Pragmatikalıq sankciya (1713)
Pragmatikalıq sankciya (latınsha Sanctio Pragmatica, nemecshe Pragmatische Sanktion) — Muqaddes Rim imperiyası imperatori Karl VI tárepinen 1713-jıl 19-aprelde qabıl etilgen taxt miyrasxorlıǵı haqqındaǵı nızam.
Mazmunı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Sankciya imperatordiń hám onıń qaytıs bolǵan úlken aǵasınıń ul balalarınıń bolmaw múmkinshiligin esapqa alıp qabıl etilgen. Bul nızamǵa kóre, imperatordıń ulları bolmaǵan jaǵdayda, Gabsburg miyras jerleri onıń qızlarına ótedi, eger olar dúnyaǵa kelse (al eger olardıń urpaǵı toqtasa - onıń ómir surgen imperator aǵası Iosif I nıń qızlarına hám olardıń erkek hám hayal urpaǵına tuwılıw huqıqı boyınsha). Sankciya sonday-aq Gabsburg miyras jerlerinıń bólinbewın kepilledi. Sankciya Gabsburg jerlerinıń dizimın belgilep, olardı úsh ólke toparına bóldi: nemis (Avstriya, Krayna, Shtiriya, Triest), slavyan (Bogemiya, Moraviya, Galiciya, Bukovina), Vengriya (Vengriya, Karpatlar artı, Xorvatiya).
Tariyxı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Karl balalı bolmaǵan waqıtta, taxt miyrasxorı Iosif I nıń úlken qızı - Mariya Yozefa boldı, onnan keyin - onıń kishi qarındası Mariya Amaliya. Eki qızı da turmısqa shıqqannan soń hám aǵasınıń jerlerine bolǵan talaplardı qabıl etpey qoyǵannan keyin, taxt miyrasxorlıq huqıqı Karldıń úlken qızı - 1717-jılı tuwılǵan Mariya-Tereziyaǵa ótti.
1720—1724-jılları Pragmatikalıq sankciya Imperiya tabaqaları tárepinen maqullandı. Sankciya teksti 1724-jıldıń 6-dekabrinde jariyalandı. Sankciya dáslep Evropanıń barlıq jetekshi mámlekletleri tárepinen tanıldı, atap aytqanda:
- Ispaniya tárepinen 1725-jılǵı Vena shártnaması boyınsha
- Rossiya tárepinen 1726-jılǵı Vena shártnaması boyınsha
- Brandenburg tárepinen (1727)
- Gollandiya hám Angliya tárepinen (1731)
- Daniya hám Gannover tárepinen (1732)
- Saksoniya hám Franciya tárepinen (1735)
Sankciya Bavariya tárepinen tan alınmadı, onıń taxt miyrasxorı — Karl Albrext — Mariya Amaliyaǵa úylengen edi.
Biraq, 1740-jılı Karl VI qaytıs bolǵannan keyin Mariya-Tereziyanıń taxtǵa iyelik etiw huqıqları tartısqa alip kelip, 1740-1748-jılları Avstriya miyrasxorlıǵı ushın urıs júz berdi. Urıs 1748-jılı Mariya-Tereziyaǵa ákesinıń múlklerın (Prussiyaǵa ótken Sileziyadan basqa) miyras etip alıwdı kepillikke alatuǵın Axen pitimi menen juwmaqlandı. Muqaddes Rim imperiyası imperatorlarının taxtǵa iyelik etiw huqiqi onıń kúyewi Franc I ge biriktirildi. Pragmatikalıq sankciya Avstriya monarxiyasınıń tiykarǵı nızamları quramına kirdi.