Kontentke ótiw

Futbol maydanı

Wikipedia — erkin enciklopediya
Standart maydan ólshemleri, uzınlıǵı hám eni ushın ruqsat etilgen diapazonlar menen. Kóplegen professional komandalardıń stadionları ushın eń maqul ólshem 115 hám 74 yard (105 hám 68 metr) bolıp tabıladı.

Futbol maydanı – bul futbol oyını ushın arnalǵan oyın maydanı. Onıń ólshemleri hám belgileri Oyın Nızamlarınıń 1-nızamı, «Oyın maydanı» menen belgilengen.[1] Maydan ádette tábiyiy gazon yamasa jasalma gazon menen qaplanǵan boladı, biraq háwesker hám kewil kóteriw komandaları kóbinese topıraq maydanlarda oynaydı. Jasalma betlerge tek jasıl reńde bolıwǵa ruqsat etiledi.

Maydandaǵı barlıq sızıq belgileri ózleri anıqlaǵan aymaqtıń bir bólegi bolıp tabıladı. Mısalı, qaptal sızıǵı ústindegi yamasa onıń ústindegi top ele de oyın maydanında, hám penalti aymaǵınıń shegarasınan ótken qátesiz oyın penaltige alıp keledi. Solay etip, top oyınnan tıs bolıwı ushın qaptal sızıǵın tolıq kesip ótiwi kerek, al gol urılıwı ushın top dárwaza sızıǵınan (dárwaza baǵanaları arasında) tolıq ótiwi kerek; eger toptıń bir bólegi ele sızıqta yamasa onıń ústinde bolsa, gol urılmaydı hám top ele oyında boladı.[2]

Úlkenler matchlarına qollanılıwı múmkin bolǵan maydan táriyipleri tómende keltirilgen. Britaniya futbol associaciyalarınıń oyın tariyxındaǵı roli sebepli, oyın maydanınıń ólshemleri dáslep imperiyalıq birliklerde dúzilgen hám kórsetilgen. 1999-jıldan baslap, Oyın Nızamları metrik birliklerdi maqul kórdi, imperiyalıq ekvivalentleri tek qawsırmalar ishinde berilgen. Haqıyqıy mánisler XX ásirdiń baslarınan berli ulıwma ózgermegeni sebepli, olar imperiyalıq birliklerde dóńgelek sanlarǵa jaqın boladı (mısalı, 1863-jıldan berli ózgerilmegen dárwazanıń eni 8 yard (7.32 metr)). Imperiyalıq mánislerdi qollanıw ele de keń tarqalǵan, ásirese Birlesken Korollikte.

Maydan shegarası

Manchesterdegi Old Traffordtıń Stretford Endindegi dárwaza sızıǵı (1992-jıl)
Jarısıwlar arasındaǵı maydan ayırmashılıqları

Maydan tuwrı múyeshli formada boladı. Qısqa tárepleri dárwaza sızıqları, al uzınıraq tárepleri qaptal sızıqları dep ataladı. Eki dárwaza sızıǵınıń eni 50 hám 100 yard (46 hám 91 metr) aralıǵında boladı hám birdey uzınlıqta bolıwı shárt.[3] Eki qaptal sızıǵınıń uzınlıǵı 100 hám 130 yard (91 hám 119 metr) aralıǵında boladı hám olar da birdey uzınlıqta bolıwı shárt. Jerdegi barlıq sızıqlar birdey keńlikte boladı, 12 santimetrden (5 dyuym) aspawı kerek. Maydan múyeshleri múyesh bayraqları menen belgilenedi.[4]

Xalıqaralıq matchlar ushın maydan ólshemleri qatańıraq sheklengen; dárwaza sızıqları 70–80 yard (64–73 m) keńlikte hám qaptal sızıqları 110–120 yard (100–110 m) uzınlıqta boladı. FIFA oyın maydanınıń anıq 105 metr (115 yard) uzınlıqta hám 68 metr (74 yard) keńlikte bolıwın usınıs etedi;[5] kópshilik – biraq hámmesi emes – joqarı dárejeli professional maydanlar bul talaplarǵa sáykes keledi.

Dárwaza sızıǵı termini kóbinese tek dárwaza baǵanaları arasındaǵı sızıqtıń bólegin ańlatatuǵın bolsa da, shınında da ol maydanıń eki shetindegi, bir múyesh bayraǵınan ekinshisine shekem bolǵan tolıq sızıqtı bildiredi. Buǵan qarama-qarsı, shetki sızıq (yamasa qaptal sızıǵı) termini kóbinese dárwaza baǵanalarınan tısqarıdaǵı dárwaza sızıǵınıń bólegin ańlatıw ushın qollanıladı. Bul termin futbol sholıwlarında hám match táriyiplerinde keń qollanıladı.[6]

Dárwazalar

Futbol dárwazası

Dárwazalar hár bir dárwaza sızıǵınıń ortasına jaylastırılǵan.[7] Olar múyesh bayraqlarınan birdey aralıqta jaylastırılǵan eki tik baǵanadan ibarat bolıp, joqarı jaǵı gorizontal sızıq penen biriktirilgen. Baǵanalardıń ishki shetleri 8 yard (7.32 metr) (keńligi) aralıqta bolıwı belgilengen, al dárwazanıń joqarı baǵanasınıń tómengi sheti maydanıń ústinen 8 fut (2.44 metr) biyiklikte jaylasqan. Nátiyjede, oyınshılar soqqı beretuǵın maydan 192 kvadrat fut (17.84 kvadrat metr) boladı.[8] Dárwaza artına ádette torlar ornatıladı, biraq olar Nızamlar tárepinen talap etilmeydi.

Dárwaza baǵanaları hám sızıqları aq reńde bolıwı hám aǵash, metall yamasa basqa ruqsat etilgen materialdan isleniwi kerek. Dárwaza baǵanaları hám sızıqları formasın belgileytuǵın qaǵıydalar biraz jumsaǵıraq, biraq olar oyınshılarǵa qáwip tuwdırmaytuǵın formaǵa sáykes keliwi kerek. Soǵan qaramastan, dárwaza baǵanalarına urılıw nátiyjesindegi jaraqatlar ele de júdá keń tarqalǵan hám oyınshı qáwipsizliginiń bul aspektine onsha kóp izertlewler alıp barılmaydı.

Degen menen, materialtanıw ilimindegi sońǵı jetiskenlikler dárwaza baǵanaların qaplaw ushın qollanılatuǵın hám oyınshılarǵa tiyetuǵın soqqını azaytıp, qáwipsizlikti jaqsılaytuǵın hár qıylı materiallardıń bar ekenligin kórsetti. Bul materiallardıń kópshiligi kerekli qásiyetlerge iye polimerlerdiń hár túrli aralaspalarınan turadı. Buǵan mısal retinde salmaǵı boyınsha 63% metil metakrilat, 32% polietilenglikol hám 5% etilenglikol dimetakrilat penen baylanısqan aralaspanı keltiriwge boladı. Bul aralaspa júdá kúshli soqqılar (máselen, joqarı tezlikte juwırıp kiyatırǵan oyınshınıń baǵanaǵa urılıwı) waqtında da 99% ke shekem óz formasın qayta tikley aladı hám oyınshıǵa tiyetuǵın soqqını azaytıw ushın jetkilikli dárejede deformaciyaǵa ushıraydı. Bul dárwaza baǵanasınıń funkciyasına derlik zıyan keltirmey turıp, oyınshı qáwipsizligin ádewir jaqsılaydı.

Top dárwaza baǵanaları arasınan hám dárwazanıń joqarı baǵanası astınan tolıq ótkende gol esaplanadı, hátte top dárwaza sızıǵın kesip ótpesten aldın qorǵawshı oyınshı oǵan sońǵı ret tiyse de (qarań: óz dárwazasına gol). Biraq, eger gol urǵan oyınshı yamasa onıń komandasınıń aǵzası top oyınnan shıqqannan keyin hám gol urılǵanǵa shekemgi aralıqta nızamlardıń qaysı da birin buzsa, gol qáte (hám tóreshi tárepinen jaramsız) dep esaplawı múmkin. Sonday-aq, eger qarsılas komandanıń oyınshısı top sızıqtan ótpesten aldın qáte islese, mısalı, qáte islenip, penalti berilgen bolsa, biraq top óz jolın dawam etip dárwaza sızıǵın kesip ótse de, gol jaramsız dep esaplanadı.

Jas óspirimler ushın futbol dárwazasınıń ólshemi úlkenler ushın arnalǵan dárwazanıń shama menen yarımına teń.[9]

Penalti hám dárwaza aymaqları

Penalti aymaǵı — úlken belgilengen tuwrı múyeshli aymaq. Onıń ishinde jaylasqan kishkene tuwrı múyesh — dárwaza aymaǵı (bul jerde sarı kiyimdegi dárwazaman dárwaza aymaǵındaǵı jalǵız oyınshı). Penalti doǵası — penalti aymaǵınıń «joqarǵı» bólimine tutasqan iyilgen sızıq (bul jerde qızıl kiyimli tóreshi doǵaǵa jaqın tur).

Hár bir dárwazanıń aldında maydanda eki tuwrı múyeshli maydan belgilengen.

Dárwaza aymaǵı (awızeki «altı yardlı maydan») dárwaza sızıǵınan, dárwaza baǵanalarınan 6 yard (5.49 metr) aralıqta baslanatuǵın hám dárwaza sızıǵınan maydanǵa 6 yard (5.49 metr) ishke sozılatuǵın eki sızıqtan, hám bul sızıqlardı birlestiretuǵın sızıqtan ibarat, yaǵnıy olar 6 yard (5.49 metr) ge 20 yard (18.29 metr) ólshemli tuwrı múyesh. Dárwazadan tebiwler hám qorǵanıwshı komanda tárepinen berilgen hár qanday erkin soqqı bul aymaqtıń qálegen jerinen orınlanıwı múmkin. FIFAnıń oyın nızamlarında bılay dep kórsetilgen: «Barlıq erkin tebiwler qátelik júz bergen jerden orınlanadı, tek: qarsılas dárwaza aymaǵı ishinde hújimshi komandaǵa berilgen tikkeley emes erkin soqqılar dárwaza sızıǵına parallel túrde jaylasqan dárwaza aymaǵı sızıǵınıń eń jaqın noqatınan orınlanadı, al qorǵanıwshı komandaǵa óz dárwaza aymaǵında berilgen erkin soqqılar sol aymaqtıń qálegen jerinen orınlanıwı múmkin».[10]

Penalti aymaǵı (awızeki «18 yardlı maydan» yamasa tek ǵana «maydan») dárwaza sızıǵı hám onnan sozılǵan sızıqlar arqalı usıǵan uqsas túrde qáliplesken, biraq onıń sızıqları dárwaza baǵanalarınan 18 yard (16.46 metr) aralıqta baslanadı hám maydanǵa 18 yard (16.46 metr) ishke sozıladı, yaǵnıy bul 44 yard (40.23 metr) ge 18 yard (16.46 metr) ólshemli tuwrı múyesh. Bul aymaqtıń bir qatar funkciyaları bar, olardıń eń áhmiyetlisi - dárwazamannıń toptı qolı menen oynawına ruqsat etilgen orındı hám qorǵawshınıń qaǵıyda buzıwı, ádette tuwrı erkin soqqı menen jazalanatuǵın jaǵday, penalti menen jazalanatuǵın orındı belgilew. Dárwaza hám penalti aymaqları 1902-jılǵa shekem yarım sheńber formasında bolǵan.[11]

Penalti belgisi (awızsha «penalti noqatı» yamasa tek ǵana «noqat») dárwazanıń dál ortasınan 12 yard (10.97 metr) aldında ornalasqan: bul jerden penaltiler tebiw baslanadı.

Penalti doǵası (awızsha «D») penalti aymaǵınıń sırtqı shetinen, penalti belgisinen 10 yard (9.14 metr) aralıqta belgilengen; bul, penalti aymaǵı menen birge, penalti tebiw waqtında penalti tebiwshisi hám qorǵawshı dárwazamannan basqa barlıq oyınshılar ushın sheklew zonası bolıp xızmet etedi.[12]

Basqa belgiler

Múyesh doǵası hám bayraq

Oraylıq sheńber oraylıq belgiden 10 yard (9.14 metr) aralıqta belgilengen. Penalti doǵasına uqsas, bul qarsılas oyınshılarǵa oyın baslanǵanda saqlawı kerek bolǵan eń az aralıqtı kórsetedi; toptıń ózi oraylıq belgisine qoyıladı. Penalti seriyaları waqtında eki dárwazaman hám házirgi tebiwshiden basqa barlıq oyınshılar usı sheńber ishinde qalıwı kerek.

Ortalıq sızıq maydandı eki bólekke bóledi. Komanda qorǵaytuǵın yarım, ádette olardıń yarımı dep ataladı. Oyınshılar oyın baslanǵanda óz yarımında turıwı kerek hám óz yarımında ofsayd bolǵanı ushın jazalanbawı múmkin. Ortalıq sızıq penen qaptal sızıǵı arasındaǵı kesilisiwler múyeshlerdi belgileytuǵın bayraqlar menen kórsetiliwi múmkin – nızamlar bunı qosımsha múmkinshilik dep esaplaydı.

Múyeshlerdegi doǵalar múyesh soqqıları ushın toptı jaylastırıw kerek bolǵan aymaqtı (múyeshten 1 yard (0.91 metr) aralıqta) bildiredi; qarsılas oyınshılar múyesh soqqısı waqtında 10 yard (9.14 metr) aralıqta turıwı kerek, hám bul aralıqlardı ólshewge járdem beriw ushın dárwaza sızıqları hám qaptal sızıqlarında múyesh doǵasınan sırtqı maydanda 10 yard (9.14 metr) aralıqta qosımsha sızıqlar bolıwı múmkin.

Gazon

Vetnamda jaylasqan tábiyiy shóp futbol maydanı.

Oynaw ushın ádette shóp qollanıladı, biraq hawa rayı sebepli shópti saqlaw qıyın bolǵan jerlerde jasalma gazon qollanılıwı múmkin. Buǵan júdá ıǵal bolıp, shóptiń tez buzılıwına alıp keletuǵın aymaqlar; júdá qurǵaq bolıp, shóptiń quwrap qalıwına alıp keletuǵın aymaqlar; hám gazon kóp qollanılatuǵın aymaqlar kiredi. Jasalma gazon maydanları sonday-aq qıs aylarındaǵı qar muǵdarı sebepli Skandinaviya ellerinde de kóbirek ushırasadı. Suwıq klimat hám onnan keyingi qar tazalaw jumısları shóp maydanlarına salatuǵın júk Norvegiya, Shveciya hám Finlyandiyadaǵı kóplegen joqarı dárejeli klublardıń stadionlarında jasalma gazon ornatıwdı talap etken. Eń sońǵı jasalma betler qum toltırıwdıń aldıńǵı sistemasına qaraǵanda rezina ápelkilerin paydalanadı. Ayırım ligalar hám futbol associaciyaları jaraqat alıw qáwpi sebepli jasalma betlerdi arnawlı qadaǵan etken hám komandalardıń úy stadionlarında shóp maydanları bolıwın talap etedi. Barlıq jasalma gazon jasıl bolıwı kerek hám sonday-aq FIFAnıń Futbol gazonı sapası koncepciyasında belgilengen talaplarǵa juwap beriwi tiyis.[13][14][15]

Futbol topıraq yamasa mayda taslı shege maydanında da oynalıwı múmkin. Dúnyanıń kópshilik bólimlerinde topıraq tek ápiwayı kewil kóteriw ushın qollanıladı. 

Qısta maydan bandy (muz hokkeyine uqsas) ushın paydalanılıwı múmkin, bunda ol suw menen toltırılıp muzlatıladı.

Tariyxı

IFAB ólshemlerdi belgilemesinen burın, FA futbol maydanlarınıń eni 50–100 yard (46–91 m) hám uzınlıǵı 100–200 yard (91–183 m) bolıwın belgilegen.[16][17][18][19][20]

Futbol dárwazaları Angliyada birinshi ret XVI ásirdiń aqırı hám XVII ásirdiń baslarında súwretlengen. 1584 hám 1602-jılları sáykesinshe, Djon Norden hám Richard Keryu Kornish xyorlingindegi «dárwazalarǵa» silteme bergen. Keryu dárwazalardıń qalay islengenin súwretlegen: «olar jerge eki terek shaqasın, segiz yamasa on fut aralıqqa ornatadı; hám olardıń qarama-qarsı, on yamasa on eki [on eki] aralıqqa, basqa ekewin uqsas aralıqqa ornatadı, olardı ózleriniń Dárwazaları dep ataydı».[21] Gol urıw tuwralı birinshi márte Djon Deydiń «Betnal-Grindegi soqır tilenshi» pesasında (shama menen 1600-jılı qoyılǵan; 1659-jılı baspadan shıqqan) aytılǵan. Usıǵan uqsas, 1613-jılǵı qosıqta Maykl Dreyton «Toptı ılaqtırǵanda, Hám onı Dárwazaǵa jıljıtqanda, olar toparlar menen alǵa júredi» dep jazǵan. Bekkem dárwazanıń joqarı baǵanası birinshi ret Sheffild nızamları tárepinen engizilgen. Futbol torları 1891-jılı Liverpul injeneri Djon Brodi tárepinen oylap tabılǵan, hám olar goldıń urılǵan-urılmaǵanı haqqındaǵı talqılawlar ushın zárúr járdem boldı.

Derekler

  1. ↑ «Law 1 - The Field of Play | IFAB». www.theifab.com. Qaraldı: 3-fevral 2023-jıl.
  2. ↑ «Law 9 - The Ball in and out of Play | IFAB». www.theifab.com. Qaraldı: 12-fevral 2024-jıl.
  3. ↑ «Laws of the Game 2011/2012». FIFA. 27-iyul 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-avgust 2011-jıl.
  4. ↑ «Laws of the Game 2011/2012». FIFA. 27-iyul 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-avgust 2011-jıl.
  5. ↑ «5.3 Pitch Dimensions and Surrounding Areas» (de). FIFA Publications. Qaraldı: 28-aprel 2025-jıl.
  6. ↑ "Result: Nigeria 0-3 Brazil" (in en-GB). 2003-06-11. http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/africa/2982466.stm. ""Udeze gets to the left byline and his looping cross is cleared..."" 
  7. ↑ «Laws of the Game 2011/2012». FIFA. 27-iyul 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-avgust 2011-jıl.
  8. ↑ «Laws of the Game : 2013/2014». FIFA. 17-iyul 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 21-sentyabr 2018-jıl.
  9. ↑ «Football Goal Size». Quickplay Sport. Qaraldı: 5-mart 2018-jıl.
  10. ↑ «Laws of the Game 2021/22: Law 13: Free Kicks (PDF)». The International Football Association Board (1-iyul 2021-jıl). Qaraldı: 21-iyun 2023-jıl.
  11. ↑ Football. Dorling Kindersley Ltd — 13 bet. 
  12. ↑ «Laws of the Game 2011/2012». FIFA. 27-iyul 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 20-mart 2019-jıl.
  13. ↑ «Laws of the Game 2011/2012». FIFA. 27-iyul 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-avgust 2011-jıl.
  14. ↑ «FIFA Quality Concept for Football Turf». FIFA. 23-noyabr 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 11-fevral 2012-jıl.
  15. ↑ «FIFA Quality Concept». 23-noyabr 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-fevral 2012-jıl.
  16. ↑ PFSA. «Football Pitch and Ball Dimensions & The Evolution Over Time» (en-GB). The PFSA (5-mart 2025-jıl). Qaraldı: 18-mart 2025-jıl.
  17. ↑ «The Evolution of English Football Pitches: From Muddy Fields to High-Tech Surfaces – Junior Royals Reporter» (en-GB). Qaraldı: 18-mart 2025-jıl.
  18. ↑ «Chapter 8. Football in 1885» (en-GB). Qaraldı: 27-mart 2025-jıl.
  19. ↑ «Before The 'D'...Association Football around the world, 1863-1937.: Geography, geometry...». Before The 'D'...Association Football around the world, 1863-1937. (5-iyul 2012-jıl). Qaraldı: 27-mart 2025-jıl.
  20. ↑ «A Potted History of Association Football in England» (en-GB). BK .. This and That (10-yanvar 2018-jıl). Qaraldı: 27-mart 2025-jıl.
  21. ↑ Richard Carew. «EBook of The Survey of Cornwall». Project Gutenberg. 29-sentyabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 3-oktyabr 2007-jıl.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Futbol_maydanı&oldid=119336» saytınan alınǵan