Kontentke ótiw

Obyekt maǵlıwmatlar bazası

Wikipedia — erkin enciklopediya
Obyektke baǵdarlanǵan modeldiń úlgisi

Obyekt maǵlıwmatlar bazası yamasa obyektke baǵdarlanǵan maǵlıwmatlar bazası ‒ bul informaciyanı obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıwda qollanılatuǵın obyektler formasında kórsetiletuǵın maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması. Obyekt maǵlıwmatlar bazalarınıń kestege baǵdarlanǵan relyaciyalıq maǵlıwmatlar bazalarınan ayırmashılıǵı bar. Úshinshi túri, obyekt-relyaciyalıq maǵlıwmatlar bazaları, eki tásirdiń gibridi bolıp tabıladı. Obyekt maǵlıwmatlar bazaları 1980-jıllardıń basınan berli qarastırılıp kelmekte.

Sholıw

Obektke baǵdarlanǵan maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları (OODBMSs) yaki ODBMS (Obekt Maǵlıwmatlar Bazasın Basqarıw Sisteması) dep te ataladı, maǵlıwmatlar bazası imkaniyatların obektke baǵdarlanǵan programmalastırıw tili imkaniyatları menen birlestiredi. OODBMSs obektke baǵdarlanǵan baǵdarlamashılarǵa ónimdi islep shıǵarıwǵa, olardı obektler retinde saqlawǵa hám OODBMS ishinde jańa obektlerdi jaratıw ushın bar obektlerdi kóshiriwge yaki ózgertiwge múmkinshilik beredi. Maǵlıwmatlar bazasın programmalastırıw tili menen integraciyalanǵanlıqtan, baǵdarlamashı bir ortalıqta turaqlılıqtı saqlay aladı, óytkeni OODBMS hám programmalastırıw tili ekiwi de birdey kórsetiw modelin qollanadı. Relyaciyalıq DBMS proektleri, salıstırıw ushın, maǵlıwmatlar bazası modeli hám qosımsha arasında anıq bóliniwdi saqlaydı.

Intranetler hám ekstranetlerdi engiziw menen veb-texnologiyasınıń qollanılıwı artqan sayın, kompaniyalardıń ózleriniń kompleks maǵlıwmatların kórsetiw ushın OODBMSs-qa qızıǵıwshılıǵı artadı. Maǵlıwmatlardı obektler sıpatında saqlaw ushın arnawlı islep shıǵarılǵan DBMS-ti qollanıw multimedia prezentaciyasına baǵdarlanǵan kompaniyalarǵa yaki kompyuter járdeminde proektlestiriw (CAD) -dı qollanatuǵın shólkemlerge artıqmashılıq beredi.[1]

Ayırım obektke baǵdarlanǵan maǵlıwmatlar bazaları Delphi, Ruby, Python, JavaScript, Perl, Java, C#, Visual Basic .NET, C++, Objective-C hám Smalltalk sıyaqlı obektke baǵdarlanǵan programmalastırıw tilleri menen jaqsı jumıs islew ushın islep shıǵarılǵan; JADE sıyaqlı basqalarınıń óz programmalastırıw tilleri bar. OODBMSs obektke baǵdarlanǵan programmalastırıw tilleri menen birdey modeldi qollanadı.

Tariyxı

Obekt maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları 1970-jıllardıń basınan ortalarına shekem grafikalıq strukturalı obektler ushın ishki maǵlıwmatlar bazasın basqarıwdı qollap-quwatlaw boyınsha izertlewlerden kelip shıqqan. "Obektke baǵdarlanǵan maǵlıwmatlar bazası sisteması" termini birinshi ret 1985-jıllardıń shamasında payda boldı. Kórnekli izertlew proektlerine Encore-Ob/Server (Braun universiteti), EXODUS (Viskonsin-Medison universiteti), IRIS (Hewlett-Packard), ODE (Bell Labs), ORION (Mikroelektronika hám Kompyuter texnologiyası korporaciyası yaki MCC), Vodak (GMD-IPSI) hám Zeitgeist (Texas Instruments) kirdi. ORION proekti basqa hár qanday háreketlerge qaraǵanda kóbirek basılıp shıǵarılǵan maqalalarǵa iye boldı. MCC-dan Von Kim MIT Press tárepinen basılıp shıǵarılǵan kitapta sol maqalalardıń eń jaqsısın jıynadı.

Dáslepki kommerciyalıq ónimlerge Gemstone (Servio Logic, atı GemStone Systems dep ózgertilgen), Gbase (Graphael) hám Vbase (Ontologic) kirdi. 1980-jıllardıń aqırınan 1990-jıllardıń ortalarına shekem bazarǵa qosımsha kommerciyalıq ónimler kirdi. Olarǵa ITASCA (Itasca Systems), Jasmine (Fujitsu, Computer Associates tárepinen marketinglengen), Matisse (Matisse Software), Objectivity/DB (Objectivity, Inc.), ObjectStore (Progress Software, eXcelon-nan alınǵan, ol dáslep Object Design, Incorporated bolǵan), ONTOS (Ontos, Inc., Ontologic-ten atı ózgertilgen), O2 (O2 TTechnology, bir neshe kompaniyalar menen birlestirilgen, Informix tárepinen alınǵan, ol óz gezeginde IBM tárepinen alınǵan), POET (házіr Poet Software-dı satıp alǵan Versant-tan FastObjects), Versant Object Database (Versant Corporation), VOSS (Logic Arts) hám JADE (Jade Software Corporation) kirdi. Bul ónimlerdiń ayırımları bazarda qalıp, InterSystems Cache sıyaqlı jańa ashıq kodlı hám kommerciyalıq ónimler qosıldı.

Obekt maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları obektke baǵdarlanǵan programmalastırıw tillerine turaqlılıq koncepciyasın qostı. Dáslepki kommerciyalıq ónimler túrli tiller menen integraciyalanǵan: GemStone (Smalltalk), Gbase (LISP), Vbase (COP) hám VOSS (Smalltalk ushın Virtual Obekt Saqlaw Sisteması). 1990-jıllardıń kóplegen bóleginde C++ kommerciyalıq obekt maǵlıwmatlar bazasın basqarıw bazarında ústemlik etti. Satıwshılar 1990-jıllardıń aqırında Java-nı hám jaqında C#-tı qostı.

2004-jıldan baslap, obekt maǵlıwmatlar bazaları ashıq kodlı obekt maǵlıwmatlar bazaları keńnen ashıq bolıp, qollanıwǵa ańsat bolǵan ekinshi ósiw dáwirin kórdi, óytkeni olar Smalltalk, Java yaki C# sıyaqlı OBP tillerinde tolıq jazılǵan, Versant-tıń db4o (db4objects), Obsidian Dynamics-tan DTS/S1 hám Perst (McObject) sıyaqlılar eki ashıq kodlı hám kommerciyalıq licenziyalar negizinde bar.

Xronologiya

  • 1966
    • MUMPS
  • 1979
    • InterSystems M
  • 1980
    • TORNADO – CAD/CAM ushın obekt maǵlıwmatlar bazası[1]
  • 1982
    • Gemstone (Servio Logic retinde) toplam teoriyalıq model maǵlıwmatlar bazası mashinasın qurıwdı basladı.
  • 1985 – Obekt Maǵlıwmatlar Bazası termini birinshi ret engizildi
  • 1986
    • Servio Logic (Gemstone Systems) Gemstone 1.0 ónimin shıǵardı
  • 1988
    • Object Design, Incorporated dúzildi, ObjectStore-dı islep shıǵarıw baslandı
    • Versant Corporation (Object Sciences Corp sıpatında) baslandı
    • Objectivity, Inc. dúzildi
  • 1990-jıllardıń basları
    • Servio Logic atın Gemstone Systems dep ózgertedi
    • Gemstone (Smalltalk)-(C++)-(Java)
    • GBase (LISP)
    • VBase (O2- ONTOS – INFORMIX)
    • Objectivity/DB
  • 1990-jıllardıń ortaları
    • InterSystems Caché
    • Versant Object Database
    • ODABA
    • ZODB
    • Poet
    • JADE
    • Matisse
    • Illustra Informix
  • 2000-jıllar
    • lambda-DB: Leonidas Fegaras, Chandrasekar Srinivasan, Arvind Rajendran, Devid Mayer tárepinen ODMG-ge tiykarlanǵan Obektke Baǵdarlanǵan DBMS
    • db4o proekti Karl Rozenberger tárepinen baslandı
    • ObjectDB
  • 2001 IBM Informix-tı satıp aladı
  • 2003 odbpp ashıq túrde shıǵarıldı
  • 2004 db4o db4objects, Inc. sıpatında kommerciyalıq túrde iske qosıldı.
  • 2008 db4o Versant Corporation tárepinen satıp alındı
  • 2010 VMware GemStone-dı satıp aladı[2]
  • 2011 db4o-nı islep shıǵarıw toqtatıldı.
  • 2012 Wakanda ashıq kodlı hám kommerciyalıq licenziyalar menen birinshi óndirislik versiyalar
  • 2012 Actian Versant Corporation-dı satıp aladı
  • 2013 GemTalk Systems VMware-dan Gemstone ónimlerin satıp aladı[3]
  • 2014 db4o-nıń kommerciyalıq usınısı Actian (Versant-tı satıp alǵan) tárepinen rásmiy túrde toqtatıldı[4]
  • 2014 Realm[5]
  • 2017 ObjectBox[6]

Obekt maǵlıwmatlar bazaların qabıl etiw

Turaqlı programmalastırıwǵa tiykarlanǵan obekt maǵlıwmatlar bazaları injenerlik hám keńislikli maǵlıwmatlar bazaları, telekommunikaciyalar hám joqarı energiya fizikası[7] hám molekulyar biologiya sıyaqlı ilimiy tarawlar sıyaqlı qosımsha tarawlarında ózine tán orınǵa iye boldı.

Obekt maǵlıwmatlar bazalarınıń basqa toparı qurılmalar, paketlengen baǵdarlamalıq támiynat hám real waqıt sistemalarında ornatılǵan qollanıwǵa itibar qaratadı.

Texnikalıq ózgeshelikler

Kópshilik obekt maǵlıwmatlar bazaları deklarativ programmalastırıw tásilin qollanıp, obektlerdi tabıwǵa múmkinshilik beretuǵın soraw tiliniń bir túrin usınadı. Obekt soraw tilleri tarawında hám soraw hám navigaciya interfeyslerin integraciyalawda ónimler arasındaǵı eń úlken ayırmashılıqlar tabıladı. ODMG Obekt Soraw Tili, OQL menen standartlastırıwǵa urınıs etti.

Maǵlıwmatlarǵa kiriw tezirek bolıwı múmkin, óytkeni obekt kórsetkishlerge erisiw arqalı izlewsiz tikkeley alınıwı múmkin.

Ónimler arasındaǵı basqa ózgeriw tarawı maǵlıwmatlar bazasınıń sxemasınıń anıqlanıw usılında boladı. Biraq, ulıwma ózgeshelik - programmalastırıw tili hám maǵlıwmatlar bazası sxeması birdey tip anıqlamaların qollanadı.

Multimedia qosımshaları jeńillestiriledi, sebebi maǵlıwmatlar menen baylanıslı klass metodları onıń durıs túsindiriliwi ushın juwapkershilikte boladı.

Kópshilik obekt maǵlıwmatlar bazaları, mısalı Gemstone yaki VOSS, versiyalastırıwdı qollap-quwatlaydı. Obekt onıń barlıq versiyalarınıń toplamı sıpatında kóriniwi múmkin. Sonday-aq, obekt versiyaları óziniń huqıqındaǵı obektler sıpatında qaralıwı múmkin. Geybir obekt maǵlıwmatlar bazaları aktiv maǵlıwmatlar bazalarınıń tiykarı bolǵan triggerler hám sheklewler ushın sistemalı qollap-quwatlawdı támiyinleydi.

Bir element haqqında úlken kólemdegi maǵlıwmatlardı talap etetuǵın tarawlarda bunday maǵlıwmatlar bazasınıń nátiyjeliligi de úlken dárejede jaqsılanadı. Mısalı, bank mákemesi paydalanıwshınıń akkaunt informaciyaların alıp, olarǵa tranzakciyalar, akkaunt informaciyaları jazbaları sıyaqlı keń kólemli maǵlıwmatlardı nátiyjeli túrde támiyinley aladı.

Standartlar

Obekt Maǵlıwmatlardı Basqarıw Toparı obekt maǵlıwmatlar bazası hám obekt-relyaciyalıq kartalaw satıwshılarınıń, akademiyalıq jámiyet aǵzalarınıń hám qızıǵıwshılıq bildirgen táreplerdiń konsorciumı boldı. Onıń maqseti maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemalarında obektlerdi saqlaytuǵın portativ qosımshalarǵa múmkinshilik beretuǵın specifikaciyalar toplamın jaratıw boldı. Ol óziniń specifikaciyasınıń bir neshe versiyasın járiyaladı. Sońǵı relizi ODMG 3.0 boldı. 2001-jılǵa kelip, úlken obekt maǵlıwmatlar bazası hám obekt-relyaciyalıq kartalaw satıwshılarınıń kópshiligi ODMG Java Til Baylanısına sáykes keletuǵının málimledi. Specifikaciyanıń basqa komponentlerine sáykeslik aralas boldı. 2001-jılı ODMG Java Til Baylanısı Java Maǵlıwmatlar Obektleri specifikaciyasınıń tiykarı sıpatında Java Jámiyet Processine usınıldı. ODMG aǵza kompaniyaları keyin óz kúshlerin Java Maǵlıwmatlar Obektleri specifikaciyasına itibar qaratıwǵa sheshim qabılladı. Nátiyjede, ODMG 2001-jılı tarqalıp ketti.

Kóplegen obekt maǵlıwmatlar bazası ideyaları SQL:1999 standartına sińdirildi hám obekt-relyaciyalıq maǵlıwmatlar bazası ónimlerinde hár qıylı dárejede iske asırıldı.

2005-jılı Kuk, Ray hám Rozenberger qosımsha obektke-baǵdarlanǵan soraw API-lerin engiziw boyınsha barlıq standartlastırıw háreketlerin toqtatıwdı, al onıń ornına OO programmalastırıw tiliniń ózin, yaǵnıy Java hám .NET-ti sorawlardı ańlatıw ushın qollanıwdı usınıs etti. Nátiyjede, Native Queries (Tuwma Sorawlar) payda boldı. Usıǵan uqsas, Microsoft 2005-jıldıń sentyabr ayında Language Integrated Query (LINQ) hám onıń implementaciyası DLINQ-ti járiyaladı, bul olardıń C# hám VB.NET 9 programmalastırıw tilleri menen jaqın, til-integraciyalanǵan maǵlıwmatlar bazası soraw múmkinshiliklerin támiyinlew ushın islendi.

2006-jıldıń fevral ayında, Object Management Group (OMG) ODMG 3.0 specifikaciyası tiykarında jańa specifikaciyalardı islep shıǵıw huqıǵı berilgenin hám Object Database Technology Working Group (ODBT WG) qurılǵanın járiyaladı. ODBT WG obekt maǵlıwmatlar bazası texnologiyasındaǵı jetiskenliklerdi (mısalı, replikaciya), maǵlıwmat basqarıwın (mısalı, keńislikli indekslew) hám maǵlıwmat formatların (mısalı, XML) óz ishine alatuǵın standartlar toplamın jaratıwdı hám obekt maǵlıwmatlar bazaları qabıl etilip atırǵan tarawlardı (mısalı, real waqıt sistemaları) qollap-quwatlaytuǵın jańa ózgesheliklerdi bul standartlarǵa kirgiziwdi jobalastırǵan edi. ODBT WG jumısı 2008-jıldıń aqırındaǵı ekonomikalıq qıyınshılıqlardan keyin, bul iste qatnasqan ODB jetkerip beriwshileri óz resursların basqa tarawlarǵa baǵdarlawǵa qarar qılǵanda, 2009-jıldıń mart ayında toqtatıldı.

2007-jıldıń yanvar ayında World Wide Web Consortium XQuery tiline aqırǵı usınıs statusın berdi. XQuery maǵlıwmat modeli retinde XML-di qollanadı. Dáslep obekt maǵlıwmatlar bazaları ushın islep shıǵılǵan ayırım ideyalar XQuery-ge óz jolın taptı, biraq XQuery óz tabiyatında obektke-baǵdarlanǵan emes. XML-diń keń tarqalǵanlıǵı sebepli, XQuery mexanizmleri relyaciyalıq maǵlıwmatlar bazasında qolaylı saqlaw ushın júdá quramalı yaki ózgermeli bolǵan maǵlıwmatlardı saqlaw quralı retinde obekt maǵlıwmatlar bazaları menen básekilesedi. XQuery sonday-aq, Obektke-Baǵdarlanǵan sistemalar tárepinen berilgen inkapsulyaciya ózgesheliklerin támiyinleytuǵın modullerdiń jazılıwına múmkinshilik beredi.

XQuery v1 hám XPath v2 hám onnan keyingi versiyaları kúshli bolıp, hám ashıq kodlı hám jeńil (FOSS) baǵdarlamalarda,[8][9][10] sonday-aq kommerciyalıq sistemalarda jetkilikli. Olar úyreniw hám qollanıw ushın ańsat hám júdá kúshli hám tez. Olar relyaciyalıq emes hám XQuery SQL tiykarında islenbegennen (geybir XQuery-di jobalastırǵan adamlar SQL-di de birge-oylap tapqan bolsa da). Biraq olar programmalastırıw mánisinde obektke-baǵdarlanǵan da emes: XQuery inkapsulyaciyanı jasırıw, implicit jiberiliw hám klasslar hám metodlar menen qollanbaydı. XQuery maǵlıwmatlar bazaları ulıwma almasıw formatı sıpatında XML hám JSON-dı qollanadı, biraq basqa formatlar da qollanıladı.

2000-jıllardıń basınan baslap JSON, baǵdarlamashılar maǵlıwmat formatın basqaratuǵın qollanbalarda jámiyetlik qabıl etiw hám keń tarqalıwǵa erisken. JSONiq, JSON ushın XQuery-diń soraw-analogı (XQuery-diń tiykarǵı ańlatpaları hám operaciyaların bólisip), maǵlıwmatqa-baǵdarlanǵan informaciya ushın JSON hám XML formatlarınıń funkcionallıq ekvivalentligin kórsetti. Bul kontekstte, OODBMS qollap-quwatlawshılarınıń tiykarǵı strategiyası JSON-dı óz maǵlıwmatlar bazalarına beyimlestiriw (onı ishki maǵlıwmat túri sıpatında qollanıw) boldı.

2016-jıldıń yanvar ayında, PostgreSQL 9.5 relizi[11] menen birge birinshi FOSS OODBMS barlıq tiykarǵı relyaciyalıq hám relyaciyalıq emes manipulyaciyalar ushın funkciyalar hám operaciyalardıń tolıq toplamı menen nátiyjeli JSON ishki maǵlıwmat túrin (JSONB) usınıs etti.

RDBMS-ler menen salıstırıw

Obekt maǵlıwmatlar bazası quramalı maǵlıwmatlardı hám maǵlıwmatlar arasındaǵı qatnaslardı relyaciyalıq qatarlar hám baǵanalarǵa sáykeslestirmesten, tikkeley saqlaydı, hám bul olardı júdá quramalı maǵlıwmatlar menen isleytuǵın qollanbalar ushın qolaylı etedi.[12] Obektler kópten-kópke qatnaslarǵa iye hám kórsetkishler járdeminde kiriliwi múmkin. Kórsetkishler qatnaslardı ornatıw ushın obektlerge baylanıstırıladı. OODBMS-tiń jáne bir paydası - pútkil sistemaǵa tásir etpesten kishi proceduralıq ayırmashılıqlar menen programmastırılıwı múmkin.

Derekler

  1. ↑ Ulfsby (July 1981). "TORNADO: a DBMS for CAD/CAM systems". Computer-Aided Design 13 (4): 193–197. doi:10.1016/0010-4485(81)90140-8. 
  2. ↑ «SpringSource to Acquire Gemstone Systems Data Management Technology». WMware (6-may 2010-jıl). 8-avgust 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-avgust 2014-jıl.
  3. ↑ GemTalk Systems. «GemTalk Systems Acquires GemStone/S Products from VMware». PRWeb (2-may 2013-jıl). 10-avgust 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-avgust 2014-jıl.
  4. ↑ «restructuring our Versant Community Website».
  5. ↑ «Realm Releases Object Database for Node.js». InfoQ. 2-fevral 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  6. ↑ DB-Engines. «Object Database Ranking on DB-Engines». DB-Engines. Qaraldı: 21-may 2021-jıl.
  7. ↑ «Stanford Linear Accelerator (SLAC)».
  8. ↑ «BaseX XQuery Processor». basex.org. 16-dekabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  9. ↑ «XQuery in eXist-db». exist-db.org. 2-dekabr 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  10. ↑ «Saxon - Using XQuery». www.saxonica.com. 23-sentyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  11. ↑ «PostgreSQL: Documentation: 10: 9.15. JSON Functions and Operators». www.postgresql.org. 18-may 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  12. ↑ So what the Hell is ODBMS?. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Obyekt_maǵlıwmatlar_bazası&oldid=110494» saytınan alınǵan