Kompyuter maǵlıwmatların saqlaw
Kompyuter maǵlıwmatların saqlaw yamasa cifrlı maǵlıwmatlardı saqlaw ‒ bul cifrlı maǵlıwmatlardı saqlaw ushın qollanılatuǵın kompyuter komponentleri hám jazıw mediasınan ibarat texnologiya. Bul kompyuterlerdiń tiykarǵı funkciyası hám áhmiyetli komponenti bolıp tabıladı.[1]
Kompyuterdiń oraylıq processor blogı (CPU) maǵlıwmatlardı esaplawlar arqalı basqaratuǵın bólim. Ámelde, derlik barlıq kompyuterler saqlaw ierarxiyasın qollanadı,[1]bul tez biraq qımbat hám kishi saqlaw opciyaların CPU-ǵa jaqın, al ásterek biraq arzanıraq hám úlkenirek opciyalardı alısıraq jaylastıradı. Ulıwma alǵanda, tez texnologiyalar "yad" dep ataladı, al ásterek turaqlı texnologiyalar "saqlaw" dep ataladı.
Hátte dáslepki kompyuter dizaynları, Charlz Bebbidjdiń Analitikalıq mashinası hám Persi Ladgeyttiń Analitikalıq mashinası, processing penen yadtı anıq ajıratqan (Bebbidj sanlardı tislerdiń aylanıwı túrinde saqlaǵan bolsa, Ladgeyt sanlardı shattllardaǵı sterjenlerdiń jıljıwı túrinde saqlaǵan). Bul ayırmashılıq Fon Neyman arxitekturasında keńeytilgen, onda CPU eki tiykarǵı bólimnen ibarat: Basqarıw blogı hám arifmetikalıq logikalıq blok (ALU). Birinshi bólim CPU menen yad arasındaǵı maǵlıwmatlar aǵımın basqaradı, al ekinshisi maǵlıwmatlar ústinde arifmetikalıq hám logikalıq operaciyalardı orınlaydı.
Funkcionallıq
Jetkilikli muǵdarda yad bolmasa, kompyuter tek belgilengen operaciyalardı orınlap, nátiyjeni dárhal shıǵara aladı. Onıń minez-qulqın ózgertiw ushın qayta konfiguraciyalaw kerek boladı. Bul stol kalkulyatorları, cifrlı signal processorları hám basqa da arnawlı qurılmalar ushın maqul. Fon Neyman mashinaları ózleriniń operaciyalıq kórsetpeleri hám maǵlıwmatların saqlaytuǵın yadqa iye bolıwı menen ayrıqshalanadı.[1] Bunday kompyuterler ádewir kóp tárepleme, sebebi olar hár jańa programma ushın apparatlıq támiynatın qayta konfiguraciyalawdı talap etpeydi, al tek jańa yad ishindegi kórsetpeler menen qayta programmalanıwı múmkin; olar sonday-aq dizayn jaǵınan ápiwayıraq, sebebi salıstırmalı túrde ápiwayı processor quramalı proceduralıq nátiyjelerdi qurıw ushın izbe-iz esaplawlar arasında jaǵdaydı saqlap tura aladı. Zamanagóy kompyuterleriniń kópshiligi Fon Neyman mashinaları bolıp tabıladı.
Maǵlıwmatlardı shólkemlestiriw hám kórsetiw
Zamanagóy cifrlı kompyuter maǵlıwmatlardı ekilik sanaq sistemasın paydalanıp kórsetedi. Tekst, sanlar, súwretler, audio hám basqa da informaciyanıń derlik hár qanday túri 0 yamasa 1 mánisine iye bolǵan bitler yamasa ekilik sanlar qatarına aylandırılıwı múmkin. Saqlawdıń eń keń tarqalǵan birligi - 8 bitke teń bolǵan bayt. Hár qanday informaciya bólegi, onıń ekilik kórinisi ushın jetkilikli saqlaw keńisligine iye bolǵan hár qanday kompyuter yamasa qurılma tárepinen qollanılıwı múmkin. Mısalı, Shekspirdiń tolıq shıǵarmaları, baspada shama menen 1250 bet, hár bir háripke bir bayttan esaplaǵanda shama menen bes megabaytta (40 million bit) saqlanıwı múmkin.
Maǵlıwmatlar hár bir háripke, sanǵa yamasa multimedia obektine bit úlgisin beriw arqalı kodlanadı. Kodlaw ushın kóplegen standartlar bar (mısalı, ASCII sıyaqlı hárip kodlawları, JPEG sıyaqlı súwret kodlawları hám MPEG-4 sıyaqlı video kodlawları).
Hár bir kodlanǵan birlikke bitler qosıw arqalı artıqmashlıq kompyuterge kodlanǵan maǵlıwmatlardaǵı qátelerdi anıqlaw hám olardı matematikalıq algoritmler tiykarında dúzetiw imkaniyatın beredi. Qáteler ádette tómen itimallıq penen júz beredi hám olar tosınnan bit mánisiniń ózgeriwi yamasa "fizikalıq bit sharshawı", fizikalıq bittiń anıq mánisin (0 yamasa 1) saqlaw uqıplılıǵın joyıtıwı, yamasa kompyuterler arasındaǵı ya bolmasa kompyuter ishindegi baylanısta qáteler sebepli júz beredi. Tosınnan bit mánisiniń ózgeriwi (mısalı, tosınnan nurlanıw sebepli) ádette anıqlanǵannan keyin dúzetiledi. Islemey qalǵan bit yamasa fizikalıq bitler toparı (anıq qaysı bittiń buzılǵanı bárhama belgili bolmaydı; topar anıqlaması belgili bir saqlaw qurılmasına baylanıslı) ádette avtomat túrde izolyaciyalanadı, qurılma tárepinen paydalanıwdan shıǵarıladı hám qurılmadaǵı basqa isleytuǵın uqsas topar menen almastırıladı, bunda dúzetilgen bit mánisleri (múmkin bolsa) qayta tiklenedi. Ciklli artıqmashlıq tekseriwi (CRC) usılı ádette baylanısta hám saqlawda qátelerdi anıqlaw ushın qollanıladı. Anıqlanǵan qáte sońınan qayta urınıp kóriledi.
Maǵlıwmatlardı qısıw usılları kóp jaǵdaylarda (mısalı, maǵlıwmatlar bazasında) bit qatarın qısqaraq bit qatarı menen kórsetiwge ("qısıw") hám kerek bolǵanda dáslepki qatardı qayta tiklewge ("jayıw") múmkinshilik beredi. Bul kóp túrdegi maǵlıwmatlar ushın anaǵurlım az saqlaw ornın (on procentten) talap etedi, biraq kóbirek esaplaw jumısların (kerek bolǵanda qısıw hám jayıw) talap etedi. Belgili bir maǵlıwmatlardı qısıp saqlaw yaki saqlamaw haqqında sheshim qabıl etiwden aldın saqlaw ornın únemlew hám oǵan baylanıslı esaplawlar hám maǵlıwmatlardıń jetkeriliwindegi múmkin bolǵan keshigiwler arasındaǵı teńsalmaqlılıq analiz etiledi.
Qáwipsizlik sebeplerine baylanıslı, ayırım túrdegi maǵlıwmatlar (mısalı, kredit karta maǵlıwmatları) saqlaw ornınıń bóleklerinen ruqsatsız informaciyanı qayta tiklew múmkinshiliginiń aldın alıw ushın shifrlanıp saqlanıwı múmkin.
Saqlaw ierarxiyası
Ádette, saqlaw ierarxiyada qanshelli tómen bolsa, onıń ótkiziw qábileti sonshelli tómen hám oraylıq processor blogınan kiriw keshigiwi sonshelli joqarı boladı. Saqlaw ornınıń dástúrli birinshi dárejeli, ekinshi dárejeli, úshinshi dárejeli hám avtonomlı saqlaw ornına bóliniwi de bir bit ushın ketken qárejetke baylanıslı.
Házirgi qollanıwda, yad ádette tez biraq waqtınsha yarım ótkizgishli oqıw-jazıw yadı, kóbinese DRAM (dinamikalıq RAM) yamasa basqa usınday qurılmalar. Saqlaw ornı oraylıq processor blogı tikkeley kire almaytuǵın saqlaw qurılmaları hám olardıń tasıwshılarınan ibarat (ekinshi yamasa úshinshi dárejeli saqlaw), ádette qattı diskler, optikalıq disk qurılmaları hám RAM-ǵa qaraǵanda ásterek, biraq turaqlı (quwat óshirilgende mazmunın saqlaytuǵın) basqa qurılmalar.
Tariyxıy jaqtan, yad, texnologiyaǵa baylanıslı, oraylıq yad, yadro yadı, yadro saqlaw ornı, baraban, tiykarǵı yad, haqıyqıy saqlaw ornı yamasa ishki yad dep atalǵan. Sol waqıtta, ásterek turaqlı saqlaw qurılmaları ekinshi dárejeli saqlaw ornı, sırtqı yad yamasa qosımsha/periferiya saqlaw dep atalǵan.
Birinshi dárejeli saqlaw ornı
Birinshi dárejeli saqlaw ornı (sonday-aq tiykarǵı yad, ishki yad yamasa baslı yad dep te belgili), kóbinese ápiwayı túrde yad dep ataladı, ol tek ǵana oraylıq processor blogı (OPB) tárepinen tikkeley kiretuǵın jalǵız saqlaw ornı. OPB úziliksiz túrde onda saqlanǵan kórsetpelerdi oqıydı hám olardı kerek bolǵanda orınlaydı. Aktiv túrde islep atırǵan hár qanday maǵlıwmat ta birdey usılda sol jerde saqlanadı.
Tariyxıy jaqtan, dáslepki kompyuterler birinshi dárejeli saqlaw ornı sıpatında keshigiw sızıqların, Uilyams trubkaların yamasa aylanbalı magnit barabanların paydalanǵan. 1954-jılǵa kelip, bul isenimsiz usıllar tiykarınan magnit yadrolı yad penen almastırıldı. Yadrolı yad 1970-jıllardıń ortasına shekem ústemlik etti, sol waqıtta integral sxema texnologiyasındaǵı rawajlanıwlar yarım ótkizgishli yadtıń ekonomikalıq jaqtan básekige uqıplı bolıwına múmkinshilik berdi.
Bul zamanagóy operativ yadqa (RAM) alıp keldi. Ol kishi ólshemli, jeńil, biraq sonın menen birge júdá qımbat. Birinshi dárejeli saqlaw ushın paydalanılatuǵın RAM túrleri turaqsız bolıp, quwat dereginen ajıratılǵanda maǵlıwmatlardı joǵaltadı. Ashılǵan baǵdarlamalardı saqlawdan tısqarı, ol oqıw hám jazıw ónimdarlıǵın jaqsılaw ushın disk keshi hám jazıw buferi sıpatında xızmet etedi. Operaciyalıq sistemalar islep turǵan baǵdarlamaǵa kerek bolmaǵan jaǵdayda RAM sıyımlılıǵın keshlew ushın paydalanadı. Artıq yad waqıtsha joqarı tezlikte maǵlıwmat saqlaw ushın RAM diskisi retinde qollanılıwı múmkin.
Diagrammada kórsetilgenindey, dástúrli túrde úlken sıyımlılıqtaǵı tiykarǵı RAM-nan tısqarı, birinshi dárejeli saqlaw ornınıń jáne eki qosımsha qabatı bar:
- Processor registrleri processordıń ishinde jaylasqan. Hár bir registr ádette bir sóz maǵlıwmatın (kóbinese 32 yamasa 64 bit) saqlaydı. Processor kórsetpeleri arifmetikalıq logikalıq blokqa usı maǵlıwmatlar ústinde (yamasa olardıń járdeminde) hár qıylı esaplawlardı yaki basqa operaciyalardı orınlawdı buyıradı. Registrler kompyuter maǵlıwmatların saqlawdıń barlıq túrleri ishinde eń tez bolıp esaplanadı.
- Processor keshi - bul júdá tez isleytuǵın registrler menen ádewir ásterek isleytuǵın tiykarǵı yad arasındaǵı aralıq basqısh. Ol tek kompyuterlerdiń ónimdarlıǵın jaqsılaw ushın engizilgen. Tiykarǵı yadta eń aktiv qollanılatuǵın informaciya tek kesh yadında qaytalanadı, ol tezirek, biraq sıyımlılıǵı ádewir kem. Ekinshi tárepten, tiykarǵı yad ádewir ásterek, biraq processor registrlerine salıstırǵanda anaǵurlım úlken saqlaw sıyımlılıǵına iye. Kóp qabatlı ierarxiyalıq kesh dúzilisi de jiyi qollanıladı - birinshi dárejeli kesh eń kishi, eń tez hám processor ishinde jaylasqan; ekinshi dárejeli kesh bolsa biraz úlkenirek hám ásterek.
Tiykarǵı yad oraylıq processor blogına yad shinası arqalı tikkeley yamasa alternativ jalǵanǵan. Haqıyqatında, ol eki shinadan ibarat (diagrammada kórsetilmegen): adres shinası hám maǵlıwmat shinası. Processor dáslep adres shinası arqalı san jiberedi, bul san yad adresi dep atalıp, maǵlıwmatlardıń kerekli ornın kórsetedi. Sońınan ol maǵlıwmat shinasın paydalanıp yad yacheykalarındaǵı maǵlıwmatlardı oqıydı yamasa jazadı. Bunnan tısqarı, yad basqarıw blogı (MMU) - bul processor menen RAM arasındaǵı haqıyqıy yad adresin qayta esaplaytuǵın kishi qurılma, mısalı, virtual yad abstrakciyasın támiyinlew yamasa basqa wazıypalardı orınlaw ushın xızmet etedi.
Birinshi dárejeli saqlaw ushın qollanılatuǵın RAM túrleri turaqsız bolǵanlıqtan (iske túskende inicializaciya qılınbaydı), tek usınday saqlaw ornına iye kompyuter kompyuterdi iske túsiriw ushın kórsetpelerdi oqıytuǵın derekke iye bolmaydı. Sonlıqtan, kompyuterdi júklew ushın kishi júklew baǵdarlamasın (BIOS) óz ishine alǵan turaqlı birinshi dárejeli saqlaw ornı qollanıladı, yaǵnıy úlkenirek baǵdarlamanı turaqlı ekinshi dárejeli saqlaw ornınan RAM-ǵa oqıp, onı orınlawdı baslaw ushın. Bul maqsette qollanılatuǵın turaqlı texnologiya ROM dep ataladı, yaǵnıy tek oqıw ushın yad (bul terminologiya biraz aljasıwǵa alıp keliwi múmkin, sebebi ROM túrleriniń kópshiligi de keń baylanısıw imkaniyatına iye).
"ROM" túrleriniń kópshiligi sózbe-sóz tek oqıw ushın emes, olarǵa jańalanıwlar kirgiziw múmkin; biraq bul process áste bolıp, qayta jazıwdan aldın yad úlken bólimlerde óshiriliwi kerek. Geybir engizilgen sistemalar baǵdarlamalardı tuwrıdan-tuwrı ROM-nan (yamasa oǵan uqsas qurılmadan) orınlaydı, sebebi bunday baǵdarlamalar siyrek ózgertiledi. Standart kompyuterler tiykarǵı emes baǵdarlamalardı ROM-da saqlamaydı, kerisinshe, úlken sıyımlılıqqa iye ekinshi dárejeli saqlaw ornın qollanadı, ol da turaqlı hám onsha qımbat emes.
Jaqında, birinshi dárejeli saqlaw hám ekinshi dárejeli saqlaw ayırım jaǵdaylarda tariyxıy jaqtan sáykesinshe ekinshi dárejeli saqlaw hám úshinshi dárejeli saqlaw dep atalǵan nárselerge qatnaslı boldı.[2]
Birinshi dárejeli saqlaw, sonıń ishinde ROM, EEPROM, NOR flesh hám RAM,[3] ádette bayt-adresi boladı.
Ekinshi dárejeli saqlaw
Ekinshi dárejeli saqlaw (sırtqı yad yamasa qosımsha saqlaw dep te ataladı) birinshi dárejeli saqlawdan CPU tárepinen tikkeley qoljetimli emesligi menen ózgeshelenedi. Kompyuter ádette ekinshi dárejeli saqlawǵa kiriw hám kerekli maǵlıwmatlardı birinshi dárejeli saqlawǵa ótkeriw ushın óziniń kirgiziw/shıǵarıw kanalların paydalanadı. Ekinshi dárejeli saqlaw turaqlı bolıp tabıladı (quwatı óshirilgende de maǵlıwmatlardı saqlaydı). Zamanagóy kompyuter sistemaları ádette birinshi dárejeli saqlawǵa qaraǵanda eki ese kóbirek ekinshi dárejeli saqlawǵa iye, sebebi ekinshi dárejeli saqlaw arzanıraq.
Zamanagóy kompyuterlerde qattı disk qurılmaları (HDD) yamasa qattı jaǵdaydaǵı diskler (SSD) ádette ekinshi dárejeli saqlaw sıpatında qollanıladı. HDD yamasa SSD ushın hár baytqa kiriw waqtı ádette millisekundlarda (sekundtıń mıńnan bir bólegi) ólshenedi, al birinshi dárejeli saqlaw ushın hár baytqa kiriw waqtı nanosekundlarda (sekundtıń milliardtan bir bólegi) ólshenedi. Solay etip, ekinshi dárejeli saqlaw birinshi dárejeli saqlawǵa qaraǵanda ádewir ásterek. Aylanbalı optikalıq saqlaw qurılmaları, mısalı CD hám DVD qurılmaları, jáne de uzaǵıraq kiriw waqtına iye. Ekinshi dárejeli saqlaw texnologiyalarınıń basqa mısallarına USB flesh-diskler, iyilgish diskler, magnitli lenta, qaǵaz lenta, perfokartalar hám RAM diskleri kiredi.
HDD larda disk oqıw/jazıw bası durıs orınǵa hám maǵlıwmatlarǵa jetkennen keyin, trekdegi keyingi maǵlıwmatlarǵa júdá tez kiriwge boladı. Izlew waqtın hám aylanıw keshigiwin qısqartıw ushın, maǵlıwmatlar disklerge hám disklerden úlken izbe-iz bloklar túrinde ótkeriledi. Disklerdegi izbe-iz yamasa bloklı kiriw keńislikli kiriwge qaraǵanda bir neshe ese tezirek, hám izbe-iz hám bloklı kiriwge tiykarlanǵan nátiyjeli algoritmlerdi islep shıǵıw ushın kóplegen quramalı úlgiler islenip shıǵılǵan. I/O tar orındı azaytıwdıń jáne bir usılı - birinshi hám ekinshi dárejeli yad arasındaǵı ótkiziw qábiletin arttırıw ushın bir neshe diskti parallel paydalanıw.[4]
Ekinshi dárejeli saqlaw kóbinese fayl sisteması formatına muwapıq formatlanadı, bul maǵlıwmatlardı fayllar hám kataloglarǵa shólkemlestiriw ushın zárúr bolǵan abstrakciyanı támiyinleydi, sonıń menen birge belgili bir fayldıń iyesi, kiriw waqtı, kiriw ruqsatları hám basqa maǵlıwmatlardı táriyipleytuǵın metamaǵlıwmatlardı da beredi.
Kópshilik kompyuter operaciyalıq sistemaları virtual yad túsinigin qollanadı, bul sistemada fizikalıq jaqtan bar bolǵannan kóbirek birinshi dárejeli saqlaw sıyımlılıǵın paydalanıwǵa múmkinshilik beredi. Birinshi dárejeli yad tolıp baslaǵanda, sistema eń az qollanılatuǵın bóleklerdi (betlerdi) ekinshi dárejeli saqlawdaǵı almasıw faylına yamasa bet faylına kóshiredi, keyin kerek bolǵanda olardı qaytadan aladı. Eger kóp betler ásterek ekinshi dárejeli saqlawǵa kóshirilse, sistema ónimdarlıǵı tómenleydi.
HDD, ODD hám SSD ni óz ishine alǵan ekinshi dárejeli saqlaw ádette blok-mánzilli boladı.
Úshinshi dárejeli saqlaw
Úshinshi dárejeli saqlaw yamasa úshinshi dárejeli yad[5] ekinshi dárejeli saqlawdan tómengi dárejede turadı. Ádette, ol sistemanıń talaplarına sáykes almastırılatuǵın kóplep saqlaw mediasın saqlaw qurılmasına ornatatuǵın (kirgizetuǵın) hám shıǵaratuǵın robotlı mexanizmdi óz ishine aladı; bunday maǵlıwmatlar kóbinese qollanılıwdan aldın ekinshi dárejeli saqlawǵa kóshirip alınadı. Ol tiykarınan siyrek qollanılatuǵın informaciyanı arxivlew ushın qollanıladı, sebebi ol ekinshi dárejeli saqlawǵa qaraǵanda ádewir ásterek (mısalı, 5–60 sekund 1–10 millisekundqa qarsı). Bul tiykarınan adam operatorlarısız qollanılatuǵın júdá úlken maǵlıwmat saqlawları ushın paydalı. Tipik mısallar qatarına lenta kitapxanaları hám optikalıq jukbokslar kiredi.
Kompyuter úshinshi dárejeli saqlawdan informaciya oqıwı kerek bolǵanda, ol dáslep qaysı lenta yamasa diskte informaciya bar ekenin anıqlaw ushın katalog maǵlıwmatlar bazasına baylanısadı. Keyin kompyuter robotlı qolǵa medianı alıp keliw hám onı diskke jaylastırıw boyınsha kórsetpe beredi. Kompyuter informaciyanı oqıp bolǵannan soń, robotlı qol medianı kitapxanadaǵı óz ornına qaytaradı.
Úshinshi dárejeli saqlaw jáne de jaqın qatarlı saqlaw dep te ataladı, sebebi ol "onlaynǵa jaqın". Onlayn, jaqın qatarlı hám offlayn saqlaw arasındaǵı formal ayırmashılıq tómendegishe:[6]
- Onlayn saqlaw dárhal kirgiziw/shıǵarıw ushın jetkilikli.
- Jaqın qatarlı saqlaw dárhal jetkilikli emes, biraq adam aralasıwısız tez arada onlayn halǵa keltiriliwi múmkin.
- Offlayn saqlaw dárhal jetkilikli emes hám onlayn halǵa keliw ushın adamnıń aralasıwın talap etedi.
Mısalı, bárqulla aylanıp turatuǵın qattı disk diskovodları onlayn saqlaw bolıp esaplanadı, al avtomatik túrde toqtaytuǵın aylanıwshı diskovodlar, máselen, bos disklerdiń úlken massivlerindegi (MAID) sıyaqlı, jaqın qatarlı saqlaw bolıp tabıladı. Lenta kartridjleri sıyaqlı avtomatik túrde júkleniwi múmkin bolǵan almastırılatuǵın media, máselen lenta kitapxanalarındaǵı sıyaqlı, jaqın qatarlı saqlaw bolıp esaplanadı, al qoldan júkleniwi kerek bolǵan lenta kartridjleri offlayn saqlaw bolıp tabıladı.
Offlayn saqlaw
Offlayn saqlaw - bul processor blogınıń baqlawında bolmaǵan ortalıq yaki qurılmada kompyuter maǵlıwmatların saqlaw. Ortalıq ádette ekinshi yaki úshinshi dárejeli saqlaw qurılmasında jazıladı, sońınan fizikalıq jaqtan alıp taslanadı yamasa ajıratıladı. Kompyuter oǵan qayta kiris alıwı ushın, ol adam operator tárepinen salınıwı yaki qosılıwı kerek. Úshinshi dárejeli saqlawdan ayırmashılıǵı, oǵan adamnıń qatnasıwısız kiris alıw múmkin emes.
Offlayn saqlaw informaciyanı jiberiw ushın qollanıladı, sebebi ajıratılǵan ortalıqtı fizikalıq jaqtan ańsat tasıw múmkin. Bunnan tısqarı, ol apatshılıq jaǵdaylarında paydalı, mısalı, órt dáslepki maǵlıwmatlardı joq qılǵan jaǵdayda, alıs jerdegi ortalıq zıyan kórmey qaladı, bul apattan keyin tiklewge múmkinshilik beredi. Offlayn saqlaw ulıwma informaciya qáwipsizligin arttıradı, sebebi ol fizikalıq jaqtan kompyuterden alısta boladı, hám maǵlıwmatlardıń qupıyalılıǵına yaki pútinligine kompyuter tiykarındaǵı hújim usılları menen tásir etiw múmkin emes. Sonıń menen birge, eger arxiv maqsetlerinde saqlanǵan informaciyaǵa siyrek kiris alınsa, offlayn saqlaw úshinshi dárejeli saqlawǵa qaraǵanda arzanıraq boladı.
Zamanagóy jeke kompyuterlerinde, kópshilik ekinshi hám úshinshi dárejeli saqlaw quralları offlayn saqlaw ushın da qollanıladı. Optikalıq diskler hám flesh-yad qurılmaları eń keń tarqalǵan, al almalı-salmalı qattı diskler ádewir az qollanıladı; eski mısallarǵa disketalar hám Zip diskleri kiredi. Kárxana qollanıwlarında magnitli lenta kartridjleri ústem; eski mısallarǵa ashıq katushkalı magnitli lenta hám perfokartalar kiredi.
Derekler
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Patterson, David A.; Hennessy, John L.. Computer organization and design: The hardware/software interface, 3rd, Amsterdam: Morgan Kaufmann Publishers, 2005. ISBN 1-55860-604-1. OCLC 56213091. Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid
<ref>tag; name "Patterson" defined multiple times with different content - ↑ „Primary storage or storage hardware (shows usage of term "primary storage" meaning "hard disk storage")“. searchstorage.techtarget.com. 10-sentyabr 2008-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 18-iyun 2011-jıl.
- ↑ The Essentials of Computer Organization and Architecture.
- ↑ J. S. Vitter. Algorithms and data structures for external memory, Series on foundations and trends in theoretical computer science. Hanover, MA: now Publishers, 2008. ISBN 978-1-60198-106-6.
- ↑ „A thesis on tertiary storage“. 27-sentyabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 18-iyun 2011-jıl.
- ↑ Pearson. „Correct use of the term nearline“. IBM developer-works, inside system storage (2010). 24-noyabr 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-avgust 2015-jıl.