Ronald Reagan
| Ronald Reagan | |
|---|---|
 Rásmiy portret, 1985 | |
| Jeke maǵlıwmatları | |
| Tuwılǵan sáne | 6-fevral 1911 |
| Qaytıs bolǵan sáne | 5-iyun 2004 (93 jasta) |
| Puqaralıǵı |  AQSh |
| Siyasiy partiyası | Respublikashı (1962-jıldan keyin) |
| Balaları | 5 |
| Kásibi | aktyor • siyasatshı • sport sholıwshısı • profsoyuz basshısı |
| Qolı |  |
Ronald Wilson Reagan (1911-jıl 6-fevral — 2004-jıl 5-iyun) — 1981-1989-jillarda 40-Amerika Qurama Shtatları Prezidenti lawazımında islegen amerikalı siyasatshı hám aktyor. Respublikashılar partiyasınıń aǵzası bolǵan Reygan Amerika tariyxındaǵı eń kózge kóringen konservativ shaxslardıń biri bolıp esaplanadı.
Arqa Illinoys shtatınıń kishi qalalarında ósken Reygan 1932-jılı Evrika kolledjin pitkergen hám hár qıylı aymaqlıq radiostanciyalarda sport sholıwshısı bolıp islegen. 1937-jılı Kaliforniyaǵa kóship keldi hám ol jerde belgili kinoaktyor boldı. Reygan 1947-jıldan 1952-jılǵa shekem hám 1959-jıldan 1960-jılǵa shekem eki márte Kino aktyorları jámiyetiniń baslıǵı bolǵan. 1950-jılları televideniede islegen hám «General Electric» kompaniyasında xabarshı bolıp islegen. Reygannıń 1964-jılǵı prezidentlik kampaniyası waqtındaǵı «Saylaw waqtı» atamasındaǵı shıǵıp sóylegen sózi onı jańa konservativ shaxs sıpatında kóterdi. 1966-jılı Kaliforniya gubernatorı etip saylandı. Gubernator waqtında ol salıqlardı kóbeytti, shtat byudjet jetispewshiligin arttırdı hám sóz erkinligi háreketine qatań basım ótkerdi. Reygan 1976-jılǵı respublikalıq prezidentlik saylawında ámeldegi prezident Jerald Fordqa qarsı gúres alıp barıp, jeńiliske ushıraǵannan keyin respublikalıq kandidaturasın qolǵa kirgizdi hám 1980-jılǵı prezidentlik saylawında ámeldegi demokratlar prezidenti Jimmi Karter ústinen kúshli jeńiske eristi.
Reygan óziniń dáslepki dáwirinde stagflyaciya dáwirinde ekonomikalıq deregulyaciya hám salıqlar hám mámleketlik qárejetlerdi qısqartıwdı óz ishine alǵan «Reaganomika»nı engizdi. Ol qurallanıw jarısın kúsheytti hám Richard Nikson tárepinen Sovet Awqamı menen ornatılǵan jumsartıw siyasatınan suwıq urıs siyasatın uzaqlastırdı. Reygan, sonday-aq, 1983-jılı AQShtıń Grenadanı basıp alıwına buyrıq bergen. Sonday-aq, ol óz janına qastıyanlıq etiwge urınıwdan qutıldı, mámleketlik sektordıń kásiplik awqamlarına qarsı gúres alıp bardı, náshebentlikke qarsı urıstı keńeytti hám óz basshılıǵınıń baslarında AQShta baslanǵan SPID epidemiyasına qarsı gúresiwde ástelik penen háreket etti. 1984-jılǵı prezidentlik saylawlarında ol Karterdiń vice-prezidenti Uolter Mondeyldi jáne bir kúshli jeńis penen jeńip shıqtı. Reygannıń ekinshi dáwirine sırtqı múnásibetler, sonıń ishinde, 1986-jılǵı Liviya bombalastırıwı, Iran-Irak urısı, kontrabandanı qarjılandırıw ushın Iranǵa jasırın hám nızamsız qural satıw, sonday-aq, Sovet basshısı Mixail Gorbachyov penen ortasha aralıqtaǵı yadrolıq kúshler haqqındaǵı kelisim menen juwmaqlanǵan sóylesiwlerde jáne de kelisimli kózqaras belgilendi.
1989-jılı Reagen Amerika ekonomikasında inflyaciyanıń sezilerli dárejede tómenlewi, jumıssızlıq dárejesiniń qısqarıwı hám AQShtıń tınıshlıq dáwirindegi eń uzaq keńeyiw dáwirine kiriwi menen basshılıqtı tapsırdı. Sonıń menen birge, salıqlardıń qısqarıwı hám áskeriy qárejetlerdiń artıwı sebepli mámleket qarızı 1981 jıldan berli derlik úsh esege kóbeydi. Reygan siyasatı, sonday-aq, suwıq urıstıń tamamlanıwına hám sovet kommunizminiń saplastırılıwına óz úlesin qostı[1]. Alsgeymer keselligi Reygan prezidentliginen keyin onıń fizikalıq hám aqılıy imkaniyatlarınıń tez tómenlewine hám 2004-jılı qaytıs bolıwına sebep boldı. Tariyxshılar hám alımlar onı Amerika prezidentleri arasında ortasha hám joqarı dárejede kórsetken hám prezidentlikten keyingi xalıq tárepinen maqullaw dárejesi kóbinese joqarı[2].
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- ↑ «Ronald Reagan». Encyclopædia Britannica (9-iyun 2023-jıl). 29-iyun 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 27-iyun 2023-jıl.
- ↑ «Retrospective Approval of Presidents». Gallup, Inc. (17-iyul 2023-jıl). 7-yanvar 2024-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-avgust 2023-jıl.