Kontentke ótiw

Futbol poziciyaları

Wikipedia, erkin enciklopediya

Futbol sportında, hár komandanıń 11 oyınshısınıń hár biri oyın maydanında belgili bir poziciyaǵa tayınlanadı. Komanda bir dárwazaman hám qollanılǵan formaciyaǵa baylanıslı hár túrli qorǵanıw, orta maydan hám hújim poziciyaların toltıratuǵın on maydan oyınshısınan dúziledi. Bul poziciyalar oyınshınıń tiykarǵı wazıypasın hám maydanda háreket etiw aymaǵın súwretleydi.

Oyınnıń erte rawajlanıw dáwirinde, formaciyalar kóbirek agressiv bolıp, 1800-jıllardıń aqırında 1-2-7 formaciyası keń tarqalǵan edi. XIX ásirdiń aqırǵı bóliminde 2-3-5 formaciyası keń qollanıla basladı hám poziciya atamaları bunı sáwlelendiriw ushın anıǵıraq boldı. Qorǵanıwda shep hám oń jaq qorǵawshılar boldı; orta maydanda shep yarım qorǵawshı, oraylıq yarım qorǵawshı hám oń yarım qorǵawshı; al hújim sızıǵında sırtqı shep (yamasa shep qanat), ishki shep, oraylıq hújimshi, ishki oń hám sırtqı oń (yamasa oń qanat) bar edi.Oyın rawajlanǵan sayın, taktika hám komanda formaciyaları ózgerdi, sonlıqtan kóp poziciya atamaları házirgi oyındaǵı wazıypaların sáwlelendiriw ushın ózgerdi (ayırım eski tanıs atamalar saqlanıp qalǵan). «Yarım qorǵawshı» termini 1970-jıllardıń basında qollanıwdan shıqtı hám orta maydannıń dógereginde oynaytuǵın poziciyalardı atawda «orta maydan» sózi qollanıldı, mısalı, oraylıq orta maydan hám keń orta maydan.[1]

Házirgi waqıttaǵı oyınınıń aǵımlı tábiyatı futboldaǵı poziciyalardıń regbi yaki amerikalıq futbol sıyaqlı sport túrlerindegidey qatań belgilenbegenin ańlatadı. Soǵan qaramastan, kópshilik oyınshılar óz karerası dawamında sheklengen poziciyalar aralıǵında oynaydı, óytkeni hár bir poziciya belgili bir kónlikpeler hám fizikalıq qásiyetlerdi talap etedi. Bir neshe poziciyada qolaylı oynay alatuǵın futbolshılar «universal oyınshılar» dep ataladı.[2]

Biraq, Total futbol taktikasında oyınshılar poziciyalarǵa tek bos túrde bólinedi. Bul taktika Yoxan Kroyf sıyaqlı júdá kóp tárepleme oyınshılardı talap etti, ol dárwazamannan basqa maydandaǵı hár bir poziciyada oynay alatuǵın edi.[3]

Dárwazaman

Dárwazaman toptı dárwazadan alıs uslap qalıw ushın sekirip atır

Dárwazaman futboldaǵı eń qorǵanıw poziciyası bolıp esaplanadı. Dárwazamannıń tiykarǵı wazıypası - qarsılas komandanıń soqqıları, bas urıwları hám ayqas paslarınan toptı uslap, qaǵıp yaki mushlap qaytarıw arqalı gol urdırmaw. Komandalaslarınan ayırmashılıǵı, dárwazamanlar ádette oyınnıń kópshilik bólegin óz ayıp (shtraf) maydanshası ishinde hám átirapında ótkeredi. Nátiyjede, dárwazamanlar maydandı jaqsıraq kóredi hám kóbinese qarsılas komanda hújim qılǵanda yamasa standart jaǵdaylarda óz qorǵanıwshılarına másláhát beredi. Dárwazamanlar maydandaǵı toptı qolı menen oynawǵa ruqsat etilgen jalǵız oyınshılar, biraq bul tek óz shtraf maydanshası menen sheklengen. Durıs ornalasıw - jáne bir áhmiyetli wazıypa hám dárwazaman ushın eń qıyın ózlestiriletuǵın kónlikpelerdiń biri.[4][5]

Dárwazamanlar sonday-aq maydandaǵı basqa oyınshılar hám rásmiy tulǵalardan ózgeshe reńdegi forma kiyiwi kerek. Keń tarqalǵan reńler - sarı, jasıl, kúlreń, qara hám kók reńler. 1970-jıllardan baslap, dárwazamanlar ádette arnawlı qolǵaplar kiyedi. Olar toptı jaqsıraq uslawǵa múmkinshilik beredi hám qolların kúshli soqqılar hám bas urıwlardan qorǵaydı, sonday-aq toptı mushlap yaki iyterip jiberiwdi ańsatlastıradı. 1910-jıllardan 1960-jıllarǵa shekem shapkalar, sonday-aq jún sviterler keń qollanılǵan, biraq búgingi kúnde olar kásiplik yaki yarım kásiplik kontekstte kiyilmeydi.

Qorǵawshı

Qorǵawshı (aldıńǵı planda, aq futbolkada) top ushın gúresip atır

Qorǵawshılar yarım qorǵawshılardıń artında oynaydı hám olardıń tiykarǵı wazıypası komandaǵa járdem beriw hám qarsılaslardıń gol urıwına jol qoymaw bolıp tabıladı. Olar ádette ózleri qorǵap atırǵan dárwaza jaylasqan maydannıń yarımında qaladı. Boyı uzın qorǵawshılar óz komandası múyesh yaki erkin soqqı orınlaǵanda qarsılas komandanıń shtraf maydanshasına qaray jıljıydı, sebebi bul jerde bas penen gol urıw múmkinshiligi bar.

Oraylıq qorǵawshı

Oraylıq qorǵawshınıń (yaki oraylıq qorǵawshı) (tariyxıy jaqtan oraylıq yarım qorǵawshı dep atalǵan) wazıypası - qarsılas oyınshılardı, ásirese soqqı beriwshilerdi, gol urıwdan toqtatıw hám toptı óz shtraf maydanshasınan shıǵarıw. Atamasınan kórinip turǵanınday, olar oraylıq poziciyada oynaydı. Kópshilik komandalar eki oraylıq qorǵawshını qollanadı, olar dárwazamannıń aldında jaylasadı. Oraylıq qorǵawshılar tárepinen qollanılatuǵın eki tiykarǵı qorǵanıw strategiyası bar: aymaqlıq qorǵanıw, bunda hár bir oraylıq qorǵawshı maydannıń belgili bir bólegin jabadı, hám adamǵa-adam qorǵanıw, bunda hár bir oraylıq qorǵawshı belgili bir qarsılas oyınshını jawıp turıw wazıypasın atqaradı.

Oraylıq qorǵawshılar kóbinese boyı uzın, kúshli bolıp, jaqsı sekiriw, bas penen oynaw hám tartıp alıw qábiletine iye boladı. Tabıslı oraylıq qorǵawshılar sonday-aq dıqqatın jámley alıwı, oyındı jaqsı oqıy alıwı kerek, hám de dárwazaǵa qaray jol ashılıp qalǵan hújimshi oyınshılarǵa qarsı sońǵı máwritte tartıp alıwlardı batıl hám sheshiwshi túrde ámelge asırıwı kerek. Geyde, ásirese tómengi ligalarda, oraylıq qorǵawshılar toptı basqarıw hám pas beriwge az itibar qaratıp, ápiwayı túrde toptı «birinshi gezekte qáwipsizlik» usılında maydannan shıǵarıp jiberiwdi maqul kóredi. Degen menen, oraylıq qorǵawshılardıń tek ápiwayı futbol sheberligine iye bolıwdan kóbirek nársege iye bolıwınıń uzaq dástúri bar, bul olarǵa toptı kóbirek iyelep oynaw stilin qollanıwǵa múmkinshilik beredi.

Oraylıq qorǵawshılar ádette múyesh hám erkin soqqılar sıyaqlı standart jaǵdaylarda alǵa shıǵadı, bul jerde olardıń boyınıń uzınlıǵı hám sekiriw qábileti olarǵa hawadan gol urıw qáwpin payda etedi, al qorǵanıw wazıypaların shep hám oń qorǵawshılar orınlaydı. Standart jaǵday tamamlanǵannan keyin, olar óz yarım maydanına qaytadı.

Bul poziciya geyde «oraylıq yarım qorǵawshı» dep te ataladı. Bul atama XIX ásirdiń aqırǵı bóleginen kelip shıqqan, sol waqıtta kópshilik komandalar 2-3-5 dúzilisin qollanǵan, úsh oyınshıdan ibarat qatar yarım qorǵawshılar dep atalǵan. Dizilisler rawajlanǵan sayın, bul úshliktegi oraylıq oyınshı (oraylıq yarım qorǵawshı) maydanda kóbirek qorǵanıw poziciyasına ótip, poziciyanıń atamasın ózi menen birge alıp ketken.

Tazalawshı (Sviper)

Tazalawshı (yamasa libero (italyansha: erkin)) - bul oraylıq qorǵawshınıń kóbirek kóp tárepleme túri bolıp, atı aytıp turǵanınday, eger qarsılas qorǵanıw sızıǵın buzıp ótiwge erisse, toptı «tazalap» aladı. Olardıń poziciyası belgilengen qarsılasların qadaǵalaytuǵın basqa qorǵawshılarǵa qaraǵanda ádewir erkin. Tazalawshınıń oyındı oqıy alıw qábileti oraylıq qorǵawshıǵa qaraǵanda jáne de áhmiyetli. 1960-jıllarda italyan futbolında qollanılǵan katenachcho oyın sisteması qorǵanıwshı liberonı paydalanǵanı menen belgili. Házirgi ofsayd qaǵıydasınıń payda bolıwı menen qarsılas oyınshılardı ofsaydqa túsiriw ushın kóbirek qorǵanıw sızıǵın uslap turıw zárúrligi payda boldı. Tazalawshı rolin qollanıw kemirek ámeliy bolıp qaldı, óytkeni sońǵı adam hújim qılıwshı qarsılastı oyınǵa qosıp jiberiwi múmkin, bul tazalawshı jaǵdayında tiykarǵı qorǵanıwdıń artında bolıwı múmkin.

Burınǵı nemis kapitanı Franc Bekkenbauer ádette libero oyını túriniń dóretiwshisi hám bul roldegi eń jaqsı oyınshı sıpatında qaraladı. Biraq, Velibor Vasovich hám Armando Pikki sıyaqlı oyınshılar Bekkenbauerden aldın kórnekli tazalawshılar bolǵan. Eń úlken tazalawshılardıń ayırımları Gaetano Shirea, Bobbi Mur, Franko Barezi, Daniel Passarella hám Lotar Matteus bolǵan.

Tolıq qorǵawshı

Shep qorǵawshı hám oń qorǵawshı (ádette tolıq qorǵawshılar dep ataladı) - bul oraylıq qorǵawshılardıń eki tárepinde jaylasqan, hújim qılıwshı keń oyınshılardan qorǵanıw ushın qoyılǵan qorǵawshılar. Olar kóbinese qarsılastıń qanat oyınshılarına qarsı qorǵanıwǵa májbúr boladı, olar toptı qaptallar boylap alıp ótip, óz hújimshilerine shtraf (ayıp) maydanına kroslap yamasa pas beriwge háreket etedi. Dástúrli túrde tolıq qorǵawshılar hújimdi qollap-quwatlaw ushın alǵa shıqpaydı, biraq qorǵanıw sızıǵınıń uslap turılıwına baylanıslı maydannıń ortasına shekem shıǵıwı múmkin. Házirgi oyında hújimshi tolıq qorǵawshı (qanat qorǵawshısı) rolin qollanıwdı maqul kóriw tendenciyası bar, biraq olardı jáne de kóbinese oń yamasa shep qorǵawshı dep ataydı.

Dáslep tolıq qorǵawshı qorǵanıwdıń sońǵı sızıǵı bolǵan, biraq XX ásirdiń baslarında oyın rawajlanǵan sayın, oraylıq yarım qorǵawshı roli artqa jıljıtılıp, «oraylıq qorǵawshı» dep atala basladı, al tolıq qorǵawshılar bolsa keńirek shıǵarılıp, oń qorǵawshı hám shep qorǵawshı poziciyaların payda etti.

Qanat qorǵawshısı

Qanat qorǵawshısı (yamasa hújimshi tolıq qorǵawshı) - bul hújimge kóbirek baǵdarlanǵan qorǵawshılar. Bul atama «qanat oyınshısı» hám «tolıq qorǵawshı» sózleriniń birikpesi bolıp, olardıń hújimdegi juwapkershiliginiń úlkenligin kórsetedi. Olar ádette 3-5-2 formaciyasınıń bir bólegi sıpatında qollanıladı hám sonlıqtan komanda hújim qılǵanda yarım qorǵawshılar qatarınıń bir bólegi dep esaplanıwı múmkin. Olar jáne de 5-3-2 formaciyasında qollanılıwı múmkin hám sonlıqtan kóbirek qorǵanıw rolin atqaradı. «Qanat qorǵawshısı» termininiń ózi áste-aqırın qollanıwdan shıǵıp baratır, sebebi házirgi oyında, ásirese 4-3-3 yamasa 4-2-3-1 formaciyalarında qollanılǵanda, tolıq qorǵawshı rolleri menen ayırmashılıq azayıp barmaqta.

Qanat qorǵawshısı roli házirgi futboldaǵı eń kóp fizikalıq kúsh talap etetuǵın poziciyalardıń biri. Qanat qorǵawshıları dástúrli tolıq qorǵawshılarǵa qaraǵanda kóbirek táwekelshi boladı hám olardan, ásirese qanat oyınshıları joq komandalarda, keńlik beriw kútiledi. Qanat qorǵawshısı ayrıqsha shıdamlılıqqa iye bolıwı, maydannıń aldıńǵı bólegine kroslar beriw hám sonıń menen birge qarsılastıń qaptallardan hújimine nátiyjeli qarsı turıwı kerek. Qorǵawshı yarım qorǵawshı ádette qarsılastıń qanat qorǵawshısınıń alǵa jıljıwın jabıw ushın maydanǵa túsiriledi.

Yarım qorǵawshı

Stiven Djerrard, óz áwladınıń eń tolıq yarım qorǵawshılarınıń biri dep esaplanadı.

Yarım qorǵawshılar (dáslep yarım qorǵawshılar dep atalǵan) - bul hújimshi hújimshiler menen qorǵawshılar arasında oynaytuǵın oyınshılar. Olardıń tiykarǵı wazıypaları - toptı iyelew, onı qorǵawshılardan alıp soqqı beriwshilerge jetkeriw, sonday-aq qarsılas oyınshılardan toptı tartıp alıw. Kópshilik menedjerler keminde bir oraylıq yarım qorǵawshını qarsılastıń hújimlerin buzıw wazıypası menen shıǵaradı, al qalǵanları gol urıwǵa kóbirek beyim boladı yamasa hújim menen qorǵanıw arasında teń juwapkershilikke iye boladı. Yarım qorǵawshılardan maydannıń kóp bólimlerin qaplawı kútiledi, sebebi geyde olar qorǵanıwǵa shaqırılıwı yamasa soqqı beriwshiler menen birge hújim qılıwı talap etiliwi múmkin. Olar kóbinese komandanıń hújim oyının baslaytuǵın oyınshılar bolıp tabıladı.[6]

Oraylıq yarım qorǵawshı

Oraylıq yarım qorǵawshılar qorǵanıw menen hújim arasında baylanıs ornatadı, bir qatar wazıypalardı orınlaydı hám tiykarınan maydannıń orta úshten bir bóliminde háreket etedi. Olar komandasınıń hújim oyının qollap-quwatlaydı hám qorǵanıwda toptı qaytarıp alıwǵa háreket etedi. Oraylıq yarım qorǵawshı kóbinese hújimlerdi baslawda áhmiyetli rol oynaydı hám geyde «pleymeyker» dep te ataladı. Olar jáne de komanda uzaq waqıt hújim astında qalǵanda hám standart jaǵdaylarda qorǵanǵanda qosımsha qorǵanıw sızıǵın usınadı. Oraylıq yarım qorǵawshılar oyın dawamında hámme waqıtta bánt boladı, sonlıqtan olardı geyde komandanıń mashina bólimi dep te ataydı.

Olardıń oraylıq jaylasıwı olarǵa matchtıń ulıwma kórinisin kóriwge múmkinshilik beredi. Oyınnıń kópshilik bólimi olardıń maydan bóliminde ótetuǵın bolǵanlıqtan, yarım qorǵawshılar kóbinese matchtıń qalay ótiwine eń úlken tásir kórsetedi. Kóbinese match orayda utıladı yamasa jeńiledi dep aytıladı, yaǵnıy qaysı komanda maydannıń orta bólimin biylese (ústemlik etse), oyındı basqara aladı degen sóz. Oraylıq yarım qorǵawshıdan jaqsı kóriw qábileti, uzın hám qısqa pas beriwde sheber bolıwı hám oyın dawamında júrip ótetuǵın aralıǵına baylanıslı úlken shıdamlılıqqa iye bolıwı kútiledi. Olar jáne de toptı qaytarıp alıw ushın jaqsı gúres alıp barıwı kerek.

Waqıt ótiwi menen standart rolden eki qosımsha oraylıq yarım qorǵawshı roli rawajlandı, biraq olardıń wazıypaları bir-birine uqsas táreplerge iye. Olar - hújimshi yarım qorǵawshı hám qorǵawshı yarım qorǵawshı rolleri bolıp, tómendegi bólimlerde túsindiriledi. Komandanıń taktikasına baylanıslı, yarım qorǵawda úsh roldiń hámmesiniń kombinaciyası qollanılıwı múmkin. Geyde oraylıq yarım qorǵawshı keńlik beriw yamasa qaplaw ushın keń yarım qorǵawshı rolinde paydalanıladı.

Qorǵawshı yarım qorǵawshı

Qorǵawshı yarım qorǵawshı (uslap turıwshı yarım qorǵawshı yamasa yarım qorǵaw yakori) - bul qorǵawshılardıń aldında jaylasqan, kóbirek qorǵanıw qorǵawın támiyinlew ushın qoyılǵan oraylıq yarım qorǵawshı bolıp, qalǵan yarım qorǵawshılar hújimdi qollap-quwatlaǵanda «artta qaladı». Qorǵawshı yarım qorǵawshı qarsılas komandanıń hújimshileri hám qorǵawshıların basımǵa alıp hám olarǵa qarsı gúres júrgizip, qorǵanıwdı qaplaydı.[7] Olar jáne de taktikalıq jaqtan járdem beredi, mısalı, qarsılas hújimshi oyınshılardı tásiri sheklengen qanatlarǵa qaray baǵdarlap hám tolıq qorǵawshılardıń, basqa yarım qorǵawshılardıń hám hátte oraylıq qorǵawshılardıń hújimdi qollap-quwatlaw ushın alǵa shıqqan jaǵdayda olardıń poziciyaların jawıp.[8][9] 2000-jıllardıń ortasında bul rol Klod Makelele arqalı keń tarqaldı, nátiyjede bul poziciya kóbinese «Makelele roli» dep te ataladı.

Qorǵawshı yarım qorǵawshılardıń wazıypaları tiykarınan qorǵanıw bolsa da, geybir yarım qorǵawshılar ózleriniń pas beriw qábileti arqalı tereń poziciyadan oyın tempin basqara alatuǵınlıǵı sebepli, tereń jaylasqan pleymeykerler sıpatında paydalanıladı. Geyde qorǵawshı yarım qorǵawshı tereń jaylasqan pleymeyker sıpatında háreket etetuǵın oraylıq yarım qorǵawshı menen jubı etip qoyıladı. Oraylıq yarım qorǵawshı alǵa shıqqan waqıtta qorǵawshı yarım qorǵawshı artta qaladı.[10]

Qorǵawshı yarım qorǵawshılar joqarı dárejede bolıwı ushın jaqsı poziciyalıq sezim, jumıs qábileti, gúres alıp barıw uqıbı hám (oyınshı hám toptıń qozǵalısın) aldın ala seziw qábiletine iye bolıwı kerek. Olar jáne de jaqsı pas beriw kónlikpelerine hám uzaq waqıt dawamlı basım astında yarım qorǵawda toptı uslap turıw ushın jaqın qadaǵalawǵa iye bolıwı kerek.[11] Eń áhmiyetlisi, qorǵawshı yarım qorǵawshılar úlken shıdamlılıqqa iye bolıwı kerek, óytkeni olar kásiplik match dawamında eń uzaq aralıqtı júrip ótetuǵın maydandaǵı oyınshılar bolıp esaplanadı. Joqarı dárejeli futbol klublarında yarım qorǵawshı tolıq 90 minutlıq oyın dawamında 12 kilometrge shekem jol júriwi múmkin.[12] Tereń jaylasqan pleymeykerler ádette qarsılastıń basımı astında jaqsı birinshi tiyisiwge hám maydannıń aldıńǵı bólimindegi hújimshi oyınshılarǵa uzın kese maydan pasları beriw qábiletine iye bolıwı talap etiledi.

Hújimshi yarım qorǵawshı

Hújimshi yarım qorǵawshı - bul aldıńǵı yarım qorǵaw poziciyasında, ádette oraylıq yarım qorǵaw hám komandanıń hújimshileri arasında jaylasqan hám tiykarınan hújim wazıypasın atqaratuǵın yarım qorǵawshı oyınshı.[13]

Maydandaǵı jaylasıwına qaray, hújimshi yarım qorǵaw shep, oń hám oraylıq hújimshi yarım qorǵaw rollerine bóliniwi múmkin. Oraylıq hújimshi yarım qorǵawshı pleymeyker yamasa onınshı nomer (10-sanlı futbolkanıń bul poziciya menen baylanıslı bolıwına baylanıslı) dep atalıwı múmkin.[14][15]

Bul oyınshılar ádette komandanıń hújim tiykarǵı xızmetin atqaradı hám geyde «oyıqta oynap atır» dep aytıladı, biraq bul termin tereń jaylasqan hújimshiniń jaylasıwın súwretlew ushın da qollanılıwı múmkin. Olardıń tiykarǵı wazıypası - joqarı dárejeli kóriw, basqarıw hám texnikalıq sheberlik járdeminde gol urıw múmkinshiliklerin jaratıw. Hújimshi yarım qorǵawshı - bul oyınshıdan pas beriw boyınsha joqarı texnikalıq qábiletlerge iye bolıwdı hám, múmkin onnan da áhmiyetlisi, soqqı beriwshilerge qorǵanıwdı jarıp ótetuǵın paslar jetkeriw ushın qarsılas qorǵanıwın oqıy alıw qábiletin talap etetuǵın áhmiyetli poziciya; olardıń texnikalıq hám kreativ qábiletlerinen tısqarı, olar ádette tez, shaqqan hám jedel oyınshılar bolıp, bul olarǵa dribling waqtında qarsılaslardı jeńiwge járdem beredi.

Ayırım hújimshi yarım qorǵawshılar trekuartistalar yamasa fantazistler (italyansha: úsh tórtten bir qánigesi, yaǵnıy hújimshiler menen yarım qorǵawshılar arasındaǵı pleymeyker) dep ataladı, olar ózleriniń názik qol tiygiziwi, kóriw qábileti, uzaqtan soqqı beriw uqıplılıǵı hám pas beriw sheberligi menen tanılǵan..Biraq, barlıq hújimshi yarım qorǵawshılar trekuartistalar emes - ayırım hújimshi yarım qorǵawshılar júdá vertikal bolıp, tiykarınan qosımsha hújimshiler, yaǵnıy ekinshi soqqı beriwshiler bolıp esaplanadı. Braziliyada hújimshi pleymeyker «meya atakante» dep ataladı, al Argentinada onı «enganche» dep ataydı.[16]

Keń yarım qorǵawshı

Keń yarım qorǵawshı (shep yarım qorǵawshı hám oń yarım qorǵawshı, yamasa ulıwma shet yarım qorǵawshı) (tariyxıy jaqtan shep yarım hám oń yarım, yamasa qanat yarımı dep atalǵan) - oraylıq yarım qorǵawshınıń shep yamasa oń tárepine jaylasqan yarım qorǵawshı. Olar kóbinese qanat oyınshıları dep atalsa da, bul poziciyalarda oynaytuǵın barlıq oyınshılar stereotiplik tez, shegara boylap júriwshi oyınshılar emes. Zamanagóy oyınnıń payda bolıwı menen «qanat oyınshıları» dep atalǵan dástúrli sırtqı hújimshiler keń yarım qorǵawǵa qaray ısırıldı, biraq ele de qanat oyınshıları dep ataladı. Oyın bunnan da rawajlanǵan sayın, ayırım taktikalıq dúzilisler (mısalı, 4-3-3) keńlik beriw, qaptallarda kóbirek qorǵanıw qorǵawın támiyinlew hám qarsılastıń yarım maydanında oyındı qısıwǵa járdem beriw ushın keńirek poziciyada jaylasqan oraylıq yarım qorǵawshılardı paydalanǵan. Olar ele de hújim oyının qollap-quwatlaydı hám geyde yarım qanat oyınshısı sıpatında háreket etiwi kútiledi.

Hújimshi

Soqqı beriwshi (qızıl kóylek kiygen) qorǵanıwdan (aq kóylek kiygen) ótip, dárwazaǵa soqqı beriwge tayar.

Hújimshiler (yamasa soqqı beriwshiler) - qarsılas komandasınıń dárwazasına eń jaqın jaylasqan oyınshılar. Hújimshilerdiń tiykarǵı wazıypası - gol urıw hám basqa oyınshılar ushın gol urıw múmkinshiliklerin jaratıw. Hújimshiler top ózlerinde bolmaǵan waqıtta qarsılas qorǵawshıları hám dárwazamanların basımǵa alıw arqalı qorǵanıwǵa da úles qosıwı múmkin. Eń keń tarqalǵan zamanagóy dúzilislerde bir hám úsh hújimshi arasında boladı; mısalı, 4-2-3-1 dúzilisinde jalǵız soqqı beriwshi, 4-4-2 dúzilisinde jup soqqı beriwshiler yamasa 4-3-3 dúzilisinde bir soqqı beriwshi hám eki qanat oyınshısı.[17]

Trenerler kóbinese sońǵı qarsılas qorǵawshısınıń iyninde oynaytuǵın bir soqqı beriwshi hám gol urıwǵa járdem beriw menen birge gol urıwǵa da qatnasatuǵın shamalı artta oynaytuǵın basqa hújimshi oyınshını maydanǵa shıǵaradı. Birinshi oyınshı geyde komandalaslarınıń gol urıwına járdem beriw ushın qarsılas qorǵawshılarınıń dıqqatın bóliw yamasa ózi gol urıw ushın paydalanılatuǵın iri soqqı beriwshi, ádette «maqsetli adam» dep ataladı; ekinshisi ádette tezirek júriske iye bolıp, qarsılas qorǵanıwındaǵı tesiklerdi tabıw hám geyde dribling sıyaqlı ayırım qábiletlerge iye bolıwı talap etiledi. Basqa jaǵdaylarda, soqqı beriwshiler maydannıń qanatlarında háreket etip, dárwazaǵa qaray jol tabadı. Jáne bir variant - «maqsetli adam»dı qarsılas qorǵawshıları arasınan ótkir pas bere alatuǵın soqqı beriwshi menen almastırıw.

«Maqsetli adam» sıpatında oynawǵa qánigelesken oyınshılar ádette ortasha boydan joqarı, jaqsı bas urıw qábiletine hám dál soqqı beriw uqıplılıǵına iye boladı. Olar orta qatar oyınshıları hám qorǵawshılar ushın «shıǵıs» oyınshısı bolıp, aldıńǵı poziciyada toptı saqlap tura aladı (komandalasları hújimge qosılıw ushın alǵa juwırıp kiyatırǵanda toptı ózinde uslap tura aladı). Olar kóbinese kroslardan, kóbinese bas penen gol uradı hám burılıp soqqı beriw waqtında toptı qorǵaw ushın dene kúshin paydalana aladı.[18]

Basqa hújimshiler bolsa, toptı dárwazaǵa arqasın berip alıwdıń ornına, qarsılas qorǵanıwı ústinen yamasa arasınan uzın pas berilgen topqa jetiw ushın óz tezligine iseniwi múmkin. Ayırım hújimshiler bul eki roldi de birdey jaqsı oynay aladı.

Soqqı beriwshi

Soqqı beriwshiniń tiykarǵı wazıypası - gol urıw, sonlıqtan ol komandanıń kópshilik hújim oyınınıń oraylıq noqatı bolıp esaplanadı. Usıǵan baylanıslı, soqqı beriwshiniń oyın dárejesi tek ǵana urılǵan gollar menen ólshenedi, biraq olar komandanıń tabısına basqa jollar menen de úles qosıwı múmkin. Dástúrli oraylıq hújimshi boyı uzın hám fizikalıq jaqtan kúshli bolıwı talap etilgen, óytkeni ol maydanda kroslardan kelgen toptı alıp, ayaǵı yaki bası menen gol urıwǵa háreket etiwi, yamasa toptı komandalasına tómen túsirip beriwi kerek bolǵan. Bul qásiyetler ele de artıqmashılıq bolsa da, zamanagóy oyında tezlik hám qozǵalıs ta talap etiledi, sebebi hújim waqtında kóbirek óz-ara oyın bar.[19] 4-4-2 yaki 4-4-1-1 dizilisinde oraylıq hújimshi kóbinese ekinshi soqqı beriwshi menen jubın quraydı, ol onıń átirapında yamasa sál artta oynawı múmkin, biraq eki moyınlanǵan oraylıq hújimshiniń oynawı da siyrek emes.[20]

Geyde komanda 4-5-1 sıyaqlı qorǵanıw dizilisin tańlawı múmkin, bunda oraylıq hújimshiden aldıńǵı sızıqta «jalǵız rol» oynawı talap etiledi. Bunday jaǵdaylarda komanda qarsı hújim múmkinshiliklerin izleydi hám oraylıq hújimshi ózin qaptalda jalǵız qorǵawshı menen júzbe-júz qalǵanda taba aladı yamasa qarsılas yarım maydanında toptı uslap turıp, basqa oyınshılardıń hújimge qosılıwına múmkinshilik beriwi múmkin. Házirgi waqıttaǵı futbol taktikası 4-3-3 hám 4-2-3-1 dúzilislerin kóbirek qollanadı. Bunda oraylıq hújimshi hújim qurıw oyınına kóbirek tartıladı, oǵan qanat oyınshıları (olar kóbinese ishke qaray jıljıydı) hám hújimshi yarım qorǵawshılar járdem beredi. Oyın qısqaraq, tez paslardı hám topsız qozǵalıstı kóbirek paydalanıp, dárwazaǵa hújim etiw múmkinshiligin jaratıwǵa umtıladı.[21]

Oraylıq hújimshi

Oraylıq hújimshi (kóleńke soqqı beriwshi, artqa tartılǵan soqqı beriwshi yamasa járdemshi soqqı beriwshi) (tariyxıy jaqtan ishki shep hám ishki oń, yamasa ishki hújimshi dep atalǵan) oyında uzaq tariyxqa iye, biraq olardı táriyiplew ushın qollanılǵan terminologiya jıllar dawamında ózgerip turǵan. Dáslep bunday oyınshılar ishki hújimshiler dep atalǵan. Sońǵı waqıtları artqa tartılǵan soqqı beriwshi, ekinshi soqqı beriwshi, tereń jaylasqan hújimshi yamasa járdemshi soqqı beriwshi terminleri kóbirek qollanıladı hám kóbinese «oyıqta» (yaǵnıy qarsılas komandasınıń yarım qorǵawshıları menen qorǵawshıları arasındaǵı bos keńislikte) oynaytuǵını aytıladı. Ekinshi soqqı beriwshiler ádette oraylıq hújimshilerdey boyı uzın yamasa fizikalıq jaqtan kúshli bolmaydı. Olar kóbirek «shaqqan», tez, operativ qozǵalatuǵın hám sheber bolıwı, gol urıw hám oraylıq hújimshiler ushın gol urıw múmkinshiliklerin jaratıwǵa járdem beriwi, qarsılastıń qorǵanıwında payda bolǵan bos orınlardı paydalanıp soqqı beriwshilerge pas beriwi, maydan átirapındaǵı bos toplardı alıwı yamasa toptı aylanıp ótip ózi gol urıwǵa háreket etiwi talap etiledi.[22]

Bul poziciya dáslep 1940-jıllardıń aqırı hám 1950-jıllardıń ortasında Ferenc Pushkash basshılıǵındaǵı ataqlı Vengriya milliy komandası tárepinen rawajlandırılǵan. Keyinirek, ol italiyalı futbolda «trekuartista» («úsh tórtten biri») yamasa «fantazista» sıpatında keń tarqaldı, bul aldıńǵı pleymeyker bolıp, ol yarım qorǵawshı da, hújimshi de emes, biraq komandasınıń hújiminiń tiykarǵı basqarıwshısı bolıp, járdemshi sıpatında xızmet etedi.[23] Bul poziciyadaǵı kóp oyınshılar erkin rolde, hújimshi yarım qorǵawshı yamasa geyde qanatta oynay aladı. Bul poziciya jáne 10-nomerli rol dep te belgili, sebebi bul poziciyada oynaǵan kóp oyınshılar 10-nomerli formalardı kiygen.

Terminologiya qanday bolıwına qaramastan, poziciyanıń ózi bos anıqlanǵan, ol hújimshi menen yarım qorǵawshı arasında jaylasqan oyınshı bolıp, óziniń kóz-qarası, texnikalıq sheberligi, kreativligi hám pas beriw uqıplılıǵı arqalı bul roldi nátiyjeli orınlay aladı. Bunday oyınshı ya sheber, hújimge baǵdarlanǵan yarım qorǵawshı, ya bolmasa oraylıq hújimshiler ushın hám gol ura alatuǵın, hám múmkinshilikler jarata alatuǵın kreativ soqqı beriwshi boladı, degen menen járdemshi soqqı beriwshi kóbinese hújimshi yarım qorǵawshıǵa qaraǵanda oyındı qurıwǵa az qatnasadı. Járdemshi hújimshi roli Italiyada 1990-jıllardaǵı taktikalıq jaqtan qatań 4-4-2 formaciyalarında erkin rolli hújimshi yarım qorǵawshılardıń aldıńǵıraq poziciyaǵa beyimlesiwi sebepli keń tarqalǵanlıqtan, olardıń qorǵanıwǵa qosqan úlesi de ádette taza 10-nomerli pleymeykerge qaraǵanda joqarıraq boladı.[24] Italiyada bul rol «rifinitor» yamasa «sekonda punta» dep te belgili,[24] al Braziliyada onı «ponte de lansa» dep ataydı.[25]

Qanat oyınshısı

Qanat oyınshısı (shep qanat hám oń qanat) (tariyxıy jaqtan sırttaǵı shep hám sırttaǵı oń, yamasa sırttaǵı hújimshi dep atalǵan) - maydannıń shetine jaqın keń poziciyada jaylasqan hújimshi oyınshı. Olar ózleriniń kelip shıǵıwın maydannıń «qanatında» (yaǵnıy maydannıń shetinde) oynaǵan eski sırttaǵı hújimshiden alǵanın esapqa alıp, hújimshiler sıpatında klassifikaciyalanıwı múmkin. Olar dúnyanıń kóp bólimlerinde, ásirese Latın hám Golland futbol mádeniyatlarında usılay atalıwın dawam etpekte. Biraq, inglis tilli dúnyada, olar ádette 1960-jıllarda áste-aqırın kózge kórinip baslaǵan 4-4-2 formaciyasınıń payda bolıwı menen artqa iyterilip, bul roldiń qosımsha qorǵanıw wazıypaları berilgenlikten, yarım qorǵawshılardıń bir bólegi sıpatında esaplanadı. Qanat oyınshısınıń tiykarǵı qásiyeti ádette tezlik bolıp, ol qarsılastıń tolıq qorǵawshılarınan ótip, qorǵanıwdıń artına ótiw ushın hújim etiw hám toptı aylandırıp ótiw ushın qollanıladı, sońınan orayǵa óz hújimshileri ushın kese pas hám ótkeriwlerdi ámelge asıradı.[26] Geyde shep hám oń ayaqlı qanat oyınshıları taktikalıq júris sıpatında maydannıń táreplerin almastırıwı múmkin, bul qanat oyınshısına qarsılastıń tolıq qorǵawshısınıń hálsiz ayaǵına qarsı ishke kiriwge múmkinshilik beredi, soqqı múmkinshiligin izlep yamasa tek qorǵanıwdı ashıw usılı sıpatında. Barselona hám Real Madrid sıyaqlı klublar usı sebepli óz qanat oyınshıların «qáte» tárepte oynatıwdı jiyi tańlaydı.[27]

Qanat oyınshıları futboldıń tanıs bólegi bolsa da, qanat oyınshıların qollanıw hesh ámeliy emes, hám kóp tabıslı komandalar qanat oyınshılarısız islegen. 1966-jılǵı Dúnya Chempionatında, Angliya komandasınıń menedjeri Alf Remsi tábiyiy qanat oyınshıları joq komandanı chempionlıqqa alıp bardı; bul sol waqıtta sonshelli ádetten shette edi, hátte komanda «Qanatsız Káramatlar» degen laqap atqa iye boldı.[28] Jaqınıraq mısal - Italiya klubı Milan, olar ádette tar yarım qorǵawshı almaz formaciyasında yamasa «Shırsha teregi» formaciyasında (4-3-2-1) oynap, qanatlar boylap zárúr keńlikti támiyinlew ushın hújimshi tolıq qorǵawshılarǵa isenedi.[29]

Derekler

  1. ↑ «Old football formations explained - Classic soccer tactics & strategies». Football Bible (18-may 2025-jıl). Qaraldı: 31-mart 2016-jıl.
  2. ↑ "Bolton sign Portmouth utility man Taylor". Reuters. 17 January 2008. Archived from the original on 21 June 2009. https://web.archive.org/web/20090621095418/http://football.reuters-sports.com/uk/news/6FFA0B42-C50E-11DC-B727-5FC87391D570.php. Retrieved 5 June 2008. 
  3. ↑ The total footballer, BBC Sport Academy, Accessed 5 June 2008
  4. ↑ "Goalkeeper Tips - Make the Save". http://www.soccer-training-info.com/goalkeeper_tips.asp. Retrieved 20 August 2014. 
  5. ↑ "Goalkeeper practice". http://www.keeper-gloves.com/en-MY/keepertrening.aspx. Retrieved 20 August 2014. 
  6. ↑ Dunmore, Thomas; Murray, Scott. Soccer for dummies, 2, Indianapolis: John Wiley & Sons, Inc., 2012 — 71 bet. ISBN 9781118510667. 21-avgust 2014-jıl sánesinde qaraldı. 
  7. ↑ "Soccer Positions on the Field". http://www.buzzle.com/articles/soccer-positions-on-the-field.html. 
  8. ↑ "Role of Holding Midfielder". https://www.nscaa.com/user_images/pdf/defending-holding-midfielder.pdf. 
  9. ↑ National Coaches Association of America. Soccer Coaching Bible. Human Kinetics — 183 bet. ISBN 9781450409209. 
  10. ↑ Jedrychowski, Norbert "Norek". How to Make The Best Football Team - Football Manager 2014: Unofficial Video Game Guide. GRY-OnLine SA, 2013 — 29 bet. 22-avgust 2014-jıl sánesinde qaraldı. 
  11. ↑ "Patrick Vieira:How to be a midfield destroyer". http://performance.fourfourtwo.com/pro-tips/patrick-vieira-how-to-be-a-midfield-destroyer. Retrieved 22 August 2014. 
  12. ↑ "English teams don't run more than anyone else...". http://www.goal.com/en/news/1717/editorial/2012/02/14/2790789/english-teams-dont-run-more-than-everyone-else-possession-doesnt-. Retrieved 22 August 2014. 
  13. ↑ «Positions in football». talkfootball.co.uk. Qaraldı: 21-iyun 2008-jıl.
  14. ↑ Wilson. «The Question: What is a playmaker's role in the modern game?». TheGuardian.com (18-avgust 2010-jıl). Qaraldı: 1-dekabr 2014-jıl.
  15. ↑ Cox. «How the 2000s changed tactics #2: Classic Number 10s struggle». ZonalMarking.net (26-mart 2010-jıl). Qaraldı: 1-dekabr 2014-jıl.
  16. ↑ «Tactics: the changing role of the playmaker». Qaraldı: 5-yanvar 2015-jıl.
  17. ↑ Dunmore, Thomas; Murray, Scott. Soccer for dummies, 2, Indianapolis: John Wiley & Sons, Inc., 2012 — 78 bet. ISBN 978-1-118-51066-7. 21-avgust 2014-jıl sánesinde qaraldı. 
  18. ↑ "The 40 greatest strikers of all time". footballsgreatest.weebly.com. http://footballsgreatest.weebly.com/strikers.html. Retrieved 21 August 2014. 
  19. ↑ "The 30 Greatest Centre-Forwards of All Time". footballsgreatest.weebly.com. http://footballsgreatest.weebly.com/centre-forwards.html. Retrieved 21 August 2014. 
  20. ↑ "Soccer Formations:4-4-1-1". soccer-training-methods.com. http://www.soccer-training-methods.com/4-4-1-1.html. Retrieved 21 August 2014. 
  21. ↑ "The End of 4-4-2?". Bundesliga's official website. http://www.bundesliga.com/en/liga/news/2013/0000263759.php. Retrieved 21 August 2014. 
  22. ↑ "Soccer positions explained". football-bible.com. http://www.football-bible.com/soccer-info/soccer-positions-explained.html. Retrieved 21 August 2014. 
  23. ↑ Jedrychowski, Norbert "Norek". How to Make The Best Football Team - Football Manager 2014: Unofficial Video Game Guide. GRY-OnLine SA, 2013 — 31 bet. 22-avgust 2014-jıl sánesinde qaraldı. 
  24. ↑ 24,0 24,1 «Platini: Baggio, Il Fu Nove E Mezzo». 4-iyun 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-iyun 2012-jıl.
  25. ↑ «The Greatest Second Strikers / Inside Forwards of All Time». 6-fevral 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-yanvar 2015-jıl.
  26. ↑ Jedrychowski, Norbert "Norek". How to Make The Best Football Team - Football Manager 2014: Unofficial Video Game Guide. GRY-OnLine SA, 2013 — 30 bet. 22-avgust 2014-jıl sánesinde qaraldı. 
  27. ↑ "The 30 Greatest Right Wingers / Wide Midfielders of All Time". http://footballsgreatest.weebly.com/right-wingers.html. Retrieved 22 August 2014. 
  28. ↑ Galvin. «Sir Alf Ramsey». Reuters. National Football Museum. 6-iyun 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 11-iyul 2008-jıl.
  29. ↑ "Defending against a 4-3-2-1". http://performance.fourfourtwo.com/tactics/defending-against-a-4-3-2-1. Retrieved 26 August 2014. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Futbol_poziciyaları&oldid=116981» saytınan alınǵan