Google effekti
Google effekti, yamasa cifrlı amneziya dep te ataladı,[1] bul Internet izlew sistemaların qollanıw arqalı onlayn túrde tez tabılatuǵın informaciyanı umıtıw tendenciyası. Google effekti haqqındaǵı birinshi izertlewge qaraǵanda, adamlar onlayn túrde qoljetimli boladı dep esaplaǵan belgili detallardı esten shıǵarıwǵa kóbirek beyim boladı. Biraq, izertlew, sonıń menen birge, adamlardıń oflayn túrde informaciya úyreniw qábileti ózgerissiz qalatuǵınlıǵın da aytadı.[2] This effect may also be seen as a change to what information and what level of detail is considered to be important to remember.
Tariyxı
Bul qubılıs birinshi ret Betsi Sparrou (Kolumbiya Universiteti), Djenni Lyu (Viskonsin Universiteti – Medison) hám Deniel M. Vegner (Garvard Universiteti) tárepinen olardıń 2011-jıl iyul ayındaǵı maqalalarında súwretlengen hám atalǵan.[3] Izertlew tórt bólimnen ibarat. Birinshi bólimde qatnasıwshılar bir qatar ańsat hám qıyın viktorina sorawlarına juwap berdi, keyin kúndelikli sózler hám ekran hám Google sıyaqlı texnologiyaǵa baylanıslı sózlerdi óz ishine alǵan ózgertilgen Stroop wazıypasın orınladı. Qatnasıwshılar texnologiyaǵa baylanıslı sózlerge juwap beriwde, ásirese qıyın sorawlardan keyin, ásten bolıp, viktorina sorawları olardı kompyuterler haqqında oylawǵa tayarlaǵanın kórsetti. Ekinshi eksperimentte, qatnasıwshılar bir qatar viktorina gáplerin oqıdı. Olardıń yarımı gáplerdiń saqlanıwına hám keyinirek izlew ushın qoljetimli bolıwına isendi; ekinshi yarımına olardı eslep qalıwǵa ashıq túrde kórsetpe berildi. Eki topar da keyin gáplerdi eslep qalıw boyınsha sınawdan ótkizildi. Úshinshi bólimde, qatnasıwshılar viktorina gáplerin oqıdı hám terdi, hám olardıń kirgizgenleri óshirilgeni, saqlanǵanı yamasa belgili bir jerde saqlanǵanı haqqında xabardar etildi. Keyin olarǵa anıqlaw wazıypası berildi hám olar naǵız gápti kórgen be, saqlanǵan ba, hám eger saqlanǵan bolsa, qayerde saqlanǵan dep soraldı. Sońǵı bólimde, qatnasıwshılar taǵı viktorina gáplerin terdi, hám hár biriniń ulıwma atalǵan papkada (mısalı, elementler, faktler) saqlanǵanı aytıldı. Keyin olarǵa eki túrli eslep qalıw wazıypası berildi: biri gápler ushın, ekinshisi hár bir gáptiń saqlanǵan belgili papkası ushın.[4]
«Cifrlı amneziya» termini Kaspersky Lab tárepinen 2015-jılı qáwipsizlik vendorı tárepinen ótkerilgen, kórip shıǵılmaǵan sorawnama nátiyjeleri ushın oylap tabıldı, onda «Nátiyjeler 'Google Effekti' onlayn faktlerden basqa, áhmiyetli jeke informaciyanı da óz ishine alıwı múmkinligin kórsetedi» delingen. Detallardı eslep qalıw ornına, adamlardıń 91 procenti Internetten, al 44 procenti smartfonlarınan paydalandı. Kaspersky Lab Amerika Qurama Shtatlarında 16 jastan 55+ jas aralıǵındaǵı 1000 tutınıwshı arasında sorawnama ótkerdi. Kóp jaǵdaylarda, adamlar tanıs bolıwı tiyis bolǵan telefon nomerleri sıyaqlı áhmiyetli informaciyanı eslep qala almaǵan, bul informaciyanı qurallardı qollanıw arqalı ańsat tabıw imkaniyatı sebepli umıtqanı haqqında juwmaqqa alıp keldi.[5]
Qubılıs
Dáslepki 2011-jılǵı izertlew úsh tiykarǵı juwmaq penen tamamlandı. Birinshiden, adamlardan ulıwma bilim sorawları soralǵanda, olar durıs juwaptı bilgen jaǵdayda da, kompyuterler haqqında oylawǵa tayarlana baslaydı. Bunnan tısqarı, bul effekt soraw qıyın bolǵanda hám juwap belgisiz bolǵanda ásirese kúshli kórinedi. Ekinshiden, adamlar informaciyanı keyinirek izlew ushın qoljetimli boladı dep esaplasa, onı eslep qalıwǵa beyim bolmaydı. Kerisinshe, materialdı eslep qalıw ushın ashıq kórsetpe beriw eslep qalıwǵa áhmiyetli tásir etpeydi. Sońǵısı, eger informaciya saqlanǵan bolsa, adamlar informaciyanıń ózin eslep qalıwdan góre, onıń qayerde jaylasqanın eslep qalıwǵa kóbirek beyim boladı. Bunnan tısqarı, adamlar fakt yamasa orınnıń birewin eslep qalıwǵa beyim boladı, biraq ekewin de emes; bul effekt informaciya orınnıń atınana qaraǵanda estelikli bolǵan jaǵdayda da saqlanadı.[6]
2012-jılı Lav R. Varshni tárepinen ótkerilgen izertlewge qaraǵanda, Google effekti doktorlıq dissertaciyalarında da kóriniwi múmkin, bunda siltemeler sanınıń uzaq múddetli ósiwi tiyisli informaciyanı qayerden tabıwdı (yaǵnıy, qaysı maqalalarda informaciya bar) yad qábiletiniń jaqsılanǵanlıǵın kórsetedi, informaciyanıń ózin emes.[7] Bundan tısqarı, Internet arqalı úyrenilgen informaciyanıń enciklopediya arqalı úyrenilgen informaciyaǵa qaraǵanda anıq hám dál isenimli túrde eslep qalıwı súwretlengen baylanıslı qubılıs bar. Qosımsha túrde, Internet arqalı úyrenilgen informaciyanı eslep qalǵanlardıń birneshe miy bólimlerinde – sonıń ishinde eki tárepleme jelke girusı, shep shıǵıs girusı hám eki tárepleme ortasha mańlay girusında – enciklopediya toparına salıstırǵanda belsendiliktiń tómenlegeni kórsetildi.[8]
Tranzaktiv yad
Sparrou hám basqalar dáslep kompyuterlerge súyeniw tranzaktiv yad forması dep málimledi, sebebi adamlar informaciyanı ańsat bólisedi, keyinirek qoljetimli boladı dep oylaǵan nárselerin umıtadı hám informaciyanıń orınlasqan jerin informaciyanıń ózine qaraǵanda jaqsıraq esleydi. Olar adamlardıń hám olardıń kompyuterleriniń «óza-baylanıslı sistemalarǵa» aylanıp baratırǵanın boldı. Dástúrli tranzaktiv yadda óz sociallıq tarmaqlarımızda kimniń ne bilgenin úyreniw ushın qollanılatuǵın birdey tiykarǵı processler, sonday-aq kompyuterdiń ne bilgenin hám onı qalay tabıwdı da óz ishine alıw ushın keńeytilip atır.
Kompyuterlerge súyeniw, mısalı, informaciyanı qayta islewden hám onı ózlestiriwden tosqınlıq etken jaǵdaylarda alańlawlardı tuwdırdı. Bunnan tısqarı, adamlar Internetten izlew arqalı úyrenilgen informaciyanı eslep qalıwda dál isenimli kórinedi hám sońǵı Internet izlewleri Internetten paydalanıwǵa bolǵan motivaciyanı arttırıwı múmkin.[9]
Biraq, birqatar izertlewshiler Google effektiniń tranzaktiv yad forması ekenligin soraw astına aldı, adam menen kompyuter arasında hesh qanday tranzaksiya bolmaǵanlıǵın dálillep. Sol sebepli, kompyuter tarmaqları hám Internet bólistirilgen kognitiv sistema retinde túsindiriliwi múmkin emes. Kerisinshe, kompyuterler tek ǵana yadqa túrtki beriwge yamasa informaciyanı ańsat izlewge járdem beriw ushın paydalanılatuǵın qurallar bolıp tabıladı. Dástúrli tranzaktiv yaddan ayırmashılıǵı, informaciya Internetsiz joǵalmaydı, tek ǵana ásten hám tabıw qıyınıraq boladı.[10][11]
Replikaciya
Nature 2018-jılı járiyalangan úlken Replikaciya izertlewinde,[12] Google effekti qaytalanbaytuǵın eksperimentlerdiń biri boldı.
Derekler
- ↑ "Study: Most Americans suffer from 'Digital Amnesia'". WTOP-FM. July 1, 2015. http://wtop.com/health/2015/07/study-most-americans-suffer-from-digital-amnesia/.
- ↑ "Google is changing your brain, study says, and don't you forget it". San Jose Mercury News. July 16, 2011. http://www.mercurynews.com/ci_18478827.
- ↑ «Study Finds That Memory Works Differently in the Age of Google». Columbia University (14-iyul 2011-jıl). 17-iyul 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ Google Effects on Memory: Cognitive Consequences of Having Information at Our Fingertips. August 5, 2011. http://scholar.harvard.edu/files/dwegner/files/sparrow_et_al._2011.pdf.
- ↑ "Can't recall phone numbers? Blame 'digital amnesia'". Boston Herald. October 12, 2015.
- ↑ Focused search and retrieval: The impact of technology on our brains. 2012-12-01.
- ↑ Varshney, Lav R. (2012-02-10). "The Google effect in doctoral theses" (in en). Scientometrics 92 (3): 785–793. doi:10.1007/s11192-012-0654-4.
- ↑ Dong, Guangheng (2015-10-01). "Behavioural and brain responses related to Internet search and memory" (in en). European Journal of Neuroscience 42 (8): 2546–2554. doi:10.1111/ejn.13039.
- ↑ Rowlands (2008). The Google generation: the information behaviour of the researcher of the future.
- ↑ Huebner, Bryce (2016-03-01). "Transactive Memory Reconstructed: Rethinking Wegner's Research Program" (in en). The Southern Journal of Philosophy 54 (1): 48–69. doi:10.1111/sjp.12160.
- ↑ Huebner, Bryce (2013-12-01). "Socially embedded cognition". Cognitive Systems Research 25–26: 13–18. doi:10.1016/j.cogsys.2013.03.006.
- ↑ Camerer, Colin F. (2018-08-27). "Evaluating the replicability of social science experiments in Nature and Science between 2010 and 2015" (in En). Nature Human Behaviour 2 (9): 637–644. doi:10.1038/s41562-018-0399-z.