa erkin soqqını gol urıw múmkinshiligine alıp keletuǵın standart jaǵdaydıń baslanıwı sıpatında paydalanıw bolıwı múmkin.

Soqqı beriwshi komanda qorǵanıwshılardı óz niyetleri boyınsha aljastırıw yamasa aldaw ushın birneshe oyınshını toptıń artına sap diziwi, topqa juwırıp barıwı hám/yamasa soqqını imitaciya etiwi múmkin; bul ádette, basqa buzıwshılıqlar júz bermese, nızamlı bolıp esaplanadı.

Tuwrı erkin soqqıdan dárwazaǵa soqqı urıw múmkinshiligi bolǵan jaǵdayda, kóbinese qorǵanıwshı tárep soqqıǵa tosqınlıq sıpatında qatar turǵan oyınshılardıń «diywalın» dúzedi. Diywaldı qurawshı oyınshılar sanı aralıq hám strategiyaǵa baylanıslı ózgeredi. Diywal ádette jaqın baǵana tárepindegi maydandı jawıp turıw ushın jaylastırıladı, al alıs baǵana tárepi ádette dárwazamannıń tiykarǵı juwapkershiligi dep esaplanadı, sonlıqtan dárwazaman diywal dúzilgennen keyin kóbinese jaqın baǵana tárepine qaraǵanda alıs baǵana tárepine jaqınıraq jaylasadı.

2020-jıllardan baslap komandalar kóbinese diywaldıń artına bir oyınshını jatqızıp qoyıwdı tańlaydı, bul erkin soqqı orınlawshınıń qorǵanıwshılar joqarıdan soqqı kútip sekirgende toptı diywaldıń astınan tebiwiniń aldın aladı. Bul rol xalıq arasında 'samal tosqısh' dep belgili bolǵan. Toptı diywaldıń átirapınan iyip jibere alatuǵın soqqı beriwshi ayrıqsha artıqmashlıqqa iye boladı. 2000-jıldan baslap, futboldıń eń joqarı dárejelerinde tóreshiler diywal ushın talap etiletuǵın minimal 9,15 metr (10 yard) aralıqtı belgilew ushın joǵalıp ketetuǵın spreyden paydalanadı; joǵalıp ketetuǵın spreyi joq tóreshiler minimal aralıqtı awızsha hám/yamasa qol háreketleri menen kórsetiwi múmkin. 2019-jılı 13-nızam ózgertilip, hújimshi oyınshılardıń top oyınǵa kirgizilgenshe qorǵanıw «diywalınan» minimal 1 metr (1 yard) aralıqtı saqlawın talap etedi.

Erkin soqqı beriletuǵın buzıwshılıqlar

Tómendegiler 2019-jılǵı Oyın nızamlarında erkin soqqı menen jazalanatuǵın buzıwshılıqlar bolıp tabıladı. Erkin soqqı tek top oyında bolǵan waqıtta yamasa oyındı qayta baslaw waqtında islengen buzıwshılıq ushın ǵana beriliwi múmkin. Eger buzıwshılıq basqa jaǵdaylarda islense, buzıwshılıq islegen oyınshı tártiplik ilaj qollanıw arqalı jazalanıwı múmkin, biraq oyın buzıwshılıq bolmaǵandaǵıday usılda qayta baslanadı.

Tuwrı erkin soqqı / penalti

  • qol oyını (penalti maydanındaǵı dárwazamannan basqa)
  • oyınshı tómendegi háreketlerdiń qaysı birin qarsılasına qarsı tóreshi tárepinen abaysız, qáwipli yamasa shamadan tıs kúsh qollanıw dep esaplanǵan túrde islese:
    • soqqı beriw
    • sekirip túsiw
    • tebiw yamasa tebiwge urınıw
    • iyteriw
    • urıw yamasa urıwǵa urınıw (bas penen urıwdı qosqanda)
    • tártipsiz hújim etiw yamasa qarsı shıǵıw
    • shalıw yamasa shalıwǵa urınıw
  • qarsılastı uslap turıw
  • qarsılasqa tiyip kesent etiw
  • birewdi tislew yamasa oǵan túpiriw
  • topqa, qarsılasqa yamasa match wákiline zat ılaqtırıw, yamasa uslap turǵan zat penen topqa tiyiw[6]
  • top oyında bolǵan waqıtta oyın maydanı ishinde komandalasqa, almastırıwshı oyınshıǵa, almastırılǵan yamasa maydannan shıǵarılǵan oyınshıǵa, komanda wákiline yamasa match wákiline qarsı islengen hár qanday fizikalıq qaǵıyda buzıwshılıq
  • oyın maydanına qayta kiriw ushın tóreshiniń ruqsatın talap etetuǵın oyınshı, almastırıwshı oyınshı, almastırılǵan oyınshı, maydannan shıǵarılǵan oyınshı yamasa komanda wákili tómendegi háreketlerdiń birin islese:
    • tóreshiniń ruqsatısız oyın maydanına kirip, oyınǵa aralassa
    • sol adamnıń komandası gol urǵan waqıtta tóreshiniń ruxsatısız oyın maydanında bolsa (gol esaplanbaydı)
    • oyın maydanına zat ılaqtırsa yamasa tepse, eger bul zat oyınǵa, qarsılasqa yamasa match wákiline kesent etse.

Janapay erkin soqqı

  • ofsayd
  • dárwazamannıń penalti maydanı ishinde nızamsız qol oyını
  • dárwazamanǵa toptı qoldan shıǵarıwǵa kesent etiw
  • dárwazaman toptı qoldan shıǵarıw processinde bolǵan waqıtta toptı tebiw (yamasa tebiwge urınıw)
  • qáwipli túrde oynaw (bunnan da awır qaǵıyda buzıwshılıq islemey)
  • qarsılasqa tiymey turıp onıń alǵa jıljıwına kesent etiw
  • narazılıq bildiriw
  • mısqıllawshı, mazaqlawshı yamasa jaman sózler hám/yamasa ımlar
  • basqa da awızeki háreketler[7]
  • awır oyın qaǵıydasın buzıw, zorlıq kórsetiw yamasa ekinshi márte eskertiw alıwǵa ılayıqlı jamanlıq islegennen keyin, tóreshi artıqmashılıq beriw qaǵıydasın qollanıp atırǵan waqıtta oyınshınıń qarsılasqa qarsı háreket etiwi yamasa oǵan kesent etiwi (eger bunnan da awır qaǵıyda buzıwshılıq islenbegen bolsa)
  • oyınshınıń oyın maydanınan tısqarı jerde óz komandasınıń oyınshısına, almastırıwshı oyınshısına, almastırılǵan oyınshısına yamasa komanda wákiline qarsı islegen qaǵıyda buzıwshılıǵı
  • oyındı baslawshı soqqını, erkin soqqını, penaltidi, shetten top kirgiziwdi, dárwaza aldınan soqqını yamasa múyesh soqqısın orınlawshı oyınshınıń topqa ekinshi márte tiyiwi, top basqa oyınshıǵa tiymey turıp (eger ekinshi tiyiw tuwrı erkin soqqı / penalti menen jazalanatuǵın qol oyını bolmasa)
  • erkin soqqı orınlanǵanda, hújimshi oyınshı úsh yamasa onnan kóp qorǵanıwshı oyınshıdan quralǵan «diywaldan» 1 metrden (1 yardtan) kem aralıqta turǵanda
  • penalti artqa qaray urılǵanda
  • penaltidi orınlawshı oyınshı juwırıp keliw tamamlanǵannan keyin aldaw háreketin islegende
  • belgilengen oyınshınıń komandalası penaltidi orınlaǵanda
  • oyınshı óz denesi menen toptı qısıp alıp, oyındı keshiktirgende
  • penalti waqtında soqqı beriwshi hám dárwazaman bir waqıtta qaǵıyda buzıwshılıq islegende hám gol urılǵanda (gol esaplanbaydı hám qorǵanıwshı komandaǵa tuwrı emes erkin soqqı beriledi)[8]
  • penalti waqtında hújimshi oyınshı erte kirip ketse hám top dárwazaǵa kirmese[9]
  • shetten top kirgizgende, qarsılas ádil emes túrde top kirgiziwshige kesent etse yamasa onı alaǵadalasa, yamasa top kirgiziletuǵın jerden 2 metrden jaqın tursa hám top kirgizilgennen keyin oyın toqtatılsa
  • oyın maydanına qayta kiriw ushın tóreshiniń ruqsatı kerek bolǵan oyınshı tóreshiniń ruqsatısız qayta kirse, biraq oyınǵa aralaspasa hám tóreshi bul qaǵıyda buzıwshılıqtı kóriw ushın oyındı toqtatıwdı sheshse
  • oyınshıǵa eskertiw beriw yamasa onı maydannan shıǵarıw ushın oyın toqtatılatuǵın basqa da qaǵıyda buzıwshılıq

Tariyxı

1863-jılǵa deyin

Erkin soqqı túsinigi – yaǵnıy, qarsılaslar tárepinen qarsılıq kórsetilmey toptı tebiwge múmkinshilik – on toǵızınshı ásirdiń baslarındaǵı mektep futbol oyınlarında ushıraǵan. Erkin soqqı ádette úsh jaǵdayda berilgen:

  • ádil uslap alıw ushın sıylıq retinde
  • gol urılǵannan keyin
  • qarsılas komanda tárepinen qaǵıyda buzıwshılıq islengennen keyin

Ádil uslap alıw

On toǵızınshı ásirdiń baslarındaǵı futbol qaǵıydalarında erkin soqqınıń eń keń tarqalǵan sebebi ádil uslap alıw edi. Erte mısal Metyu Bloksamnıń gúwalıǵında bolıp tabıladı, ol ataqlı úzindide Regbi mektebinde «toptı alıp juwırıw» innovaciyasın 1823-jılı Uilyam Uebb Ellistiń háreketlerine baylanıstıradı:[10]

[Ellis] toptı qollarına uslap aldı. Sol waqıttaǵı qaǵıydalar boyınsha, ol toptı qoldan shıǵarmay, qálegen aralıqqa sheginiwi kerek edi, óytkeni qarsılas táreptiń oyınshıları tek ol toptı uslap alǵan jerge deyin ǵana alǵa shıǵa alatuǵın edi hám ol toptı tepkenshe yamasa basqa birewdiń tebiwi ushın qoyǵansha alǵa umtıla almaytuǵın edi, sebebi sol kúnleri kópshilik gollar usı orınǵa qoyıp tebiw arqalı urılatuǵın edi, biraq top jerge tiygen waqıtta, qarsılas tárep alǵa umtıla alatuǵın edi.

Futboldıń birinshi járiyalanǵan nızamları, yaǵnıy 1845-jılǵı Regbi mektebiniń nızamları, uslap alǵanı ushın erkin soqqı berilgenin tastıyıqlaydı:

Orınǵa qoyıp tebiw jaǵdayında, top jerge tiygennen keyin iyteriw ádil esaplanadı; uslap alıwdan keyingi tebiw jaǵdayında, oyınshınıń ayaǵı jerden kóterilgennen keyin, hám onnan burın emes.

1897-jılı Genri S. Malden tárepinen súwretlengen 1848-jılǵı «Kembridj qaǵıydaları» saqlanıp qalmaǵan bolsa da, Malden olardıń ádil uslap alǵanı ushın erkin soqqı bergenin bildiredi.[11] Saqlanıp qalǵan 1856-jılǵı Kembridj qaǵıydaları anıq túrde usınday erkin soqqını bergen:

Eger oyınshı toptı tuwrı ayaqtan uslap alsa, ol onı juwırmay, qálegen usılda tebe aladı.

Ádil uslap alǵanı ushın erkin soqqı bergen basqa erte qaǵıydalar qatarına Shrusberi mektebi (1855), Xarrou mektebi (1858), Sheffild FK (1858), Melburn FK (1859) hám Blekxit FK (1862) kiredi. Sheffildtiń qaǵıydasınan basqa, bul soqqılardıń hámmesinde tuwrıdan-tuwrı gol urıwǵa ruqsat etiledi.

Tach-daun

Tach-daunnan keyingi erkin soqqı (sonday-aq «golǵa umtılıw» dep te ataladı) Regbi mektebinde 1830-jıllardıń ortasınan baslap qollanılǵan. Ol jáne de Regbi tásir etken qaǵıydalarda, mısalı, Marlboro kolledjinde hám 1863-jılǵı Kembridj qaǵıydalarında da ushırasadı, bul qaǵıydalar Marlboro hám Regbiden wákiller kiretuǵın komitet tárepinen islep shıǵılǵan.

Qarsılastıń qaǵıyda buzıwınan keyin

Regbi mektebiniń birinshi qaǵıydaları (1845) oyınshı «huqıqı bolmaǵan waqıtta punt soqqısın» orınlaǵannan keyin qarsılasqa punt yamasa drop-kik soqqısın bergen. 1846-jılǵı Regbi mektebi qaǵıydalarınıń qayta kórip shıǵılǵan versiyası bul qaǵıydanı saqlap qaldı, biraq bunday drop-kikten gol urıwǵa bolmaytuǵının qostı, bul janapay erkin soqqınıń erte mısalın berdi. Qaǵıyda buzıwdı erkin soqqı menen jazalaǵan basqa qaǵıydalar qatarına 1857-jılǵı Appingem nızamları (ofsayd ushın) hám 1860-jılǵı Melburn FK nızamları (hár qanday qaǵıyda buzıw ushın) kiredi.

1863-jılǵı FA qaǵıydaları

1863-jıldıń dekabr ayında járiyalanǵan Futbol associaciyasınıń dáslepki nızamları eki jaǵdayda erkin soqqı bergen:

  • Ádil uslap alıwdan keyin, ol bılayınsha anıqlanǵan: «top qarsılastıń denesine tiygennen keyin, qarsılas tárepinen tebilgennen yamasa urılǵannan keyin hám jerge tiymey turıp yamasa onı uslap alǵan komandanıń bir oyınshısına tiymey turıp uslap alınǵanda». Ádil uslap alıwdı ámelge asırǵan oyınshı «dárhal ókshesi menen belgi qoyıw» arqalı onı talap etiwi kerek bolǵan. Regbi qaǵıydalarındaǵıday, qarsılaslarǵa soqqıǵa qarsı shıǵıw ushın belgige deyin keliwge ruqsat etilgen, al soqqını orınlaytuǵın oyınshıǵa qarsılaslardıń dıqqatınan qashıw ushın belgiden artqa sheginiwge ruqsat etilgen. Ádil uslap alıwdı ámelge asırǵan oyınshı nátiyjede berilgen erkin soqqını orınlawı kerek bolǵan, onnan tuwrı gol urıwǵa bolatuǵın edi.
  • Qarsılaslardıń dárwaza sızıǵınıń artında toptı jerge tiygizgennen keyin, házirgi Regbidegi «gol urıwǵa háreket» yamasa házirgi regbidegi konversiyaǵa uqsas túrde. Soqqı dárwaza sızıǵınan 15 yard (14 m) aralıqta, top jerge tiygizilgen jer menen bir sızıqta orınlanıwı kerek edi. Soqqı dárwazaǵa qaray urılıwı kerek bolıp, qarsılaslar soqqı urılǵansha óz dárwaza sızıǵınıń artında qalıwǵa májbúr bolǵan. Soqqını toptı jerge tiygizgen komandanıń qálegen aǵzası ura alatuǵın edi.

Eki jaǵdayda da, soqqı «soqqı beriwshi qolaylı dep esaplaǵan usılda» urıla alatuǵın edi. Bul qoldan urılǵan soqqıǵa (punt yamasa drop-kik), sonday-aq jerden urılǵan soqqıǵa ruqsat beriw dep túsindirilgen.[12] Futbol associaciyası qaǵıydaları boyınsha ótkerilgen birinshi oyında (Barns qarsı Richmond, 1863-jıl 19-dekabr) Barns FK usınday altı «gol urıwǵa háreket»ti ámelge asırdı, biraq olardıń hámmesin qátege jol qoydı.[13]

Biykar etiw (1866–1872)

1866-jılı FA nızamlarınıń birinshi qayta kórip shıǵılıwında, erkin soqqı oyınnan alıp taslandı. Ádil uslap alıw haqqında nızamlarda hesh nárse aytılmaǵan (degen menen toptı uslap alıwǵa ele ruqsat etilgen), al toptı jerge tiygiziw, erkin soqqı menen sıylıqlanıwdıń ornına, hár bir komanda birdey sanda gol urǵan jaǵdayda qollanılatuǵın sheshiwshi faktor boldı.

1867-jılı Sheffild Futbol Klubı FA-ǵa toptı qol menen oynawǵa tıyım salıwdı hám qol menen oynaǵanı ushın jaza retinde erkin soqqı beriwdi usındı. FA-nıń jıllıq jıynalısınıń jazbaları bul usınıstıń hesh qanday rásmiy talqılawdan ótkenin kórsetpeydi hám ol qabıl etilmedi: biraq, usıǵan uqsas usınıs sol jılı keyinirek Sheffild Futbol Associaciyasınıń dáslepki nızamlarına kirgizildi.

1870-jılı Apton Park FK-nıń usınısı tiykarında FA nızamlarında toptı qol menen oynawǵa tolıq tıyım salındı. Uonderers FK hám Sivil Servis FK ekewi de toptı qol menen oynaǵanı ushın qarsılas komandaǵa aut beriw menen jazalawdı usındı, biraq olardıń usınısları qabıl etilmedi.[14]

Qayta engiziw (1872–1873)

1872-jılı erkin soqqı Xarrou Chekers FK usınısı tiykarında qayta engizildi. Ol toptı nızamsız qol menen oynaǵanı ushın jaza retinde beriletuǵın edi hám onnan tuwrı gol urıwǵa ruqsat etilmeytuǵın edi. 1872-jılǵı nızamlarda erkin soqqınıń qalay urılıwı kerekligi anıq kórsetilmegen edi; bul kemshilik 1873-jılı toltırıldı, onda toptıń jerde bolıwı, qarsılaslardıń toptan keminde altı yard (5.5 m) aralıqta turıwı kerek ekenligi, eger olar óz dárwaza sızıǵınıń artında bolmasa, kórsetip ótildi. Bul sheklewler Klepton Pilgrims tárepinen usınılıp, Korollik injenerler FK wákili Frensis Marindin tárepinen dúzetildi.

Keyingi rawajlanıwlar

Qarsılaslardıń jaylasıwı

1913-jılı qarsılaslar sheginiwi kerek bolǵan aralıq altı yardtan (5.5 m) on yardqa (9.15 m) deyin kóbeytildi. 1936-jılı jáne de anıqlıq kirgizilip, oyınshılar tek dárwaza sızıǵında hám dárwaza baǵanaları arasında turǵan jaǵdayda ǵana on yardtan (9.15 m) jaqın tura alatuǵını (dárwaza sızıǵınıń basqa jerlerinde emes) kórsetip ótildi.[15]

1965-jılı qarsılaslarǵa oyın maydanınıń penalti maydanshası ishinde erkin soqqı orınlanǵanda, soqqı beriwshi komandanıń penalti maydanshasınan sırtta turıw talap etildi. (Usıǵan uqsas ózgeris 1948-jılı dárwaza soqqısı nızamlarına kirgizilgen edi).[16]

Komandalaslardıń jaylasıwı

2019-jılı erkin soqqını orınlaytuǵın komanda aǵzalarına qorǵanıw komandası dúzgen hár qanday «diywaldan» bir metr aralıqta turıwǵa tıyım salındı.

Toptı oyınǵa kirgiziw

1887-jılı «top oyınǵa kirgizilgen dep esaplanıwı ushın keminde bir márte aylandırılıwı kerek» dep belgilendi. Bul talap 1895-jılı anıǵıraq etip kórsetildi: top «oyınǵa kirgiziliwi ushın tolıq aylanıwı yamasa óz sheńberiniń uzınlıǵına teń aralıqtı júriwi kerek». 1997-jılı bul talap biykar etildi: top tebilip, qozǵalǵannan keyin dárhal oyınǵa kirgizilgen bolıp esaplandı (hám zárúr bolǵan jaǵdayda penalti maydanshasınan shıqtı; tómende qarań).[17] 2016-jılı toptıń «anıq» qozǵalıwı kerek ekenligi kórsetip ótildi.[18]

1937-jılı soqqı beriwshi komandanıń óz penalti maydanshası ishinde orınlanǵan erkin soqqı, oyınǵa kirgizilgen dep esaplanıwı ushın penalti maydanshasınan shıǵıwı talap etildi. Bul ózgeris aldıńǵı jılı dárwaza soqqısı nızamına kirgizilgen parallel ózgeriske erip keldi.[19] Eki ózgeris te 2019-jılı biykar etildi.

Soqqı beriw usılı

2007-jılı nızamlarda aldaw háreketi hám toptı bir yamasa eki ayaq penen kóteriw erkin soqqını orınlawdıń nızamlı usılları ekenligi kórsetip ótildi[20]

Dribling

1874-jılı erkin soqqını orınlaǵan oyınshıǵa toptı basqa oyınshı oynamaǵansha qayta tiyiwge tıyım salındı.

Tuwrıdan-tuwrı gol urıw

1872-jılı qayta kirgizilgende, erkin soqqı arqalı tikkeley gol urıwǵa ruqsat berilmedi.

1891-jılı dárwaza sızıǵınan 12 yard (11 m) aralıqta islengen ayırım qaǵıyda buzıwlar ushın penalti soqqısı engizildi. Penalti soqqısı tuwrıdan-tuwrı gol urıwǵa ruqsat berdi (erkin soqqıdan ayırmashılıǵı, ol ele de tek janapay bolıp qalǵan edi).

1903-jılı tikkeley erkin soqqı qayta engizildi, penalti maydanshasında ámelge asırılǵan hám penalti soqqısı menen jazalanatuǵın qaǵıyda buzıwlar ushın.

1927-jılı nızamlarǵa ózgeris kirgizilip, qálegen erkin soqqıdan (tuwrıdan-tuwrı yamasa janapay) tikkeley óz dárwazasına gol urıwǵa tıyım salındı.[21]

Dárwaza maydanshası ishinde berilgen soqqı

1978-jılı komandanıń óz dárwaza maydanshası ishinde berilgen erkin soqqını, qaǵıyda buzılǵan dárwaza maydanshasınıń yarımınıń qálegen noqatınan orınlawǵa bolatuǵını anıqlandı. Bul ózgeris dárwaza tirekleriniń janındaǵı «sheklengen orında» soqqı orınlawǵa májbúr bolıwdan kelip shıǵatuǵın qálegen qolaysızlıqtı saplastırıw ushın engizildi.[22] 1992-jılı bul qaǵıyda jáne de keńeytilip, bunday erkin soqqını dárwaza maydanshasınıń qálegen noqatınan orınlawǵa ruqsat berildi.[23] «Waqıttı bosqa jumsawdı azaytıw» maqsetinde usınılǵan bul ózgeris dárwaza soqqısı nızamına kirgizilgen parallel ózgeris penen birge ámelge asırıldı.[24]

1984-jılı qarsılas komandanıń dárwaza maydanshası ishinde ámelge asırılǵan qaǵıyda buzıwlar ushın berilgen janapay erkin soqqını altı yardlıq (5.5 m) sızıqtıń eń jaqın noqatınan orınlaw kerek ekenligi anıqlandı. Bul ózgeris «toparlasıw» hám «túrtisiwdi» boldırmaw ushın engizildi.[25]

Qaǵıyda buzıwlarǵa qarsı ilaj

1882-jılı erkin soqqını orınlaǵan oyınshı toptı eki márte tiygizse, qarsılas komandaǵa janapay erkin soqqı beriletuǵın boldı. 1905-jılı erkin soqqı waqtında qarsılastıń jaqınlasıwı da janapay erkin soqqı menen jazalandı. 1938-jılı bul jaza saplastırıldı; onıń ornına, jaqınlasıw jaǵdayında tóreshi «nızam orınlanǵansha soqqını keshiktiriwi kerek» dep belgilendi. 1937-jılı soqqı beriwshi komandanıń penalti maydanshası ishinen orınlanǵan erkin soqqı penalti maydanshasınan shıqpasa, onı qayta orınlaw kerek ekenligi anıqlandı.[26] Bul talap 2019-jılı alıp taslandı.

2019-jılı nızamlarǵa ózgeris kirgizilip, eger soqqı beriwshiniń komandalası qorǵanıwshı komanda qurǵan «diywaldan» bir metrden jaqın tursa, janapay erkin soqqı beriliwi kerek ekenligi belgilendi.

Erkin soqqıdan ofsayd

Futbol nızamları hár waqıtta erkin soqqıdan ofsayd qaǵıydasın buzıwǵa ruqsat bergen. Bul jaǵınan erkin soqqı dárwaza maydanınan soqqı, múyesh soqqısı hám shetten taslaw sıyaqlı basqa oyındı qayta baslaw usıllarınan ózgeshelenedi.

1929-jılı tuwrı erkin soqqıdan ofsaydqa túsiw múmkinshiligin saplastırıw usınısı ámelge aspadı.[27] 1974 hám 1986-jıllarda hár qanday erkin soqqıdan ofsayd qaǵıydasın buzıwdı boldırmaw boyınsha usınıslar itibarǵa alındı, biraq olar da qabıl etilmedi.[28][29] 1987-jılı Futbol Associaciyası (FA) IFAB-tan 1987-88-jıllardaǵı GM Vauxhall Conference turnirinde usınday qaǵıydanı sınap kóriwge ruqsat aldı.[30][31] Kelesi jıllıq jıynalısta, FA IFAB-qa bul tájiriybeniń, kútilgenindey, «qaǵıyda buzılmaǵan komandaǵa járdem bergenin hám dárwaza átirapında kóbirek háreket payda etkenin, nátiyjede oyınshılar hám tamashagóyler ushın kóbirek qızıǵıwshılıq tuwdırǵanın» xabarladı; degen menen, usınıstı qaytıp aldı.[32]

Soqqı berilgen qaǵıyda buzıwlar

Nızamsız qol oyını

Joqarıda aytılǵanınday, 1872-jılı erkin soqqı nızamsız qol oyının (dárwazaman yaki basqa oyınshı tárepinen) jazalaw ushın qayta engizilgen. 1903-jılı tuwrı erkin soqqı qayta engizilgende, ol qol oyını ushın qollanıldı: dárwazamannıń texnikalıq qol oyını buzıwları janapay erkin soqqı menen jazalanıwdı dawam etti.

Nızamsız oyın

1874-jılı erkin soqqını qollanıw nızamsız oyın nátiyjesinde júz bergen qaǵıyda buzıwlardı da qamtıw ushın keńeytildi. 1903-jıldan baslap, tuwrı erkin soqqı qayta engizilgennen keyin, nızamsız oyınnıń kópshilik túrleri tuwrı erkin soqqı menen jazalandı. Tómendegi ayrıqshalıqlar janapay erkin soqqı menen jazalanadı:

  • Qáwipli oyın (1903-jıldan baslap)
  • Qarsılasqa kesent etiw / qarsılastıń alǵa jıljıwına tosqınlıq qılıw (1951-2016)[33] hám qarsılasqa tiymesten tosqınlıq qılıw (2016-jıldan baslap)[34]
  • Toptı oynawǵa háreket etpey turıp iyteriw (1948-1997)[35][36]
  • Dárwazamandı nızamsız túrde iyteriw (1903-1997)[37]
  • Dárwazamannıń toptı shıǵarıwına tosqınlıq etiw (1997-jıldan baslap)[38]
  • Dárwazaman toptı shıǵarıw processinde bolǵanda toptı tebiw (yaki tebiwge háreket etiw) (2016-jıldan baslap)
Tártip buzıwshılıq / ádepsiz háreketler

1907-jıldan baslap, oyınshını maydannan shıǵarıw ushın oyın toqtatılǵanda janapay erkin soqqı berilgen (nızamlar tuwrı erkin soqqı yaki penalti talap etpegen jaǵdayda). 1934-jılı bul princip eskertiwlerge de keńeytilgen.[39]

1967-jıldan 2000-jılǵa shekem dárwazamannıń waqıttı sozıwı degen ayrıqsha qaǵıyda buzıwshılıq bolǵan, ol janapay erkin soqqı menen jazalanǵan.[40]

Oyındı qayta baslaw waqtındaǵı qaǵıyda buzıwshılıqlar

1882-jılı erkin soqqı, shetten kirgiziw, dárwaza soqqısı yamasa oyındı baslaw waqtında toptı eki márte urıw ushın janapay erkin soqqı berilgen. 1901-jılı bul penalti soqqısında toptı eki márte urıwǵa da keńeytilgen. Qarsılas táreptiń erte kirgeni hár qıylı waqıtlarda janapay erkin soqqı menen jazalanǵan:

  • oyındı baslawda (1887-1903)
  • erkin soqqıda (1905-1938)
  • dárwaza soqqısında (1905-1937)[41]
  • múyesh soqqısında (1973-jılǵa shekem)[42]

Janapay erkin soqqı 1882-jıldan baslap durıs emes shetten kirgiziw ushın da berilgen. 1931-jılı bul jaza qarsılas komandaǵa shetten kirgiziw huqıqın beriwge ózgertilgen.

Derekler

  1. ↑ «Laws of the Game 2019/20». 27-yanvar 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  2. ↑ «Introduction to Youth Soccer». kickit. 29-iyun 2004-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-iyul 2020-jıl.
  3. ↑ «Laws of the Game 2019/20». 3-iyun 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  4. ↑ «Laws of the Game 2019/20». 3-iyun 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  5. ↑ «Free Kick and Restart Management». United States Soccer Federation (10-fevral 2009-jıl). 1-avgust 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 10-iyul 2018-jıl.
  6. ↑ Laws of the Game 2019/20, p. 104
  7. ↑ Laws of the Game 2019/20, p. 105
  8. ↑ Laws of the Game 2019/20, p. 123
  9. ↑ Laws of the Game 2019/20, p. 122
  10. ↑ Bloxam, Matthew Holbeche (1880-12-22). "Rugby School Football Play". The Meteor (Rugby) (157): 155–156. http://rugbyschoolarchives.co.uk/Filename.ashx?tableName=ta_meteor&columnName=filename&recordId=520. Retrieved 25 November 2019. . Emphasis added.
  11. ↑ Alcock, C. W. (1898-01-08). "Association Football: No. 1 -- Its Origin". The Sportsman (London) (8851): 3. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Association_Football_Its_Origin_(Sportsman)_1898-01-08.png. "Well, sir, years afterwards some one took those rules, still in force at Cambridge, and with very few alterations they became the Association Rules. A fair catch, free kick (as still played at Harrow) was struck out. [emphasis added]". 
  12. ↑ See e.g. "Eleven of Barnes v. Mr. Greaves's Eleven". Sporting Life: 1. 1864-01-27. "Hay, on the part of Barnes, touched the ball down behind his adversary's goal. Being by the new rules entitled to a free kick from on bes yard [14 m] outside the goal line, he punted the ball very neatly between the posts [emphasis added]". 
  13. ↑ "Barnes v. Richmond". Field: 7. 1863-12-26. 
  14. ↑ "Football Association". The Sportsman (London) (748): 3. 1870-02-02. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Football_Association_(Sportsman)_1870-02-02.png. 
  15. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1936». Qaraldı: 29-noyabr 2019-jıl.
  16. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1965». Qaraldı: 29-noyabr 2019-jıl.
  17. ↑ «International Football Association Board: 1997 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 3-dekabr 2019-jıl.
  18. ↑ «IFAB: Law Changes 2016-17». 15-iyun 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 3-dekabr 2019-jıl.
  19. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1937». Qaraldı: 29-noyabr 2019-jıl.
  20. ↑ [1.pdf «Laws of the Game 2007/2008»]. 7-iyul 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  21. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1927». Qaraldı: 29-noyabr 2019-jıl.
  22. ↑ «International Football Association Board: 1978 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 30-dekabr 2019-jıl.
  23. ↑ «International Football Association Board: 1992 Agenda of the Annual General Meeting». Qaraldı: 30-dekabr 2019-jıl.
  24. ↑ «International Football Association Board: 1992 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 23-oktyabr 2018-jıl.
  25. ↑ «International Football Association Board: 1984 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 16-oktyabr 2018-jıl.
  26. ↑ «International Football Association Board: 1937 Minutes of the Annual General Meeting».
  27. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1929». Qaraldı: 27-mart 2020-jıl.
  28. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1974». Qaraldı: 27-mart 2020-jıl.
  29. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1986» 4-5 [pp. 7-8 of the PDF]. Qaraldı: 27-mart 2020-jıl.
  30. ↑ «Approved Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1987». Qaraldı: 27-mart 2020-jıl.
  31. ↑ "FA told to bring back red cards". The Guardian: 28. 1987-06-15. 
  32. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1988» 12–13. Qaraldı: 27-mart 2020-jıl.
  33. ↑ «International Football Association Board: 1951 Minutes of the Annual General Meeting». — „the following new offence to be punished by an indirect free kick: (3) When not playing the ball, intentionally obstructing an opponent“.
  34. ↑ «Laws of the Game 2016/17». 11-sentyabr 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 1-fevral 2020-jıl.
  35. ↑ «International Football Association Board: 1948 Minutes of the Annual General Meeting». — „CHARGES FAIRLY ... WHEN THE BALL IS NOT WITHIN PLAYING DISTANCE OF THE PLAYERS CONCERNED AND THEY ARE DEFINITELY NOT ATTEMPTING TO PLAY IT“.
  36. ↑ In 1997, this was abolished as a separate offence; all forms of charging an opponent "in a manner considered by the referee to be careless, reckless, or involving excessive force" became punishable by a direct free kick
  37. ↑ Úlgi:Cite wikisource
  38. ↑ «International Football Association Board: 1997 Minutes of the Annual General Meeting». Qaraldı: 1-fevral 2020-jıl.
  39. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1934». — „Law 13: Decision of the International Board:— If a game has been stopped in consequence of ungentlemanly behaviour by a player, it must be resumed by a free kick in favour of the opposite side, whether the player has only been cautioned or sent off the field“. Qaraldı: 9-fevral 2020-jıl.
  40. ↑ «Minutes of the Annual Meeting of the International Football Association Board 1967» 7. — „When playing as goalkeeper [...] indulges in tactics which, in the opinion of the Referee, are designed merely to hold up the game and thus waste time and so give an unfair advantage to his own team [...] shall be penalised by the award of an indirect free kick“. Qaraldı: 9-fevral 2020-jıl.
  41. ↑ «International Football Association Board: 1937 Minutes of the Annual General Meeting». — „Delete the words 'and goal-kick'“.
  42. ↑ «International Football Association Board: 1973 Minutes of the Annual General Meeting». — „For any other infringement the kick shall be retaken“. Qaraldı: 27-dekabr 2019-jıl.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Erkin_soqqı_(futbol)&oldid=121279» saytınan alınǵan