Tahiriyler mámleketi

Tahiriyler mámleketi — VIII ásirdiń aqırı menen IX ásirdiń basında Xorasan hám Mawarawnnaxr dáwirinde húkim súrgen jergilikli dinastiyalardan biri.

Tariyxı

VIII ásirdiń aqırı — IX ásirdiń basında xalifalıqtı lárzege keltirgen siyasiy jaǵday Abbasiylerdiń Mawarawnnaxr hám Xorasanǵa qaratılǵan siyasatın ózgertiwge sebep boldı. Jergilikli hasılzadalar bu ólkelerde óz basqarıwın ornattı hám xalifalıqtıń orayında da basqarıwda kóbirek rol oynay tuǵın boldı.

Xalifa Xarun ar-Rashid (786–809) dúnyadan ótkennen soñ, onıń balaları Mamun menen Ámin ortasında 809–813-jılları taxt ushın gúres bolǵan. Aminni oraylıq arablar qo'llap, Ma’munǵa qarsı boldı. Ma’munǵa Xorasanlı Tahir ibn Xuseyn basshılıq etken qo‘shin járdem beredi. 813-jılı olar Baǵdadqa yurish jasap, paytaxttı qolǵa aladı hám Mamunni xalifalıq taxtına otırǵızadı.

Mamun Tahirge 821-jılı Xorasan hám Mawarawnnaxr nayıbı laqabın beredi. Bul sol waqıttan baslap Tahiriyler mámleketiniń negizin qúyadı.

Ǵarezsizligi

822-jılı Tahir xalifa atın xutbadan shıǵarıp taslatadı — bul Baǵdad menen baylanıstı úziw hám ózin bağımsız dep járiya etiw edi. Biraq, sol jılı ol tosattan qaytıs boladı.

Tahirden keyin balaları Talxa hám Abıl Abbas Abdulla izbe-izlik penen nayıblıq qıladı. Abıl Abbas (830–844) dáwirinde paytaxt Mar qalasınan Nishapurǵa kóshiriledi.

Samaniyler menen baylanıs

Mawarawnnaxr qalalarında nayıblıq qılıp atırǵan Saman xudat áwladları Tahiriyler tárepi nen tán alınadı. Samaniyler bolsa, óz gezeginde, Tahiriylerge baǵınıshlı halda Mawarawnnaxrdı basqaradı. Bul oqiǵa Xorasan hám Mawarawnnaxrda xalifalıq húkiminiń álsiregenin kórsetedi.

Tahiriylerdiń joq bolıwı

Tahiriyler dáwirinde miynetkesh xalıqtıń awhalı awırlıqsha qala berdi. Zulum hám salıqlar xalıqnıń narazılıǵın keltirdi. Netijede, olardıń kóteriilisi Saffariyler — aǵalı-inili Yaqıp ibn Lays hám Ámir ibn Lays basshılıǵında úlken qólamda boladı. 873-jılı olar Nishapur qalasın iyelep, Tahiriyler mámleketine son qoyadı. Hakimiyat Saffariyler qolına ótedi.

Qızıqlı faktler

Tahiriyler xalifalıqtan g'a'ressiz bolǵan birinshi Xorasan dinastiyasi sanaladı.
Olardıń dáwirinde Nishapur ma'deniy ortalıqqa aylang'an.

Derekler

O‘zbekiston tarixi: Orta asrler davri (VIII–XIII asrler). Tashkent, «O‘zbekistan» baspasi.
Encyclopaedia Iranica — Tahirids maqalası.
Barthold, V.V. «Turkiston tarixi», Moskva, 1963.