Francuzlar imperatorı
Empereur des Français | |
|---|---|
 imperiya búrkiti menen | |
|
| |
 Birinshi imperator | |
|
| |
| Birinshi monarx | Napoleon I |
| Aqırǵı monarx | Napoleon III |
| Jaratılıwı | 1804-jıl 18-may 1852-jıl 2-dekabr |
| Saplastırılıwı | 1815-jıl 7-iyun |
| Rezidenciya | Tyuilri, Parij |
| Dawager (házirgi) | Jan-Kristof, shahzada Napoleon |
Francuzlar imperatorı (francuzsha Empereur des Français) — Birinshi hám Ekinshi Franciya imperiyasınıń monarxı ataǵı.
Ataq
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Bul ataq 1804-jıl 18-mayda Senat Napoleondı imperator dep járiyalaǵan waqıttan baslap, 1804-jıl 2-dekabrde Parijdegi Notr-Dam jıyınında óz tajı menen taj kiygizilgen waqıttan baslap Bonapartlar tárepinen qollanilǵan[1].
Titul atamasında imperatordıń Franciya (mámleket) emes, «francuz xalqı» (naciya) basqarganlıǵı atap ótilgen. «Franciya patshası» degen eski formulada patsha Franciyaǵa jeke múlki sıpatında iyelik etiwi kórsetilgen. Jana atama konstituciyalıq monarxiyanı anlatqan. Ol arnawlı túrde respublika ideyalarınıń nominallıǵın saqlap qalıw hám Franciya revolyuciyasınan keyin tabaqashılıq sisteması saplastırılıp, onıń ornına óz imperatorınıń puqaraları sıpatında teń puqaralarǵa iye milliy mámleket dúzilgenligin kórsetiw maqsetinde dúzilgen edi.
«Francuzlar imperatorı» ataması Napoleonǵa taj kiydiriw monarxiyanı tiklew emes, al jańa siyasiy dúzim Franciya imperiyasın engızıw ekenligin kórsetiwi kerek edi. Napoleon húkimdarlıǵı 1815-jıl 22-iyunǵa shekem dawam etti. Vaterloo sawashında jeńilgenligi sebepli Muqaddes Elena atawına súrgin etilgen hám sol jerde 1821-jılı 5-mayda qaytıs bolǵan. Onıń húkimdarlıǵı 1814-jılı Burbonlar tárepinen qayta tikleniwi hám onıń Elba dáryasına quwılıwı menen úzildi, ol jerden bir jıldan azıraq waqıt ótkennen soń Franciyaǵa qaytıp keldi hám taxtın qaytarıp alıw ushın jeńiliske ushırap, quwılǵanına shekem jáne 111 kún imperator sıpatında húkim súrdi.
1851-jılı Napoleonnıń jiyeni Lui-Napoleon Bonapart tárepinen ámelge asırılǵan mámleket kóterısınen bir jıl ótpey-aq, Ekinshi Franciya respublikası Ekinshi Franciya imperiyasına aylandırıldı hám ol 1852-jıl 7-noyabrdegi referendumda shólkemlestirildi. 1852-jıl 2-dekabrde francuz xalqı tárepinen saylanǵan prezident Lui Napoleon Bonapart rásmiy túrde francuzlar imperatorı Napoleon III boldı. Onıń húkimdarlıǵı 1870-jıl 4-sentyabrde Franciya-Prussiya urısı waqtında Sedan sawashında qolǵa túskenine shekem dawam etti. Keyin ala Angliyaǵa súrgin etiledi hám sol jerde 1873-jıl 9-yanvarda qaytıs boladı.
1879-jılı Napoleon III nıń jalgız balası Lui-Napoleon qaytıs bolǵannan keyin, Bonapartlardıń Franciya taxtına birneshe dawagerleri bar edi. 2020-jılda bul 1997-jıl 3-mayda Bonapartlar úyiniń basshısı bolǵan shahzada Napoleon Sharl esaplanadı. Onıń dárejesi balası Jan-Kristof, shaxzada Napoleon tárepinen talasılmaqta, ol marhum atasınıń wásiyatnamasında miyrasxor dep atalǵOnıń dárejesi balası Jan-Kristof, shaxzada Napoleon tárepinen talasılmaqta, ol marhum atasınıń wásiyatnamasında miyrasxor dep atalǵan.
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- ↑ Thierry. «The Proclamation of Empire by the Sénat Conservateur» (en). napoleon.org. Fondation Napoléon. 23-mart 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-avgust 2014-jıl.