Jumıs stolı metaforası

Hár túrli papkalar hám fayllar kórinip turǵan kompyuter jumıs stolı

Kompyuter interfeysi - bul jazıw stolınıń konceptual metaforası.

Esaplaw texnikasında, jumıs stolı metaforası (ingl. desktop metaphor) ‒ bul paydalanıwshılarǵa kompyuter menen ańsatıraq óz-ara tásir etiwge járdem beriw ushın grafikalıq paydalanıwshı interfeysleri tárepinen qollanılatuǵın birlestiriwshi túsinikler toplamı bolǵan interfeys metaforası bolıp tabıladı. Jumıs stolı metaforası kompyuter monitorın paydalanıwshınıń stolınıń ústi sıpatında qaraydı, onıń ústine hújjetler hám hújjetler papkaları sıyaqlı obektlerdi jaylastırıwǵa boladı. Hújjetti aynaǵa ashıwǵa boladı, ol jumıs stolına qoyılǵan hújjettiń qaǵaz versiyasın bildiredi. Sonday-aq, stol kalkulyatorı yamasa bloknot sıyaqlı kishi qosımshalar da bar, olar stol ústi qosımshaları dep ataladı.

Jumıs stolı metaforasınıń ózi jumıs stolı ortalıqlarınıń túrli ámelge asırılıwları menen keńeytilgen hám sozılǵan, sebebi kompyuterdiń múmkinshiliklerine kiriw hám qolaylılıǵı ádette metaforanıń 'tazalıǵın' saqlawǵa qaraǵanda áhmiyetlirek. Sonıń ushın jumıs stolında taslandı sebetlerin, sonday-aq diskler hám tarmaq tomların (olardı fayl shkafları dep oylawǵa boladı - ádette jumıs stolında tabılmaytuǵın nárse) tabıwǵa boladı. Menyular qatarı yamasa tapsırmalar qatarı sıyaqlı basqa múmkinshiliklerdiń haqıyqıy dúnyadaǵı jumıs stolında tuwrı sáykesligi joq, degen menen bul ortalıq hám berilgen funkciyaǵa baylanıslı ózgeriwi múmkin; mısalı, tanıs diywal kalendarın geyde jumıs stolına tiyisli tapsırmalar qatarı yamasa menyular qatarı arqalı kórsetiwge yamasa oǵan kiriwge boladı.

Tariyxı

Jumıs stolı metaforası birinshi ret 1970-jılı Xerox PARC kompaniyasında Alan Key, Devid S. Smit hám basqalar tárepinen engizilgen hám keyingi on jıl dawamında PARC ilimpazları tárepinen islep shıǵılǵan innovaciyalıq baǵdarlamalıq támiyinlewdiń bir qatar qosımshalarında keńeytilgen. Jumıs stolı metaforasınıń dáslepki versiyasın qollanǵan birinshi kompyuter eksperimental Xerox Alto boldı, al bunday interfeysti qabıl etken birinshi kommerciyalıq kompyuter Xerox Star boldı. Baylanıslı informaciyanı saqlaw ushın aynanı basqarıw elementlerin qollanıw jumıs stolı metaforasınan burın payda bolǵan, onıń dáslepki versiyası Duglas Engelbarttıń "Barlıq demonstraciyalardıń anası" atlı kórsetiwinde payda bolǵan, biraq ol PARC tárepinen Smalltalk tiliniń ortalıǵına kirgizilgen.

Bazarda payda bolǵan dáslepki jumıs stolına uqsas interfeyslerdiń biri Magic Desk I dep atalatuǵın baǵdarlama edi. 1983-jılı Commodore 64 úy kompyuteri ushın kartridj sıpatında islengen bul dáslepki grafikalıq paydalanıwshı interfeysi (GUI) tómen ajıratımlılıqtaǵı jumıs stolınıń súwretin, telefon, tartpalar, kalkulyator hám t.b. menen birge kórsetti. Paydalanıwshı video oyınlar ushın qollanılǵan djoystikti qollanıp, qoldı kórsetip turǵan sprayttı jıljıtıw arqalı tańlawların isledi. Ekrandaǵı opciyalar djoystiktegi ot túymesin basıw arqalı tańlap alındı. Magic Desk I baǵdarlamasında audio effektleri menen tolıq grafikalıq emulyaciya qılınǵan jazıw mashinkası bar edi. Basqa qosımshalar qatarına kalkulyator, rolodeks shólkemlestiriwshi hám terminal emulyator kiretuǵın edi. Fayllardı jumıs stolınıń tartpalarına arxivlewge bolatuǵın edi. Taslandı sebeti de bar edi.

Jumıs stolı metaforasın keń qollanıwǵa kirgizgen hám onı burınǵı komanda qatarı interfeysiniń ornına standart funkciya retinde qollanǵan birinshi kompyuter 1984-jılǵı Apple Macintosh boldı. Jumıs stolı metaforası zamanagóy jeke kompyuterlerinde keń tarqalǵan; ol zamanagóy operaciyalıq sistemalardıń kópshilik jumıs stolı ortalıqlarında tabıladı: Windows, sonday-aq macOS, Linux hám basqa Unix-ge uqsas sistemalarda.

BeOS jumıs stolı metaforasın kóp sistemalarǵa qaraǵanda qatań saqladı. Mısalı, sırtqı qattı diskler 'jumıs stolında' payda boldı, al ishki disklerge kompyuterdiń ózin kórsetetuǵın belgisheni basıw arqalı kiriwge bolatuǵın edi. Salıstırmalı túrde, Mac OS barlıq disklerdi ádette jumıs stolınıń ózine jaylastıradı, al Windowsta paydalanıwshı disklerge "Kompyuter" dep belgilengen belgishe arqalı kire aladı.

Amiga óziniń jumıs stolı metaforası ushın terminologiyanı tikkeley sheberxana jargonınan aldı. Jumıs stolı Workbench (jumıs stolı) dep ataldı, baǵdarlamalar qurallar dep ataldı, kishi qosımshalar (applets) utilitalar, kataloglar tartpalar hám t.b. dep ataldı. Obektlerdiń belgisheleri animaciyalanǵan edi hám kataloglar ashıq yamasa jabıq etip kórsetilgen tartpalar túrinde kórsetildi. Klassikalıq Mac OS hám macOS jumıs stolında bolǵanı sıyaqlı, disketanı yamasa CD-ROM diskini diskovodqa salǵanda, jumıs stolında onıń belgishesi payda bolatuǵın edi, sebebi ol jumıs stolınıń betindegi fizikalıq disketa yamasa CD-ROM diskiniń virtual analogı edi.

Qaǵaz paradigması

Fayl:Xerox Star applications.jpg

Jumıs stolında qosımsha hám belgilerdi kórsetip turǵan Xerox Star

Debianda islep atırǵan MATE jumıs stolı ortalıǵı, jumıs stolı, qollanba menyusin hám MATE haqqında aynanı kórsetpekte

Qaǵaz paradigması kópshilik zamanagóy kompyuterler hám operaciyalıq sistemalar tárepinen qollanılatuǵın paradigmanı bildiredi. Qaǵaz paradigması, ádette, aq fonda qara tekst, papkalar ishindegi fayllar hám "jumıs stolı"nan ibarat. Qaǵaz paradigması Douglas Engelbart, Xerox PARC hám Apple Computer sıyaqlı kóp adamlar hám shólkemler tárepinen jaratılǵan bolıp, kompyuterlerdi sol waqıttaǵı ádettegi jumıs ornına (qaǵazlar, papkalar hám jumıs stolı menen) uqsatıw arqalı olardı qollanıwǵa qolaylı etiwge urınıw bolǵan. Ol birinshi ret 1968-jılı Engelbart tárepinen kópshilikke usınıldı, bul házir "Barlıq demonstraciyalardıń anası" dep ataladı.

Djon Sirakusa-dan:

1984-jılı, grafikalıq paydalanıwshı interfeysin (GUI) hesh kórmegen paydalanıwshılarǵa dáslepki Mac interfeysin túsindirgende, belgisheler haqqında bılayınsha túsinik beriletuǵın edi: "Bul belgishe siziń disktegi faylıńızdı kórsetedi." Biraq kópshiliktiń tańlanıwına, paydalanıwshılar júdá tez hár qanday uqsas mánisti taslap ketti. Bul belgishe - meniń faylım. Meniń faylım - usı belgishe. Olardıń biri ekinshisiniń "kórsetpesi" yamasa "interfeysi" emes. Bunday qatnaslar kópshilik adamlar ushın jat edi hám olardıń bilgen haqıyqatlıǵı menen ápiwayı hám tuwrı baylanıs bar bolǵanda, artıqmash oylaw júgin payda etetuǵın edi.

Sonnan berli, kompyuterlerdiń kóp tárepleri fayllarǵa "tez siltemeler", gipertekst hám keńisliksiz fayl kóriw sıyaqlı ózgesheliklerdi engiziw arqalı qaǵaz paradigmasınan uzaqlastı. Tez silteme (haqıyqıy fayl emes, al faylǵa qayta baǵıtlawshı wákil sıpatında xızmet etetuǵın silteme) hám giperteksttiń haqıyqıy dúnyada uqsası joq. Sonday-aq, keńisliksiz fayl kóriw jańadan baslawshı paydalanıwshılardı aljastırıwı múmkin, sebebi olar bir waqıtta bir papkanı kórsetetuǵın birneshe aynanı ashıwı múmkin, bul haqıyqatta múmkin emes nárse. Bul hám basqa da haqıyqıy dúnya uqsaslarınan shetke shıǵıwlar taza qaǵaz paradigmasınıń buzılıwı bolıp esaplanadı.