Muqaddes báhár

Muqaddes báhár (francuzsha Le Sacre du printemps) — rus kompozitorı Igor Stravinskiydıń baletı bolip, onıń premyerası 1913-jıl 29-mayda Parijdegi Elisey maydanları teatrında Rus máwsimleri sheńberinde bolip ótti. Dekoraciyalar, kostyumlar, libretto avtorı — Nikolay Rerix, xoreograf — Vaclav Nijinskiy, impresario — Sergey Dyagilev.

Ataması

«Muqaddes báhár» (latınsha Ver Sacrum) ataması antik dáwirge tiyisli. Áyyemgi italiklerde, keyin rimlilerde diniy dástúr bolǵan: mámleket basına túsken ayrıqsha apatshılıqlar jaǵdayında jaqın báhárde (mart ayınıń basınan aprel ayınıń aqırına shekem) tuwılatuǵın barlıq nárseni qudaylarǵa (Mars yamasa Yupiterge) qurbanlıq etiwge ant beriw: mallardı, al erte áyemgi dáwirlerde, antik avtorlardıń aytıwına qaraǵanda, ataqlı shańaraqlardıń úlken perzentlerın. Keyingi dáwirlerde insanlardı qurban etiw ornına 20 yamasa 21 jasqa tolǵan jaslar simvolikalıq túrde quwıp jiberiletuǵın edi: betlerin jasırıp, Rim qalasınan shetke alıp shıǵılatuǵın edi. Bul úrp-ádet turmıstıń jańalanıwı, qáwip-qáterden qutılıw, jaqsı keleshekke úmittiń belgisi edi.

Jaratılıw tariyxı

«Muqaddes báhár» tiykarında Stravinskiydıń túsi jatıp, onda ol áyyemgi dástúrdi kórgen: jas qız ǵarrılar qorshawında báhárdi oyatıw ushın sharshaǵanına shekem ayaq oyın oynaydı hám nabıt boladı. Muzika ústinde kompozitor Rerix penen bir waqitta isledi, ol dekoraciya hám kostyumlar eskizlerin jarattı. Rerixtıń eske túsiriwinshe, librettonıń avtorı onıń ózı bolǵan:

Konlan óz kitabında ótirik sóylegen Nijinskayaǵa ashıwlı. Onda «Báhár» ideyası Nijinskiyge tiyisli ekenligi kelip shıǵadı. Konlannıń jáne bir xatı boyınsha, Stravinskiy túsinde «Báhár» ideyasın alǵan. Maǵan orın da qalmadı. Sonıń menen birge men tek bezewshi sıpatında ǵana emes, al libretto ustası sıpatında da gonorar alıp turdım.

Balet premyerası ótkerilgen Elisey maydanları teatrı.

Xoreograftıń miyneti Nijinskiy ushın ańsat emes edi. Talantlı ayaq oyınshı sıpatında ol balet saxnalastırıw menen shuǵıllanıp, óziniń pikirlerin anıq bayanlay almawına hám artist kásipleslerine saxnada júz beriwi kerek bolǵan nárseler haqqında óziniń (hám Dyagilevskiynıń) kózqarasın bayanlay almawına dus keldi. «Muqaddes báhár» shıǵarmasın saxnalastırıw Stravinskiy menen Dyagilev sıyaqlı oǵan da ádewir miynet talap etti, biraq jámáát oǵan pútkilley baha bere almadı. 29-may kúni Elisey maydanları teatrında bolıp ótken balet premyerası waqtında tamashagóyler Stravinskiy muzıkasınan sonshelli ashıwlanǵan, baletti ısqırıp, xoreografiyanıń originallıǵı hám quramalılıǵına jeterli itibar bermedi.

Solay bolsa da «Muqaddes báhár» Dyagilevtıń súyikli baletlerınıń biri bolıp qaldı. Nikolay Rerixtıń kórsetiwinshe, ol xalıq bul spektakldi ele bahalaydı dep esaplaǵan hám bılay degen:

Mine, bul haqıyqıy jeńis! Ózlerine-ózleri ısqırıp, qáhárlene bersin! Ish-ishlerınen olar óz salawatın sezim etpekteler hám tek ǵana shártli nıqap astında shawqım qılıp atırlar. Tásirin kóresiz^[1].

1920-jıl qıs máwsiminde Dyagilev Leonid Myasinnıń jańa xoreografiyasida «Muqaddes báhárnı» kórsetiwge qarar etdi. Premyerasi 14-dekabr kúni Parijde bolıp ótti Stravinskiy jańa xoreografiyani Nijinskiynıń saxlanastirıwıdan kóre tabıslı dep tapqanın baspasózde járiyaladı. Usınıń menen birge, 1909-1929 jıllarda Dyagilev orıs balet truppasınıń rejissyori Sergey Grigoryev hám teatr kritigı, balet tariyxshıs Andrey Levinsonnıŉ pikrine qaraǵanda, Myasin versiyası kóbirek abstraktlı, háreketleri bolsa kóbirek mexanikalı edi.

Quramı

Baletda syujettıń ózi joq. Kompozitor «Muqaddes báhár» mazmunın tómendegishe bayanlaydı : «Jańa turmısqa qaytatuǵın tábiyaattıń jaqtı tiriliwi, tolıq tiriliwı, dúnya tuwılıwınıń tábiyiy tiriliwi».

Tań atıw. Qáwim muqaddes báhár bayramına jıynalmaqta. Oyın-zawıq baslanadı. Oyınlar hámmeni tolqıtadı. Hayallardıń aljasıw háreketi xorovodlar menen almastırıladı. Bunnan soń kúsh hám mártlikti kórsetetuǵın jigitler oyınları baslanadı. Úlken Danıshpan basshılıǵında aqsaqallar payda boladı. Kempir-Danıshpan tárepinen jerden súyiw dástúriy túrdegi topıraqqa sıyınıw dástúrı ashıwlı túrdegi «jerdıń oynawı» menen juwmaqlanadı.

Gúńgirt túnde qızlar ullı qurbanlıq tańlaydı. Olardıń biri, tańlap alınǵan, qudaydıń aldında turıp, qáwimniń shapatına aylanadı. Ǵarrılar muqaddes máresimdi baslaydı.

Balet dúzilisi

I bólim. Jerdıń súyiwi

Kirisiw
Báhár palları. Shıraylılardıń oyını (Les augures printaniers. Danses des adolescentes)
Ushıp ketiw oyını (Jeu du rapt)
Báhár xorovodları (Rondes printanières)
Eki qala oyını (Jeu des cités rivales)
Eń úlken danıshpan marshı (Cortège du sage)
Jerdıń súyiwi (Le sage)
Jerdıń oynawı (Danse de la terre)

II bólim. Ullı qurbanlıq

Kirisiw
Qızlardıń jasırın oyınları. sheńber aylanıp júriw (Cercles mystérieux des adolescentes)
Tańlap alınǵannıń ullılıǵı (Glorification de l'Élue)
Ata-babalarǵa shaqırıw (Évocation des ancêtres)
Insannıń ata-babası bolǵan ǵarrılardıń isi (Action rituelle des ancêtres)
Ullı muqaddes ayaq oyını (Tańlap alınǵan) (Danse sacrale (l'Élue))

Faktlar

Kompozitor Igor Stravinskiy uzaq waqit Shveycariyada, Montryo qalası átirapında jasap^[2], «Muqaddes báhár» shıǵarmasın jazǵan. Keyin ala usı shıǵarma húrmetine Klarandaǵı kóshelerden biri Rue du Sacre du Printemps (Muqaddes Báhár kóshesi) dep atalǵan.
Vena Secessionınıń jurnalı «Ver Sacrum» - latınsha «muqaddes báhár» dep atalǵan^[3]^[4]..
«Muqaddes báhár» shıǵarması Jerden tısqarı civilizaciyalar ushın Quyash sistemasınan sırtqa jiberilgen birinshi fonogramma - «Voyajer» altın plastinkasına jazılǵan 27 muzıkalıq shıǵarmanıń biri boldı.

Derekler

↑ Úlgi:±. Венок Дягилеву // Журнал Лиги Композиторов. — Нью-Йорк, 1930. Arxivlendi: 16 iyuldıń 2020 года.
↑ «Игорь Стравинский на официальном сайте города Монтрё (фр.)»(deadlink). 12-yanvar 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-iyun 2010-jıl.
↑ Ирина Сироткина. «Кто придумал «Весну»». журнал «Театр.» 2010–2014 (22-aprel 2013-jıl). — „В издании «Век Весны священной – век модернизма», которое подготовил Большой театр к фестивалю (составители Павел Гершензон и Ольга Манулкина. М., 2013), Аркадий Ипполитов приводит интересный факт. Оказывается, журнал венского Сецессиона назывался «Ver Sacrum» – по латыни, весна священная. Журнал выходил на рубеже старого и нового века, в 1897-1903 годах; в нём участвовали Рильке, Гуго фон Гофмансталь, Метерлинк и Кнут Гамсун, оформляли его известные художники югендстиля. «Ver Sacrum» был лишь первой ласточкой той веры в обновление жизни, в которую обратились многие интеллектуалы и художники авангарда. Речь шла, ни больше, ни меньше, о ревитализации христианства, неуклонно терявшего свою традиционную роль – служить центром духовной жизни Запада.“. 13-sentyabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-sentyabr 2014-jıl.
↑
Аркадий Ипполитов. «Весна священная. Речь для банкета». Сноб (
1. 03 (56) март 2013 / 11:09 / 10.03.13). 13-sentyabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-sentyabr 2014-jıl.

[1] Úlgi:±. Венок Дягилеву // Журнал Лиги Композиторов. — Нью-Йорк, 1930. Arxivlendi: 16 iyuldıń 2020 года.

[2] «Игорь Стравинский на официальном сайте города Монтрё (фр.)»(deadlink). 12-yanvar 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-iyun 2010-jıl.

[3] Ирина Сироткина. «Кто придумал «Весну»». журнал «Театр.» 2010–2014 (22-aprel 2013-jıl). — „В издании «Век Весны священной – век модернизма», которое подготовил Большой театр к фестивалю (составители Павел Гершензон и Ольга Манулкина. М., 2013), Аркадий Ипполитов приводит интересный факт. Оказывается, журнал венского Сецессиона назывался «Ver Sacrum» – по латыни, весна священная. Журнал выходил на рубеже старого и нового века, в 1897-1903 годах; в нём участвовали Рильке, Гуго фон Гофмансталь, Метерлинк и Кнут Гамсун, оформляли его известные художники югендстиля. «Ver Sacrum» был лишь первой ласточкой той веры в обновление жизни, в которую обратились многие интеллектуалы и художники авангарда. Речь шла, ни больше, ни меньше, о ревитализации христианства, неуклонно терявшего свою традиционную роль – служить центром духовной жизни Запада.“. 13-sentyabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-sentyabr 2014-jıl.

[4] Аркадий Ипполитов. «Весна священная. Речь для банкета». Сноб (
03 (56) март 2013 / 11:09 / 10.03.13). 13-sentyabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-sentyabr 2014-jıl.

[5] 03 (56) март 2013 / 11:09 / 10.03.13). 13-sentyabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-sentyabr 2014-jıl.

[1]

[2]

[3]

[4]