Kontentke ótiw

Kóp dárejeli arxitektura

Wikipedia, erkin enciklopediya

Programmalıq injiniringde kóp dárejeli arxitektura (kóbinese n-dárejeli arxitektura dep ataladı) ‒ bul kórsetiw, qosımshalardı islep shıǵıw hám maǵlıwmatlardı basqarıw funkciyaların fizikalıq túrde ajıratılǵan klient-server arxitekturası. Kóp dárejeli arxitekturanıń eń keń tarqalǵan paydalanıwı - bul úsh dárejeli arxitektura (mısalı, Cisco-nıń Ierarxiyalıq internet baylanısı modeli).

N-dárejeli qosımsha arxitekturası baǵdarlamashılarǵa iykemli hám qayta paydalanıwǵa bolatuǵın qosımshalardı jaratıwǵa imkaniyat beretuǵın modeldi támiyinleydi. Qosımshanı dárejelerge bóliw arqalı baǵdarlamashılar pútkil qosımshanı qayta islep shıǵarıwdıń ornına, belgili bir dárejeni ózgertiw yamasa qosıw imkaniyatına iye boladı. N-dárejeli arxitektura ápiwayılıǵı hám arzanlıǵı sebepli kishi hám ápiwayı qosımshalar ushın qolaylı. Sonday-aq, arxitekturalıq talaplar ele anıq bolmaǵanda jaqsı baslanıw ornı bolıwı múmkin.[1][2] Úsh dárejeli arxitektura ádette kórsetiw dárejesinen, logika dárejesinen hám maǵlıwmat dárejesinen ibarat boladı.

Qatlam hám dáreje túsinikleri kóbinese sinonim retinde paydalanılsa da, olardıń arasında ayırmashılıq bar degen kóz-qaras ta keń tarqalǵan. Bul kózqaras boyınsha qatlam - bul programmalıq támiynat sheshimin quraytuǵın konceptual elementler ushın logikalıq strukturalastırıw mexanizmi, al dáreje - bul sistema infrastrukturasın quraytuǵın apparatlıq támiynat elementleri ushın fizikalıq strukturalastırıw mexanizmi. Mısalı, úsh qatlamlı sheshimdi bir dárejede ańsat jaylastırıwǵa boladı, mısalı, tek RDBMS arxitekturası[3] dep atalatuǵın ekstremal maǵlıwmat bazasına baǵdarlanǵan arxitektura jaǵdayında yamasa jeke jumıs stanciyasında.

Qatlamlar

«Qatlamlar» arxitekturalıq úlgisi túrli basılımlarda súwretlengen.

Keń taralǵan qatlamlar

Obektke baǵdarlanǵan dizaynǵa iye informaciyalıq sistema ushın logikalıq kóp qatlamlı arxitekturada tómendegi tórtewi eń kóp taralǵanı bolıp tabıladı:

  • Prezentaciya qatlamı (kórsetiw) (sonday-aq UI qatlamı, kóriw qatlamı, kóp dárejeli arxitekturada kórsetiw dárejesi)
  • Qosımsha qatlamı (sonday-aq xızmet qatlamı yaki GRASP Controller qatlamı)
  • Biznes qatlamı (sonday-aq biznes logikası qatlamı (BLL), domen logikası qatlamı)
  • Maǵlıwmatlarǵa kiriw qatlamı (sonday-aq dawamlılıq qatlamı, loglaw, tarmaq hám belgili bir biznes qatlamın qollap-quwatlaw ushın zárúr bolǵan basqa xızmetler)

Eger qosımsha arxitekturasında biznes qatlamı menen kórsetiw qatlamı arasında anıq ayırmashılıq bolmasa (yaǵnıy kórsetiw qatlamı biznes qatlamınıń bir bólegi dep esaplansa), onda dástúrli klient-server (eki dárejeli) modeli ámelge asırılǵan boladı.

Anaǵurlım keń taralǵan kelisim boyınsha qosımsha qatlamı (yaki xızmet qatlamı) biznes qatlamınıń kishi qatlamı dep esaplanadı, ol ádette qollap-quwatlanatuǵın biznes funkcionallıǵın kórsetetuǵın API anıqlamasın qamtıydı. Qosımsha/biznes qatlamları, haqıyqatında da, ayrıqsha juwapkershilikke iye qosımsha kishi qatlamlardı atap ótiw ushın jáne de bóliniwi múmkin. Mısalı, eger model–kórinis–prezentator úlgisi paydalanılsa, prezentator kishi qatlamı paydalanıwshı interfeysi qatlamı menen biznes/qosımsha qatlamı (model kishi qatlamı tárepinen súwretlengendey) arasında qosımsha qatlam retinde paydalanılıwı múmkin.

Geyde biznes qatlamları menen infrastruktura qatlamlarınıń arasında jaylasqan biznes infrastrukturası qatlamı (BI) dep atalatuǵın ayrıqsha qatlamdı da ajıratadı. Onı geyde «tómengi dárejeli biznes qatlamı» yamasa «biznes xızmetleri qatlamı» dep te ataydı. Bul qatlam áhmiyetli dárejede ulıwma bolıp tabıladı hám bir neshe qosımsha dárejelerinde paydalanılıwı múmkin (mısalı, CurrencyConverter).

Infrastruktura qatlamın túrli dárejelerge (joqarı dárejeli yaki tómengi dárejeli texnikalıq xızmetler) bóliwge boladı. Baǵdarlamashılar kóbinese infrastruktura qatlamınıń dawamlılıq (maǵlıwmatqa kiriw) imkaniyatlarına itibar qaratadı hám sonlıqtan tek dawamlılıq qatlamı yaki maǵlıwmatqa kiriw qatlamı haqqında aytadı (infrastruktura qatlamı yaki texnikalıq xızmetler qatlamınıń ornına). Basqasha aytqanda, basqa túrdegi texnikalıq xızmetler ámelde hár qanday ayrıqsha qatlamnıń bir bólegi retinde anıq qarastırılmaydı. Maǵlıwmatqa kiriw qatlamı ádette Maǵlıwmatqa kiriw obekti (DAO) dep atalatuǵın obektti óz ishine aladı.

Qatlam basqa qatlamnıń ústinde boladı, óytkeni ol oǵan baylanıslı. Hár bir qatlam ózinen joqarıdaǵı qatlamlarsız da bar bolıwı múmkin hám islewi ushın ózinen tómendegi qatlamlar talap etiledi. Basqa keń tarqalǵan kózqaras boyınsha qatlamlar bárqulla tek tómendegi qońsı qatlamǵa ǵana qatań baylanıslı bolmaydı. Mısalı, jumsaq qatlamlı sistemada (qatań qatlamlı sistemaǵa qarama-qarsı) qatlam ózinen tómendegi barlıq qatlamlarǵa da baylanıslı bolıwı múmkin. Jumsaq qatlamlı sistemada baylanıslar kóbirek boladı hám nátiyjede onı ózgertiw qıyınıraq boladı. Kóp dárejeli arxitekturalar gibrid usıldı paydalanıwı múmkin, solay etip ayırım qatlamlar qatań, al basqa qatlamlar jumsaq boladı.[4][5]

Úsh dárejeli arxitektura

Úsh dárejeli qosımshanıń ulıwma kórinisi.

Úsh dárejeli arxitektura - bul paydalanıwshı interfeysi (kórsetiw), funkcionallıq process logikası («biznes qaǵıydaları»), kompyuter maǵlıwmatların saqlaw hám maǵlıwmatqa kiriw kóbinese ayırım platformalarda óz aldına islep shıǵarılatuǵın hám xızmet kórsetiletuǵın klient-server programmalıq támiynat arxitekturası úlgisi. Ol Kembridjde (Massachusets shtatı) ózi shólkemlestirgen qurallar kompaniyası Open Environment Corporation (OEC)da Djon Dj. Donovan tárepinen islep shıǵarılǵan.

Anıqlanǵan interfeysleri bar modulli programmalıq támiynattıń ádettegi artıqmashılıqlarınan tısqarı, úsh dárejeli arxitektura talaplar yaki texnologiyadaǵı ózgerislerge jawap retinde úsh dárejeniń hár birin óz aldına jańalaw yaki almastırıw imkaniyatın beriwge arnalǵan. Mısalı, kórsetiw dárejesinde operaciyalıq sistemanıń ózgeriwi tek paydalanıwshı interfeysi kodına tásir etedi.

Ádette, paydalanıwshı interfeysi jumıs stolı kompyuterinde yaki stanciyada isleydi hám standart grafikalıq paydalanıwshı interfeysin paydalanadı, funkcionallıq process logikası jumıs stanciyasında yamasa qosımshalar serverinde isleytuǵın bir yaki bir neshe ayrıqsha modulden ibarat bolıwı múmkin, al maǵlıwmatlar bazası serverinde yaki meynfreymde kompyuter maǵlıwmatların saqlaw logikasın óz ishine alǵan RDBMS boladı. Ortasha dáreje ózi de kóp dárejeli bolıwı múmkin (bul jaǵdayda ulıwma arxitektura «n-dárejeli arxitektura» dep ataladı).

Kórsetiw dárejesi
Bul qosımshanıń eń joqarı dárejesi. Kórsetiw dárejesi tovarlardı kórip shıǵıw, satıp alıw hám sawda sebetiniń mazmunı sıyaqlı xızmetlerge baylanıslı informaciyanı kórsetedi. Ol brauzer/klient dárejesine hám tarmaqtaǵı barlıq basqa dárejelerge nátiyjelerdi shıǵarıw arqalı basqa dárejeler menen baylanısadı. Ápiwayılastırıp aytqanda, bul paydalanıwshılar tikkeley kire alatuǵın qatlam (mısalı, veb-bet yamasa operaciyalıq sistemanıń grafikalıq interfeysi).
Qosımsha dárejesi (biznes logikası, logika dárejesi yamasa orta dáreje)
Logikalıq dáreje kórsetiw dárejesinen ajıratıladı hám óz qatlamı retinde detallı islep shıǵarıwdı ámelge asırıw arqalı qosımshanıń funkcionallıǵın basqaradı.
Maǵlıwmat dárejesi
Maǵlıwmat dárejesi maǵlıwmatlardı dawamlı saqlaw mexanizmlerin (maǵlıwmatlar bazası serverleri, fayllardı bólisiw hám t.b.) hám dawamlı saqlaw mexanizmlerin qamtıp alatuǵın hám maǵlıwmatlardı kórsetetuǵın maǵlıwmatqa kiriw qatlamın óz ishine aladı. Maǵlıwmatqa kiriw qatlamı saqlanǵan maǵlıwmatlardı basqarıw usılların kórsetetuǵın, biraq maǵlıwmat saqlaw mexanizmlerine gárezliliklerdi jaratpastan yaki olardı kórsetip qoymastan qosımsha dárejesine API támiyinlewi kerek. Saqlaw mexanizmlerine gárezliliklerden qashıw qosımsha dárejesi klientlerine tásir etpesten yamasa olardıń bul ózgeristen xabardar bolmastan jańalawlar yaki ózgerislerdi ámelge asırıwǵa múmkinshilik beredi. Hár qanday dárejeni ajıratıw sıyaqlı, ámelge asırıw qárejetleri hám kóbinese masshtablılıq penen xızmet kórsetiwdi jaqsılaw esesine ónimlilik qárejetleri de boladı.

Veb-islep shıǵıwda paydalanıw

Veb-islep shıǵıw tarawında úsh dárejeli kóbinese úsh dárejeden paydalanıp qurılǵan veb-saytlardı, ádette elektron kommerciya veb-saytların bildiriw ushın paydalanıladı:

  1. Statikalıq kontentke hám potencial túrde ayırım keshlengen dinamikalıq kontentke xızmet kórsetetuǵın front-end veb-server. Vebke tiykarlanǵan qosımshada front-end - bul brauzer tárepinen kórsetiletuǵın kontent. Kontent statikalıq yaki dinamikalıq túrde payda etiliwi múmkin.
  2. Orta dinamikalıq kontentti islep shıǵarıw hám payda etiw dárejesindegi qosımsha serveri (mısalı, Symfony, Spring, ASP.NET, Django, Rails, Node.js).
  3. Artqı maǵlıwmatlar bazası yamasa maǵlıwmat saqlaǵıshı, ol maǵlıwmatlar jıynaǵın da, maǵlıwmatlardı basqaratuǵın hám oǵan kiriwdi támiyinleytuǵın maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması programmalıq támiynatın da óz ishine aladı.

Basqa faktorlar

Dárejeler arasındaǵı maǵlıwmat almasıw arxitekturanıń bir bólegi bolıp tabıladı. Qatnasatuǵın protokollar SNMP, CORBA, Java RMI, .NET Remoting, Windows Communication Foundation, soketler, UDP, veb-xızmetler yamasa basqa standart yaki menshikli protokollardıń birewin yaki bir neshewin óz ishine alıwı múmkin. Kóbinese ayırım dárejelerdi baylanıstırıw ushın aralıq programmalıq támiynat paydalanıladı. Ayrıqsha dárejeler kóbinese (biraq zárúr emes) ayırım fizikalıq serverlerde isleydi hám hár bir dáreje ózi de klasterde islewi múmkin.

Baqlaw imkaniyatı

N-dárejeli sistemalar arqalı maǵlıwmat aǵımlarınıń aqırına shekem baqlaw múmkinshiligi qıyın másele bolıp, sistemalar quramanlasqan sayın ol jáne de áhmiyetli bolıp baradı. Qosımsha Juwap Ólshemi dárejeler arasındaǵı ónimdarlıqtı ólshew hám tranzakciyalardı korrelyaciyalaw ushın túsiniklerdi hám API-lerdi anıqlaydı. Ulıwma alǵanda, «dárejeler» termini sistemanıń komponentleriniń bólek serverler, kompyuterler yamasa tarmaqlarda (qayta islew túyinleri) fizikalıq tarqalıwın súwretlew ushın qollanıladı. Demek, úsh dárejeli arxitekturada úsh qayta islew túyini boladı. «Qatlamlar» termini komponentlerdiń logikalıq toparlarına tiyisli bolıp, olar bir qayta islew túyininde fizikalıq jaylasıwı da, jaylaspawı da múmkin.

Derekler

  1. ↑ Richards, Mark. Fundamentals of Software Architecture: An Engineering Approach, 1st, O'Reilly Media, 2020. ISBN 978-1492043454. 
  2. ↑ Richards, Mark. Software Architecture Patterns. O'Reilly Media, Inc., 2022. ISBN 9781098134273. 
  3. ↑ Vicente, Alfonso; Etcheverry, Lorena; Sabiguero, Ariel „An RDBMS-only architecture for web applications“,. 2021 XLVII Latin American Computing Conference (CLEI), 2021 — 1–9 bet. DOI:10.1109/CLEI53233.2021.9640017. ISBN 978-1-6654-9503-5. 
  4. ↑ Richards, Mark. Fundamentals of Software Architecture: An Engineering Approach, 1st, O'Reilly Media. ISBN 978-1492043454. 
  5. ↑ Richards, Mark. Software Architecture Patterns. O'Reilly Media, Inc. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Kóp_dárejeli_arxitektura&oldid=109954» saytınan alınǵan