Kirgiziw/shıǵarıw

Esaplaw texnikasında, kirgiziw/shıǵarıw (ingl. input/output; qısq. I/O, i/o, yamasa rásmiy emes io yamasa IO) ‒ bul informaciyanı qayta islew sisteması, mısalı kompyuter hám sırtqı, yaǵnıy basqa kompyuter sisteması, periferiya qurılmaları yamasa adam operatorı arasındaǵı baylanıs. Kirgiziw - bul sistema tárepinen alınǵan signallar yamasa maǵlıwmatlar, al shıǵarıw - sistema tárepinen jiberilgen signallar yamasa maǵlıwmatlar. Bul termin hárekettiń bir bólegi retinde de qollanılıwı múmkin; "I/O ámelge asırıw" degenimiz - kirgiziw yamasa shıǵarıw operaciyasın ámelge asırıw bolıp tabıladı.

Kirgiziw/shıǵarıw qurılmaları - bul adam (yamasa basqa sistema) tárepinen kompyuter menen baylanısıw ushın qollanılatuǵın apparatlıq támiynat bólekleri. Mısalı, klaviatura yamasa kompyuter tıshqanshası kompyuter ushın kirgiziw qurılması bolıp, al monitorlar hám printerler shıǵarıw qurılmaları bolıp tabıladı. Modemler hám tarmaq kartaları sıyaqlı kompyuterler arasındaǵı baylanıs qurılmaları ádette hám kirgiziw, hám shıǵarıw operaciyaların orınlaydı. Ózara tásir etiwshi tárepinen sistema menen hár qanday ózara tásir - bul kirgiziw, al sistema juwap beretuǵın reakciya shıǵarıw dep ataladı.

Qurılmanıń kirgiziw yamasa shıǵarıw dep belgileniwi perspektivaǵa baylanıslı. Tıshqanshalar hám klaviaturalar adam paydalanıwshısı tárepinen shıǵarılǵan fizikalıq háreketlerdi kompyuterge túsinikli kirgiziw signallarına aylandıradı; bul qurılmalardan shıǵarıw kompyuterdiń kirgiziwi bolıp tabıladı. Usıǵan uqsas, printerler hám monitorlar kompyuterler shıǵaratuǵın signallardı kirgiziw retinde qabıl etip, olardı adam paydalanıwshıları túsinetuǵın kóriniske aylandıradı. Adam paydalanıwshısınıń kóz-qarasınan, bul kórinislerdi oqıw yamasa kóriw procesi shıǵarıp alıw bolıp tabıladı; kompyuterler menen adamlar arasındaǵı ózara tásirdiń bul túri adam-kompyuter ózara tásiri tarawında úyreniledi. Sonıń menen bir qatarda, dástúrli túrde kirgiziw qurılması dep esaplanǵan qurılma, mısalı, karta oqıwshı, klaviatura, basqarıw buyrıqların qabıl ete aladı, mısalı, stekerdi tańlaw, klaviatura shıraqların kórsetiw, al dástúrli túrde shıǵarıw qurılması dep esaplanatuǵın qurılma status maǵlıwmatların (mısalı, tonerdiń azlıǵı, qaǵazdıń tamamlanǵanlıǵı, qaǵazdıń tıǵılısı) bere aladı.

Kompyuter arxitekturasında, CPU hám tiykarǵı yadtıń kombinaciyası, CPU jeke kórsetpelerdi qollanıp, tikkeley oqıp yamasa jaza alatuǵın kompyuterdiń miyi dep esaplanadı. CPU/yadta saqlaw kombinaciyasınan hár qanday maǵlıwmat transferi, mısalı, disk diskiden maǵlıwmatlardı oqıw, I/O dep esaplanadı. CPU hám onıń qollaw sxemaları tómen dárejeli kompyuter programmalastırıwda qollanılatuǵın yad kartası I/O-nı támiyinleydi, mısalı, qurılma drayverlerin ámelge asırıwda, yamasa I/O kanallarına kirgiziwdi támiyinleydi. I/O algoritmi - bul lokallıqtı paydalanıw hám diskovod sıyaqlı ekinshi dárejeli saqlaw qurılması menen maǵlıwmat almasıw waqtında nátiyjeli islew ushın shıǵarılǵan algoritm.

Interfeys

Eger I/O qurılması processor tárepinen basqarılsa, I/O interfeysi talap etiledi. Ádette, CPU qurılmalar menen shina arqalı baylanısadı. Interfeys processor tárepinen jaratılǵan qurılma adresin túsiniw ushın zárúrli logikaǵa iye bolıwı kerek. Qol alısıw (handshaking) interfeys tárepinen tiyisli komandalar (BUSY, READY hám WAIT sıyaqlı) járdeminde ámelge asırılıwı kerek, al processor interfeys arqalı I/O qurılması menen baylanısa aladı. Eger hár qıylı maǵlıwmat formatları almasılıp atırǵan bolsa, interfeys seriyalı maǵlıwmatlardı parallel formaǵa hám kerisinshe aylandıra alıwı kerek. Processordıń kirgiziw qurılmasınan maǵlıwmatlardı kútip turǵanda bos turıwı ısırapshılıq bolar edi, sonlıqtan zárúr bolǵan jaǵdayda processor tárepinen onnan keyingi islew ushın úzilisler hám tiyisli tip nomerlerin jaratıw ushın sharalardı kóriw kerek.

Yadta jaylasqan I/O-nı paydalanatuǵın kompyuter, ádette, kompyuter yadqa kiriw ushın paydalanatuǵın sol assembler tili instrukciyaların paydalanıp, belgili bir yad orınlarına oqıw hám jazıw arqalı apparatlıq támiynatqa kiredi. Alternativ usıl - bul CPU-da I/O ushın arnawlı komandalar bolıwın talap etetuǵın komandaǵa tiykarlanǵan I/O. Kirgiziw hám shıǵarıw qurılmalarınıń ekewi de maǵlıwmatlardı islew tezligine iye, ol ájayıp túrde ózgeriwi múmkin. Ayrım qurılmalar joqarı tezlikte maǵlıwmat almasa alatuǵınlıqtan, CPU-nıń úziliksiz járdemisiz yaqqa tikkeley kiriw (DMA) talap etiledi.

Joqarı dárejeli ámelge asırıw

Joqarı dárejeli operaciyalıq sistema hám programmalastırıw quralları ayırım, abstraktlı I/O túsinikleri hám primitivlerin paydalanadı. Mısal ushın, kópshilik operaciyalıq sistemalar qosımsha baǵdarlamalardı fayllar túsinigi menen támiyinleydi. Kópshilik programmalastırıw tilleri I/O quralların tildegi operatorlar sıpatında yamasa til ushın standartlı kitapxanadaǵı funkciyalar retinde támiyinleydi.

Arnawlı primitiv funkciyalarǵa alternativa – bul I/O monadası, ol programmalarǵa I/O-nı sıpatlawǵa ruqsat etedi, al háreketler programmadan tısqarı orınlanadı. Bul I/O funkciyaları hár qanday programmalastırıw tiline qosımsha tásirlerdi kirgizedi, biraq bul taza funkcional programmalastırıwdıń ámeliy bolıwına ruqsat etedi.

Operaciyalıq sistemalar tárepinen támiyinlengen I/O quralları jazıwǵa baǵdarlanǵan bolıwı múmkin, fayllar jazıwlardı qamtıydı, yamasa aǵımǵa baǵdarlanǵan bolıwı múmkin, fayl baytlar aǵımın qamtıydı.

Kanal I/O

Kanal I/O I/O operaciyaların orınlaw ushın arnawlı islep shıǵılǵan instrukciyalardı paydalanıwdı talap etedi. I/O instrukciyaları kanalǵa yamasa kanal hám qurılmaǵa adreslenedi; kanal asinxron túrde barlıq basqa talap etiletuǵın adreslew hám basqarıw informaciyasına kiredi. Bul DMA-ǵa uqsas, biraq iykemlirek.

Port kartası I/O

Port-kartası I/O da arnawlı I/O instrukciyaların paydalanıwdı talap etedi. Ádette, qurılmaǵa bir yamasa bir neshe port beriledi, hár biri arnawlı maqsetke iye. Port nomerleri ádettegi instrukciyalar tárepinen paydalanılatuǵın adreslew keńisliginen ayırım adreslew keńisliginde jaylasadı.

Tikkeley yadqa kiriw

Tikkeley yadqa kiriw (DMA) – bul qurılmalardıń CPU-ǵa baylanıssız yadqa hám onnan úlken maǵlıwmat bóleklerin ótkermeli etiw ushın qural.