Kontentke ótiw

Top (futbol)

Wikipedia — erkin enciklopediya
Adidas Telstar stilindegi 32 panelli top, 1970-jılı engizilgen belgili qara hám aq reńli sfera tárizli kesilgen ikosaedron úlgisi menen.

Futbol tobı – bul futbol sportında qollanılatuǵın top. Toptıń sfera tárizli forması, sonday-aq onıń ólshemi, massası hám material quramı Xalıqaralıq Futbol Associaciyası Keńesi tárepinen saqlanatuǵın Oyın Nızamlarınıń 2-nızamında belgilengen.[1] Qosımsha, qatańıraq standartlar FIFA hám basqa iri basqarıwshı shólkemler tárepinen olar ruqsat bergen jarıslarda qollanılatuǵın toplar ushın belgilengen.

Dáslepki futbol topları haywanlardıń quwıqları yamasa asqazanlarınan islenip, kóp tebilse, tez buzılıp qalatuǵın edi. XIX ásirde rezinanıń payda bolıwı hám Charlz Gudir tárepinen vulkanizaciya ashılıwı menen jaqsılanıwlar múmkin boldı. Házirgi 32 panelli top dizaynı 1962-jılı Eygil Nilsen tárepinen islep shıǵılǵan, al texnologiyalıq izertlewler joqarı ónimli futbol topların islep shıǵıwdı dawam etpekte. 32 panelli top dizaynına tez arada 24 panelli toplar, sonday-aq 42 panelli toplar qosıldı, olardıń ekewi de 2007-jılǵa shekem ónimlilikti jaqsıladı.

1970-jılı Adidas Telstar tárepinen keń tarqalǵan qara-aq reńli sfera tárizli kesilgen ikosaedron dizaynı futbol associaciyasınıń simvolına aylandı.[2] Toplardıń kóplegen túrli dizaynları bar, olar sırtqı kórinisi boyınsha da, fizikalıq qásiyetleri boyınsha da ózgeredi.[3]

Tariyxı

Futbol kodeksleriniń dáslepki jılları

1863-jılı Futbol Associaciyası tárepinen futbol topları ushın birinshi specifikaciyalar belgilendi. Bunnan aldın futbol topları úplengen haywanlar quwıǵınan islengen, keyin ala olarǵa forma hám ólshemlerin saqlawǵa járdem beriw ushın teri qaplamaları qosılǵan.[4] 1872-jılı specifikaciyalar qayta qarap shıǵıldı hám Xalıqaralıq Futbol Associaciyası Keńesi tárepinen tiykarınan ózgerissiz saqlanıp kelinbekte. Bul qaǵıyda kúshke kirgennen berli islep shıǵarılǵan futbol toplarınıń ayırmashılıqları olardı jaratıw ushın qollanılǵan materiallarda bolǵan. Futbol topları waqıt ótiwi menen ádewir ózgerdi. Orta ásirlerde toplar ádette sırtqı teri qaplaması hám ishine qaplama qıyındıları salınıp islengen. Top islewdiń basqa bir usılı – onı úplew ushın ishine haywanlardıń quwıqların qollanıw edi. Biraq, futbol toplarınıń bul eki túri tesiliwi ańsat edi hám tebiw ushın jaramsız edi. XIX ásirde ǵana futbol topları zamanagóy kóriniske iye boldı.

Vulkanizaciya

1838-jılı Charlz Gudir vulkanizaciyalanǵan rezinanı engizdi, bul futboldıń sapasın ádewir jaqsıladı. Vulkanizaciya – bul rezinanı kúsh, iyilgishlik hám eritpege shıdamlılıq sıyaqlı belgili qásiyetler beriw ushın qayta islew. Rezinanıń vulkanizaciyası sonday-aq futbol tobınıń ortasha ıssı hám suwıqqa shıdamlılıǵın arttıradı. Vulkanizaciya futbol tobınıń sırtqı panelleriniń basımın támiyinleytuǵın úpletilgen quwıqlardı jaratıwǵa járdem berdi. Charlz Gudirdiń jańalıǵı toptıń sekiriw qábiletin arttırdı hám onı tebiwdi ańsatlastırdı. Bul dáwirdegi kóplegen toplar óz-ara tigiw arqalı biriktirilgen on segiz bólekten ibarat teriden islengen. Olardıń hár birinde úsh sızıqlı altı panel retinde jaylastırılǵan.[5]

Jaqsılaw sebepleri

1900-jılları futbol topları teriden islengen bolıp, panellerdi tigiw ushın sol materialdan islengen bawlar (ispan tilinde tiento dep atalǵan) qollanılǵan. Teri toptı sekiriw hám tebiw ushın ideal bolsa da, futbol tobın bas penen urıw (oyınshınıń bası menen urıw) kóbinese awırtatuǵın edi. Bul qolaysızlıq teriniń jawınnan suwdı ózine sińiriwine baylanıslı bolıwı múmkin, bul toptıń massasın ádewir arttırdı hám bas yamasa moyın jaraqatlarına alıp keldi. Shama menen 2017-jılǵa kelip, bul burınǵı oyınshılarda demenciya menen de baylanıstırıldı.[6] Dáslepki futbol toplarınıń basqa bir mashqalası olardıń tez buzılıp qalıwı edi, sebebi islep shıǵarıwda qollanılǵan plastmassanıń qalıńlıǵı hám sapası hár túrli edi. Teri bawısız top Romano Polo, Antonio Tossolini hám Xuan Valbonesi tárepinen 1931-jılı Argentinada, Kordova provinciyasınıń, Bell Vil qalasında islep shıǵıldı hám patentlendi.[7][8] Bul innovaciyalıq top (Superbol dep atalǵan) 1932-jılı Argentina Futbol Associaciyası tárepinen óz jarısları ushın rásmiy top retinde qabıl etildi.[9]

Sońǵı rawajlanıwlar

Futbol tobı tebilgende yamasa betke tiygen waqıttaǵı deformaciyası sınaqtan ótkiziledi. Logbor universitetiniń Vulfson Mexanika hám Óndiris Injenerligi Mektebiniń Sport Texnologiyaları Izertlew Toparı tárepinen eki túrdegi futbol topları sınaqtan ótkizildi; bul eki model Basic FE modeli hám Developed FE modeli dep ataladı. Basic modeli toptı izotrop material qásiyetlerine iye sfera tárizli qabıq retinde qaradı. Developed modeli de izotrop material qásiyetlerin qollanadı, biraq qosımsha qattıraq tigiw sızıqlı aymaqtı óz ishine aldı. Óndiriwshiler mikrochip hám hátte kameralardı toptıń ishine ornatıw menen tájiriybe ótkerip atır. Mikrochip texnologiyası dárwaza sızıǵı texnologiyası ushın qarastırıldı. 2018-jılǵı Rossiyadaǵı FIFA Jáhán Kubogında qollanılǵan top ishine ornatılǵan chipke iye edi, ol hesh qanday ólshemlerdi bermedi, biraq NFC arqalı topqa qosılǵannan keyin smartfon arqalı 'paydalanıwshı tájiriybesin' támiyinledi.[10][11]

Keleshektegi rawajlanıwlar

Umbro, Mitre, Adidas, Nike, Select hám Puma sıyaqlı kompaniyalar jańa materiallardan islengen futbol topların shıǵarıp atır, olar joqarı dállikte ushıw hám futbolǵa kóbirek kúsh beriw ushın arnalǵan.[12][13]

  • 1930-jılǵı FIFA Jáhán Kubogı finalında qollanılǵan dáslepki futbol tobı (teri shilteri menen)
    1930-jılǵı FIFA Jáhán Kubogı finalında qollanılǵan dáslepki futbol tobı (teri shilteri menen)
  • 1936-jılǵı Jazǵı Olimpiada oyınlarındaǵı futbol turnirinde qollanılǵan teri top
    1936-jılǵı Jazǵı Olimpiada oyınlarındaǵı futbol turnirinde qollanılǵan teri top
  • 2011-jılı Bundesliga oyınında qollanılǵan Adidas Torfabrik futbol tobı
    2011-jılı Bundesliga oyınında qollanılǵan Adidas Torfabrik futbol tobı
  • UEFA Chempionlar Ligası tobı 2021-2022
    UEFA Chempionlar Ligası tobı 2021-2022

Specifikaciya

Qurılısı

Zamanagóy futbol topları burınǵı futbol toplarına qaraǵanda quramalıraq. Kópshilik futbol topları kesilgen ikosaedron sfera formasında jaylasqan on eki túrli besmúyeshli hám jigirma túrli altımúyeshli panellerden ibarat. Ayırım joqarı sapalı 32 panelli toplar sfera formasına jaqınlasıw ushın túrli kópmúyeshliklerden paydalanadı. Futbol tobınıń ishki tárepi lateks yamasa butil rezinadan islengen quwıqtan ibarat bolıp, bul futbol tobınıń basımın támiyinleydi. Toptıń sırtqı bólimi teri, sintetik teri, poliuretan yamasa PVX panellerden islengen. Ústingi beti jaqsıraq baqlaw hám seziw ushın teksturalı, toqılǵan yamasa relefli bolıwı múmkin. Panel jupları mashinalıq túrde, qol menen yamasa termobondlaw (jelimlenip hám ıssılıq penen biriktirilgen) arqalı tigiledi. Suwdı sińiriwdiń aldın alıw ushın toplar arnawlı qaplama menen qaplanıwı yamasa tigiwler jelim menen biriktiriliwi múmkin. Qaǵıydaǵa sáykes 5-shi ólshemdegi toptıń diametri shama menen 22 sm (8.66 dyuym) boladı. Qaǵıydalar 5-shi ólshemdegi toptıń sheńber uzınlıǵı 68-70 sm (27-28 dyuym) bolıwı kerek dep aytadı. Onıń ortasha ólshemi 69 sm (27 dyuym) bolıp, bunı π ge bólsek, diametri shama menen 22 sm (8.7 dyuym) boladı.

Ólshemi hám massası

Futbol tobınıń reglamentlik ólshemi hám massası 68–70 sm (27–28 dyuym) sheńber uzınlıǵı hám 410–450 g (14–16 unciya) massa bolıp tabıladı. Top teńiz dárejesinde 0.6–1.1 bar (8.7–16.0 psi) basımǵa deyin úplenedi.[14] Bul «5-shi ólshem» dep ataladı. Jas oyınshılar yamasa shınıǵıw quralı retinde kishkene toplar, 1, 3 hám 4-shi ólshemler de islep shıǵarıladı. Futbol associaciyaları, klublar hám top óndiriwshiler menen másláhátlesiwlerden keyin, FIFA jaslar futbolınıń hár qıylı jas toparları ushın tiyisli ólshemler, sheńber uzınlıǵı hám toplar massası ushın májbúriy emes usınıslar islep shıqtı.[15]

Top túrleri

Matchqa hám maydanǵa qaray hár túrli futbol topları bar, olarǵa shınıǵıw topları, match topları, professional match topları, plyaj futbol topları, kóshe futbol topları, jabıq zaldagı futbol topları, gazon topları, futzal topları hám mini/sheberlik topları kiredi.[16]

Professional/joqarı sapalı match futbol tobı
  • Professional/joqarı sapalı match futbol topları oyınshılardıń tábiyiy qábiletlerin hám sheberliklerin maksimal dárejede arttırıw ushın joqarı dárejeli professional klublar menen birge islep shıǵılǵan. Olar eń joqarı professional hám xalıqaralıq dárejelerde qollanıw ushın FIFA tárepinen tastıyıqlanǵan hám ónimlilik, anıq ólshemler, joqarı dállik, tezlik hám qadaǵalaw ushın dizaynlanǵan. Hawa saqlanıwı, suwǵa shıdamlılıǵı hám ónimliligi shınıǵıw tobına qaraǵanda ádewir joqarı. Olar barlıq tábiyiy hám jasalma maydanlar hám barlıq klimatlar ushın arnalǵan. Bular eń qımbat futbol topları bolıp tabıladı.
  • Match kúni futbol topları barlıq oyın maydanları ushın joqarı ónimli toplar qatarına kiredi. Sırtqı qaplaması teri yamasa tastıyıqlanǵan sintetik materialdan islengen boladı hám ádette suwǵa shıdamlı boladı. Olar rásmiy ólshem, massa hám tekstura reglamentlerine sáykes keliwi kepillengen, oyın dárejeleriniń barlıq túrlerine hám barlıq jas toparlarına sáykes dizaynlanǵan. Bul toplar gazon yamasa shınıǵıw toplarınan qımbatıraq, bul olardıń joqarı sapalıǵı menen qaplanadı.
  • Dem alıs/ámeliyat/shınıǵıw futbol topları uzaq múddet qollanıw ushın bekkem hám júdá shıdamlı toplar bolıp tabıladı. Olar barlıq oyın maydanlarında qollanıw ushın bekkem materiallardan islengen hám qálegen dárejedegi oyınshılar tárepinen qollanıladı. Shınıǵıw topları match toplarına qaraǵanda eń arzan toplar bolıp tabıladı.
  • Gazon topları arnawlı túrde shóptiń ornın basatuǵın jasalma maydanlarda islew ushın dizaynlanǵan. Olar shıdamlı hám salıstırmalı túrde qolaylı bahalı, biraq tábiyiy maydanda qollanılǵanda kóbirek sekiriwge beyim boladı.
  • Reklama topları ádette brend atın, shólkemdi yamasa ilajdı reklamalaw ushın islenedi.
  • Imarat ishindegi futbol topları sırtqı futbol topları menen birdey ólshemde boladı, biraq olar azıraq sekiriw hám qaytıw ushın dizaynlanǵan, bul kishkene kortta yamasa jabıq arenaǵa toptı qadaǵalawǵa múmkinshilik beredi. Jabıq zaldagı toptıń sırtqı qaplaması da hár qanday kategoriyadan eń bekkem bolıp tabıladı, sonlıqtan ol kort maydanındaǵı hám diywal betlerindegi qatań qaytıw tásirin kótere aladı.
  • Futzal topları ádettegi futbol toplarınan ózgeshe, sebebi olardıń ishki bólimi kóbigi menen toltırılǵan. Bul toptı awırlaw hám qattı futzal oyın maydanında qollanıw ushın azıraq sekiretuǵın etedi. Futzal tobı futbol maydanında qollanılatuǵın futbol tobınan kishkene boladı.

Jetkerip beriwshiler

Dúnya júzlik kóplegen kompaniyalar futbol topların islep shıǵaradı. Dáslepki toplar oyın oynalǵan jerdegi jergilikli jetkerip beriwshiler tárepinen islep shıǵarılǵan. Barlıq futbol toplarınıń 70% in Pakistan, Sialkot qalasında islep shıǵarıladı dep esaplanadı, basqa iri óndiriwshiler Qıtay hám Hindstan.[17]

1962-jılǵı FIFA Jáhán Kubogındaǵı toplar menen baylanıslı mashqalalarǵa juwap retinde, Adidas kompaniyası Adidas Santyagonı islep shıǵardı – bul Adidasqa barlıq rásmiy FIFA hám UEFA matchları, sonday-aq Olimpiada oyınları ushın match topların jetkerip beriw shártnamasın jeńip alıwǵa alıp keldi, olar bunı 1970-jıllardan berli qollaǵan.[18] Olar sonday-aq UEFA Chempionlar Ligası ushın da top jetkerip beredi, ol Adidas Finalı dep ataladı.

FIFA Jáhán Kubogı

Dáslepki FIFA Jáhán Kuboklarında match topları tiykarınan úy xojayınları tárepinen jergilikli jetkerip beriwshilerden alınǵan. Jazbalar jeke turnirlerde, hátte ayırım jaǵdaylarda jeke oyınlarda hár túrli modellerdiń qollanılǵanlıǵın kórsetedi. Waqıt ótiwi menen FIFA qollanılǵan toptı tańlaw boyınsha kóbirek qadaǵalawdı óz qolına aldı. 1970-jıldan baslap, Adidas hár bir turnir ushın rásmiy match topların jetkerip berdi (olardıń barlıǵı Pákistan, Sialkot qalasında islep shıǵarılǵan).[19]

Derekler

  1. ↑ Mazhar. «citation». fifa.com. Fifa. 15-dekabr 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 15-dekabr 2022-jıl.
  2. ↑ Kotschick, Dieter. The Topology and Combinatorics of Soccer Balls. https://www.americanscientist.org/article/the-topology-and-combinatorics-of-soccer-balls. Retrieved 3 October 2019. 
  3. ↑ Hong, Sungchan. Effect of panel shape of soccer ball on its flight characteristics. 
  4. ↑ «Football World – Early History». 16-iyun 2006-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 9-iyun 2006-jıl. (Accessed 9 June 2006)
  5. ↑ «Oldest Soccer Ball». soccerballworld.com (2013). 30-avgust 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 16-avgust 2013-jıl.
  6. ↑ Mixed pathologies including chronic traumatic encephalopathy account for dementia in retired association football (soccer) players. March 2017. 
  7. ↑ "La primera fábrica argentina de pelotas" (in es). iProfesional (Emprendimientos Corporativos S.A.). 18 July 2018. https://www.iprofesional.com/notas/271762-ventas-congreso-precios-pymes-empresa-crisis-futbol-fabrica-competencia-pelotas-otros-bell-ville-La-primera-fabrica-argentina-de-pelotas-lucha-para-sobrevivir-a-la-importacion. 
  8. ↑ "Los avances tecnológicos en el fútbol" (in es). Conexión Brando. July 2013. http://www.conexionbrando.com/1592082-los-avances-tecnologicos-en-el-futbol. 
  9. ↑ "Pelota sin tientos" (in es). La Nueva Provincia. 5 February 2012. https://www.lanueva.com/nota/2012-5-12-9-0-0-pelota-sin-tientos. 
  10. ↑ «World Cup: A closer look at the technology inside the 2018 World Cup soccer ball - Los Angeles Times». Los Angeles Times (21-may 2018-jıl). 25-mart 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-mart 2020-jıl.
  11. ↑ «How Does The NFC Tech In The 2018 adidas Telstar Ball Work? - SoccerBible». 25-mart 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-mart 2020-jıl.
  12. ↑ «The History of the Soccer Ball Part 2». Soccer Football World. Rig-Tech Inc. (9-iyun 2006-jıl). 19-iyun 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 29-sentyabr 2019-jıl.
  13. ↑ "World's First Intelligent Soccer Ball Receives FIFA Recognition". Cision. 6 July 2012. http://www.prnewswire.com/news-releases/worlds-first-intelligent-soccer-ball-receives-fifa-recognition-161547935.html. 
  14. ↑ «Laws of the Game 2017/2018». 13-noyabr 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-noyabr 2017-jıl.
  15. ↑ «Youth Football Specification Recommendations» (12-oktyabr 2022-jıl).
  16. ↑ «Soccer Balls». 20-sentyabr 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-oktyabr 2013-jıl. , «Soccer». 21-avgust 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-oktyabr 2013-jıl. , 14 October 2013. Retrieved 2013-10-14.
  17. ↑ Wright, Tom (28 April 2010). "A Soccer Sore Point". The Wall Street Journal. http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2010/04/28/new-sore-point-for-pakistan-india-soccer-balls/. 
  18. ↑ «football World – Team Geist». 15-iyul 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 9-iyun 2006-jıl. (Accessed 9 June 2006)
  19. ↑ Platt. «FIFA World Cup balls: From the Tango to the Jabulani | Goal.com» (en). goal.com. 25-iyun 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-iyun 2018-jıl.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Top_(futbol)&oldid=119527» saytınan alınǵan