Grafikalıq paydalanıwshı interfeysi
Grafikalıq paydalanıwshı interfeysi yamasa GUI (ingl. graphical user interface) ‒ paydalanıwshılarǵa grafikalıq belgiler hám qosımsha belgilew sıyaqlı vizual indikatorlar arqalı elektron qurılmalar menen óz-ara baylanısqa shıǵıwǵa múmkinshilik beretuǵın paydalanıwshı interfeysiniń bir túri. Kóplegen qollanbalarda GUI-ler terilgen komanda belgilerine yamasa tekst navigaciyasına tiykarlanǵan tekst tiykarındaǵı UI-ler ornına qollanıladı. GUI-ler komanda qatarı interfeysleriniń (CLI) úyreniwi qıyın dep esaplanǵanlıǵı sebepli jaratılǵan,[1][2][3] sebebi CLI-ler kompyuter klaviaturasında komandalardı teriwdi talap etedi.
GUI-degi háreketler ádette grafikalıq elementlerdi tikkeley basqarıw arqalı orınlanadı.[4] Kompyuterlerden tısqarı, GUI-ler kóplegen qol qurılmalarında qollanıladı, mısalı MP3 pleerler, portativ media pleerler, oyın qurılmaları, smartfonlar hám kishi úy-jay, keńse hám óndiris basqarıw qurılmaları. GUI termini ádette basqa tómen displey ajıratımlılıǵı bar interfeys túrlerine qollanılmaydı, mısalı, video oyınlarǵa (onda head-up displeyleri (HUD) artıq kóriledi)[5] yamasa kólemli displeyler sıyaqlı tegis ekranlardı óz ishine almaydı,[6] sebebi bul termin Xerox Palo Alto Izertlew Orayındaǵı kompyuter ilimi izertlewleri dástúrinde ulıwma informaciyanı súwretley alatuǵın 2D displey ekranları kólemi menen sheklengen.
Grafikalıq paydalanıwshı interfeysi (GUI) hám óz-ara tásirlesiw dizaynı
GUI-diń vizual kompoziciyasın hám waqıtsha minez-qulqın dizaynlaw adam-kompyuter arasındaǵı baylanıs tarawında baǵdarlama jaratıwdıń áhmiyetli bólegi bolıp tabıladı. Onıń maqseti - saqlanǵan baǵdarlamanıń logikalıq dizaynınıń nátiyjeliligin hám paydalanıw qolaylılıǵın arttırıwdan ibarat, bul dizayn tarawı paydalanıwǵa jaramlılıq dep ataladı. Paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan dizayn usılları dizaynda kirgizilgen vizual til tapsırmalarǵa jaqsı sáykes keliwin támiyinlew ushın qollanıladı.
Baǵdarlamanıń kórinetuǵın grafikalıq interfeys ózgeshelikleri geyde xrom yamasa GUI dep ataladı.[7][8][9] Ádette paydalanıwshılar maǵlıwmatlar menen olar saqlaytuǵın maǵlıwmatlardıń túrine sáykes keletuǵın vizual vidjetlerdi manipulyaciyalaw arqalı baylanısadı. Jaqsı dizaynlanǵan interfeystiń vidjetleri paydalanıwshılardıń maqsetlerine erisiw ushın zárúr bolǵan háreketlerdi qollaw ushın tańlanadı. Model-kórinis-kontroller (model-view-controller) interfeystiń qollanba funkciyalarınan ǵárezsiz hám oǵan tikkeley emes baylanısqan iykemli strukturalarǵa imkaniyat beredi, sonlıqtan GUI ańsat reń ózgertiw múmkinshiligin beredi. Bul paydalanıwshılarǵa qálegen waqtında basqa fon yamasa temanı tańlawǵa yaki dizaynlawǵa múmkinshilik beredi hám dizaynerdiń paydalanıwshı talaplarınıń rawajlanıwı menen interfeysti ózgertiw jumısın jeńillestiredi. Jaqsı GUI dizaynı kóbirek paydalanıwshılarǵa, hám sistema arxitekturasına azıraq baylanıslı boladı. Aynalar sıyaqlı úlken vidjetler ádette veb-bet, elektron xabar yamasa súwret sıyaqlı tiykarǵı prezentaciya mazmunı ushın ramka yamasa konteyner támiyinleydi. Kishirekleri ádette paydalanıwshı-kiris quralı sıpatında xızmet etedi.
GUI arnawlı baǵdarlamalıq GUI-lar retinde vertikal bazardıń talaplarına sáykes dizaynlanǵan bolıwı múmkin. Mısallarǵa avtomatlastırılǵan bankomat mashinaları (ATM), restoranlarda satıw noqatları (POS) sensorlı ekranlar, usaqlap satıw dúkanında qollanılatuǵın óz-ózine xızmet kórsetiwshi kassalar, avia kompaniyasınıń óz-ózine bilet alıw hám rásmiylestiriw, poezd stanciyası yamasa muzey sıyaqlı jámiyetlik keńisliktegi informaciyalıq kioskler hám real waqıt ámeliyat sistemasın (RTOS) qollanatuǵın integraciyalanǵan sanaat qollanbasındaǵı monitorlar yamasa basqarıw ekranları kiredi.
Mobil telefonlar hám portativ oyın sistemaları da arnawlı sensorlı GUI-lardı qollanadı. Jańaraq avtomobiller navigaciya sistemalarında hám multimedia oraylarında yamasa navigaciya-multimedia oray kombinaciyalarında GUI qollanadı.
Mısallar
- Grafikalıq ortalıqlar
-
GNOME Shell -
KDE Plasma 6 -
MATE -
Mısal Wayland kompozitorındaǵı Aynalar -
Xfce -
Enlightenment -
Sugar -
twm X Window System ortalıǵı -
dwm ayna menedjeri -
Cinnamon -
Phosh
.png)
Komponentler
GUI informaciyanı jıynaw hám óndiriw wazıypaları ushın paydalanıwshılar óz-ara tásir ete alatuǵın platformanı támiyinlew ushın texnologiyalar hám qurılmalardıń kombinaciyasın paydalanadı.
Kompyuterlerde saqlanǵan informaciyanı kórsetiw ushın vizual tildi quraytuǵın elementler toplamı rawajlanǵan. Bul kompyuter kónlikpeleri az bolǵan adamlarǵa kompyuter baǵdarlamalıq támiynatı menen islewdi hám onı paydalanıwdı ańsatlastıradı. GUI-lerdegi bunday elementlerdiń eń keń tarqalǵan kombinaciyası, ásirese jeke kompyuterlerde, aynalar, belgiler, tekst maydanları, kanvaslar, menyular, kórsetkish (WIMP) paradigması bolıp tabıladı.[10]
WIMP óz-ara tásir etiw stili kórsetiw qurılmasınıń interfeysiniń ornın kórsetiw ushın virtual kirgiziw qurılmasın paydalanadı, kóbinese tıshqansha, hám aynalarda shólkemlestirilgen hám belgiler menen kórsetilgen informaciyanı usınadı. Bar bolǵan komandalar menyulerde jıynalǵan, al háreketler kórsetiw qurılması menen ımlaw arqalı orınlanadı. Ayna menedjeri aynalar, qollanbalar hám ayna sisteması arasındaǵı óz-ara tásirlerdi ańsatlastıradı. Ayna sisteması kórsetiw qurılmaları, grafikalıq apparat quralları hám kórsetkishti jaylastırıw sıyaqlı apparat quralların basqaradı.
Jeke kompyuterlerde, bul elementlerdiń hámmesi displey jumıs stolın kórsetetuǵın jumıs stolı ortalıǵı dep atalatuǵın simulyaciyanı jaratıw ushın jumıs stolı metaforası arqalı modellestiriledi, onda hújjetler hám hújjetler papkaları jaylastırılıwı múmkin. Ayna menedjerleri hám basqa baǵdarlamalıq támiynat jumıs stolı ortalıǵın túrli realizm dárejesinde simulyaciyalaw ushın birlesedi.
Jazbalar tekst hám waqıyalar ushın orın qaldırıw ushın dizimde payda bolıwı múmkin, yamasa ıqshamlılıq hám tekst ushın astında az orın qaldırıp, úlkenirek belgiler ushın torda payda bolıwı múmkin. Ortada variaciyalar bar, mısalı bir neshe baǵanalı elementler dizimi hám belgiden shetke qaray sozılǵan tekst qatarları bar elementler torı.[11]
Internette jiyi ushırasatuǵın kóp qatarlı hám kóp baǵanalı maketler - bul "polka" hám "sarqırama". Birinshi súwret izlew sistemalarında tabıladı, onda súwretler turaqlı biyiklik penen, biraq ózgermeli uzınlıq penen payda boladı hám ádette CSS qásiyeti hám display: inline-block; parametri menen ámelge asırıladı. Imgur hám TweetDeck-te tabılǵan, turaqlı keńlik, biraq hár bir element ushın ózgermeli biyiklikke iye sarqırama maketi ádette column-width: kórsetiw arqalı ámelge asırıladı.
Post-WIMP interfeysi
Jeke cifrlı járdemshiler (PDA) hám smartfonlar sıyaqlı kishi qosımsha mobil qurılmalar ádette orın hám ashıq kirgiziw qurılmalarındaǵı sheklewler sebepli WIMP elementlerin túrli birlestiriwshi metaforalar menen paydalanadı. WIMP ushın jaqsı sáykes kelmeytuǵın qosımshalar post-WIMP paydalanıwshı interfeysleri dep atalatuǵın jańaraq óz-ara tásir etiw usılların qollanıwı múmkin.[12]
2011-jılǵa kelip, Apple kompaniyasınıń iOS (iPhone) hám Android sıyaqlı ayırım sensorlı ekranǵa tiykarlanǵan operaciyalıq sistemalar post-WIMP dep atalatuǵın GUI klassın paydalanadı. Bular displey menen bir waqıtta birneshe barmaqtı paydalanıp óz-ara tásir etiw usılların qollaydı, bul qısıw hám aylandırıw sıyaqlı háreketlerdi orınlawǵa múmkinshilik beredi, olar bir kórsetkish hám tıshqansha menen qollanılmaydı.
Óz-ara tásir
GUI menen nátiyjeli óz-ara tásir etiw ushın adam interfeysi qurılmaları kompyuter klaviaturasın, ásirese klaviatura qısqartpaları menen birge qollanılatuǵın, kursor (yamasa kórsetkish) basqarıwı ushın kórsetiw qurılmaların: tıshqansha, kórsetiw tayaqshası, tachpad, trekbol, djoystik, virtual klaviaturalar hám kóz dárejesindegi móldir informaciya qurılmaların óz ishine aladı.
Sonday-aq, GUI-ge tásir etetuǵın baǵdarlamalar tárepinen orınlanatuǵın háreketler de bar. Mısalı, kompyuter baǵdarlamaları arasındaǵı baylanıstı jeńillestiriw ushın inotify yamasa D-Bus sıyaqlı komponentler bar.
Derekler
- ↑ „Command line vs. GUI“ (en). Computer Hope. Qaraldı: 3-aprel 2020-jıl.
- ↑ „The GUI versus the Command Line: Which is better? (Part 1)“. Microsoft Learn (12-mart 2007-jıl). Qaraldı: 30-yanvar 2024-jıl.
- ↑ „The GUI versus the Command Line: Which is better? (Part 2)“. Microsoft Learn (26-mart 2007-jıl). Qaraldı: 30-yanvar 2024-jıl.
- ↑ „Graphical user interface“ (en). ScienceDaily. Qaraldı: 9-may 2019-jıl.
- ↑ Greg Wilson. „Off with Their HUDs!: Rethinking the Heads-Up Display in Console Game Design“. Gamasutra (2006). 19-yanvar 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-fevral 2006-jıl.
- ↑ „GUI definition“. Linux Information Project (1-oktyabr 2004-jıl). Qaraldı: 12-noyabr 2008-jıl.
- ↑ „chrome“. www.catb.org. Qaraldı: 3-aprel 2020-jıl.
- ↑ Nielsen, Jakob. „Browser and GUI Chrome“. Nngroup (29-yanvar 2012-jıl). 25-avgust 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 20-may 2012-jıl.
- ↑ Graphical user interfaces: Graphical user interfaces. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wics.150.
- ↑ „What is a graphical user interface (GUI)?“ (en). IONOS Digitalguide (14-sentyabr 2020-jıl). Qaraldı: 25-fevral 2022-jıl.
- ↑ Babich. „Mobile UX Design: List View and Grid View“ (en). Medium (30-may 2020-jıl). Qaraldı: 4-sentyabr 2021-jıl.
- ↑ Van Dam, A. (2000). "Beyond WIMP". IEEE Computer Graphics and Applications 20: 50–51. doi:10.1109/38.814559. https://doi.org/10.1109/38.814559.