Kontentke ótiw

UEFA Chempionlar Ligası

Wikipedia — erkin enciklopediya
(UEFA Chempionlar ligası degennen baǵdarlanǵan)
Shólkemlestiriwshi organizaciyaUEFA
Tiykar salınǵan1955-jıl
(Evropa chempionları kubogi)
1992-jıl
(Chempionlar ligası)
RegionEvropa (UEFA)Evropa (UEFA)
Komandalar sanı36 (tiykarǵı etap)
81 (jámi)
Házirgi chempionFranciya Pari Sen-Jermen (1)
Web-saytıuefa.com/uefachampionsleague
2025/2026

UEFA Chempionlar ligası (inglisshe UEFA Champions League) — Evropa futbol associaciyaları awqamı (UEFA) tárepinen Evropadaǵı joqarı divizion klubları arasında shólkemlestirilgen futbol boyınsha hár jılǵı xalıqaralıq turnir.

1955-jılı Evropa chempionları kubogi (francuzsha Coupe des Clubs Champions Européens) atı menen kirgizilgen hám ádette Evropa kubogi dep atalatuǵın bul dáslep tek Evropa ishki ligaları chempionları ushın ashıq bolǵan tuwridan-tuwri nokaut turnir bolip, oniń jeńimpazı Evropa klubları chempionı dep esaplanǵan. Jarıs 1992-jılı óziniń házirgi atamasın aldı, 1991-jılı topar basqıshına aylanba túrdegi basqısh qosıldı hám 1997-98-jıllardaǵı máwsimnen baslap belgili bir mámleketlerden bir neshe qatnasıwshılardıń qatnasıwına ruxsat berildi[1]. Tek ǵana Evropanıń kóplegen milliy ligalarınıń jeńimpazları jarısqa qatnasıwı múmkin bolsa da, koefficient boyınsha eń jaqsı 5 liganıń hár biri ápiwayı túrde tórt komanda menen támiyinleydi[2], aldınǵı máwsimdegi nátiyjelerge tiykarlanıp qosımsha orınlardı alıw imkaniyatı da bar[3][4]. Saralawdan tómen nátiyjelerge erisken klublar UEFA Evropa ligasınıń ekinshi basqıshına, 2021-jıldan baslap bolsa UEFA Konferenciyalar ligasınıń úshinshi basqıshına qatnasıw huqıqına iye boldı[5].

Házirgi formatta Chempionlar ligası iyul ayınıń basında eki oyın dawamında ótkeriletuǵın úsh saralaw hám pley-off basqıshı menen baslanadı. Usıdan qalǵan jeti komanda aldınnan jollama alǵan 29 komanda qatarına qosılıp, chempionat basqıshına shıǵadı. 36 komanda hár biri segizden, tórtewi úyinde hám tórtewi saparda oynaydı. Eń joqarı nátiyjege erisken 24 komanda may ayınıń aqırı yamasa iyun ayınıń basında juwmaqlawshı oyın menen juwmaqlanatuǵın pley-off basqıshına ótedi[6]. Chempionlar ligası jeńimpazı kelesi jılǵı Chempionlar ligası, UEFA Superkubogi, FIFA kontinentleraralıq kubogi hám klublar arasındaǵı jáhán chempionatına avtomatikalıq túrde jollama aladı[7][8].

Eń kóp jeńiske Ispaniya klubları (20), Angliya (15), Italiya (12), Germaniya (8), Niderlandiya (6) hám Portugaliya (4) klubları erisken[9]. Eń kóp jeńimpaz komandalar Angliyaǵa tuwra keledi hám olar arasında 6 klub chempionlıqqa erisken. Jarısta 24 klub jeńimpaz bolǵan hám olardıń 13 i bir neshe márte jeńimpaz bolǵan[10]. 1992-jılı turnir atı hám dúzilisi ózgergennen keyin, Evropanıń «Úlken besligi» mámleketlerinen (Ispaniya, Angliya, Italiya, Germaniya hám Franciya) tısqarıda tek eki joqarı dárejeli futbol klubı finalǵa shıqqan: «Portu» (2003/04) hám «Ayaks» (1994/95 hám 1995/96).

«Real Madrid» 15 márte jeńiske erisip, turnir tariyxındaǵı eń tabıslı klub bolıp esaplanadı[11]. Madrid bul chempionlıqtı izbe-iz bes márte qolǵa kirgizgen birden-bir klub esaplanadı. [1] Turnir jeńimpazlıǵına erisiw jolında tek bir klub bir turnirde óziniń barlıq oyınlarında jeńiske erisken: 2019-20-jılǵı máwsimde «Bavariya»[12]. «Pari Sen-Jermen» 2025-jılǵı finalda «Inter» klubın 5:0 esabınan jeńip, óz tariyxında birinshi márte Evropa chempionlıǵın erisdi[13].

Tariyxı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Eki Evropa ligası chempionları birinshi márte 1895-jılǵı jáhán chempionatında duslasqan, sonda Angliya chempionı «Sanderlend» Shotlandiya chempionı «Xart of Midlothian» klubın 5:3 esabında jeńgen[14]. Birinshi uliwma Evropa turniri Avstriya-Vengriya imperiyasındaǵı klublar ortasında ótkeriletuǵın «Challenge Cup» jarısı edi[15] . Úsh jıl ótkennen soń, 1900-jılda, sol waqıtta kontinental Evropada bar bolǵan birden-bir ligalar bolǵan Belgiya, Niderlandiya hám Shveycariya chempionları Van der Straeten Ponthoz kubogında qatnasıp, jergilikli gazetalar tárepinen «klublar ortasında kontinent chempionati» dep atalǵan[16][17].

«Mitropa kubogi» 1927-jılı avstriyalı Xugo Meysl ideyası tiykarında jaratılıp, Oraylıq Evropa klubları arasında ótkerilgen[18]. 1930-jılı Milletler kubogi, Evropanıń milliy chempion klubları ushın kubok jaratıwdıń birinshi háreketi Shveycariyanıń «Servett» klubı tárepinen ótkerildi hám shólkemlestirildi[19]. Turnirde Vengriyanıń «Uypesht» komandası jeńiske eristi. Latın Evropa mámleketleri birlesip, 1949-jılı Latın kubogin dúzdi[20].

1948-jılı júdá tabıslı ótken Qubla Amerika chempionlar chempionatı haqqında óz jurnalistlerinen xabarlar alǵannan soń, L'Équipe redaktorı Gabriel Xano pútkil kontinent boyınsha turnir shólkemlestiriwdi usinis ete basladı[21]. Intervyularında Jak Ferran (Gabriel Xano menen birgelikte Evropa chempionlar kuboginiń tiykarın salıwshılardan biri)[22] Qubla Amerika chempionlar chempionatı Evropa chempionlar kuboginiń ilhamlanıwshısı bolǵanın ayttı[23]. Stan Kallis «Vulverxempton» klubın 1950-jıllarda ótkerilgen doslıq oyınları, sonıń ishinde, Budapeshttıń «Xonved» klubına qarsı 3:2 esabında jeńiske eriskennen soń «Jáhán chempionları» dep járiyalaǵanınan soń, Hanot aqırında UEFAnı usınday turnirdi ámelge asırıwǵa kóndire aldı. Ol 1955-jılı Parijde Evropa chempion klubları kubogi sıpatında oylap tabılǵan.

1955-1967-jıllar: Baslanıwı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Birinshi Evropa kubogi 1955-56-jılǵı máwsimde bolip ótti[24][25]. Onda «Milan» (Italiya), «Agrf Orxus» (Daniya), «Anderlext» (Belgiya), «Yurgorden» (Shveciya), «Gvardiya» (Polsha), «Xibernian» (Shotlandiya), «Partizan» (Yugoslaviya), «PSV Eyndxoven» (Gollandiya), «Rapid» (Avstriya), «Real» (Ispaniya), «Rot-Vays Essen» (GFR), «Saarbryuken» (Saar), «Servett» (Shveycariya), «Sporting» (Portugaliya), «Reyms» (Franciya) hám «Veres Lobogo» (Vengriya) sıyaqlı 16 komanda qatnastı[24][25].

Birinshi Evropa kubogi oyını 1955-jıl 4-sentyabrde bolip ótti hám «Sporting CP» hám «Partizan» komandaları arasında 3:3 esabındaǵı nátiyje menen tamamlandı[24][25]. Evropa kubogi tariyxındaǵı birinshi gol «Sporting CP» futbolshısı Joao Baptista Martins tárepinen urıldı[24][25]. Dáslepki final 1956-jıl 13-iyunde Parc des Princes stadionında «Stade de Reyms» hám «Real Madrid» komandaları ortasında bolip ótti[24][25][26]. Ispaniya komandası Alfredo Di Stefano hám Markitozdıń golları hám Ektor Rialdıń eki golı esabınan 4:3 esabında jeńiske eristi. «Real» keyingi máwsimde óz «Santyago Bernabeu» maydanıda «Fiorentina» klubına qarsı kubokti tabıslı qorǵadı[27][28]. Birinshi bólimde esap jazılmaǵan bellesiwden keyin «Real» 6 minut ishinde eki ret gol urıp, italiyalılardı jeńip shıqtı[26][27][28]. 1958-jılı «Milan» eki mártebe esapta aldınǵınǵa ótip, «Real» teńleskeninen paydalana almadı[29][30]. «Xeysel» stadionında bolıp ótken finalda qosımsha taymlar bolıp ótti hám «Real Madrid» ushın izbe-iz úshinshi máwsim chempionlıqtı saqlap qalıw imkaniyatın jaratıp bergeni ushın Francisko Xento oyınǵa jeńis keltirgen goldı urdı[26][29][30].

Alfredo Di Stefano (1959-jılda súwretke túsirilgen) Real Madriddi 1956-1960-jıllar dawamında izbe-iz bes márte Evropa kubogin qolǵa kirgiziwge járdem berdı.

Derekler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  1. ↑ "Football's premier club competition". Union of European Football Associations. 31 January 2010. https://www.uefa.com/uefachampionsleague/history/. 
  2. ↑ "Annex A - Access List for the 2024/25 UEFA Club Competitions". Regulations of the UEFA Champions League. UEFA.com (Report). Union of European Football Associations. Archived from the original on 1 April 2024. Retrieved 23 September 2024.
  3. ↑ "Do UEFA Europa League winners Atalanta automatically qualify for the league phase of the 2024/25 UEFA Champions League?". Union of European Football Associations. 22 May 2024. https://www.uefa.com/uefaeuropaleague/news/0275-152ea803235f-f90ebb18192d-1000--do-uefa-europa-league-winners-atalanta-automatically-quali/. 
  4. ↑ "2024/25 UEFA Champions League: Bologna and Dortmund secure next season's European Performance Spots". Union of European Football Associations. 2 June 2024. https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/028a-1a386150ed4b-322dff667686-1000--2024-25-uefa-champions-league-bologna-and-dortmund-secure-/. 
  5. ↑ Union of European Football Associations (2-dekabr 2018-jıl). „UEFA Executive Committee approves new club competition“. Press-reliz.
  6. ↑ "Matches". Union of European Football Associations. https://www.uefa.com/uefachampionsleague/fixtures-results/. 
  7. ↑ «Club competition winners do battle». UEFA.com. Union of European Football Associations (31-yanvar 2010-jıl). 1-iyul 2010-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-may 2010-jıl.
  8. ↑ «FIFA Club World Cup». FIFA. 11-oktyabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-dekabr 2013-jıl.
  9. ↑ «UEFA Champions League | A country-wise look at the winners of Europe's premier club competition» (en). Deccan Herald. Qaraldı: 12-yanvar 2025-jıl.
  10. ↑ "European Champions' Cup". Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation. 31 January 2010. https://www.rsssf.org/tablese/ec1.html. 
  11. ↑ «Most titles» (en). UEFA.com. 6-iyun 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-iyun 2025-jıl.
  12. ↑ «A perfect 11! Flawless Bayern set new Champions League record with PSG victory». Goal.com. 24-avgust 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 2-avgust 2021-jıl.
  13. ↑ «Celebrations sweep Paris as PSG wins first Champions League title». FRANCE 24 (1-iyun 2025-jıl).
  14. ↑ «When Sunderland met Hearts in the first ever 'Champions League' match». Nutmeg Magazine (2-sentyabr 2019-jıl). 13-iyul 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  15. ↑ García, Javier; Kutschera, Ambrosius; Schöggl, Hans; Stokkermans, Karel «Austria/Habsburg Monarchy – Challenge Cup 1897–1911». RSSSF (2009). 19-iyul 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-sentyabr 2011-jıl.
  16. ↑ «European Cup Origins». europeancuphistory.com. 5-noyabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-iyul 2022-jıl.
  17. ↑ «Coupe Van der Straeten Ponthoz». RSSSF (10-fevral 2022-jıl). 9-iyul 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-iyul 2022-jıl.
  18. ↑ Stokkermans, Karel «Mitropa Cup». RSSSF (2009). 4-fevral 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 2-fevral 2023-jıl.
  19. ↑ Ceulemans, Bart; Michiel, Zandbelt «Coupe des Nations 1930». RSSSF (2009). 12-avgust 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-sentyabr 2011-jıl.
  20. ↑ Stokkermans, Karel; Gorgazzi, Osvaldo José «Latin Cup». RSSSF (2006). 24-iyul 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-sentyabr 2011-jıl.
  21. ↑ «Primeira Libertadores – História (Globo Esporte 09/02/20.l.08)». YouTube (18-fevral 2008-jıl). 11-dekabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-avgust 2010-jıl. Úlgi:Cbignore
  22. ↑ "European Cup pioneer Jacques Ferran passes away". Union of European Football Associations. 8 February 2019. https://www.uefa.com/news-media/news/024e-0f8e67f5343f-bd5cbc754de5-1000--european-cup-pioneer-jacques-ferran-passes-away/. 
  23. ↑ «Globo Esporte TV programme, Brazil, broadcast (in Portuguese) on 10/05/2015: Especial: Liga dos Campeões completa 60 anos, e Neymar ajuda a contar essa história. Accessed on 06/12/2015. Ferran's speech goes from 5:02 to 6:51 in the video.». 4-mart 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 "1955/56 European Champions Clubs' Cup". Union of European Football Associations. 31 January 2010. http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=1955/index.html. 
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 "European Champions' Cup 1955–56 – Details". RSSSF. 31 January 2010. https://www.rsssf.org/ec/ec195556det.html. 
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 "Trofeos de Fútbol". Real Madrid CF. 31 January 2010. http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/Club/1193040475224/PalmaresTotal/Palmares.htm. 
  27. ↑ 27,0 27,1 "1956/57 European Champions Clubs' Cup". Union of European Football Associations. 31 January 2010. http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=1956/index.html. 
  28. ↑ 28,0 28,1 "Champions' Cup 1956–57". RSSSF. 31 January 2010. https://www.rsssf.org/ec/ec195657det.html. 
  29. ↑ 29,0 29,1 "1957/58 European Champions Clubs' Cup". Union of European Football Associations. 31 January 2010. http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=1957/index.html. 
  30. ↑ 30,0 30,1 "Champions' Cup 1957–58". RSSSF. 31 January 2010. https://www.rsssf.org/ec/ec195758det.html. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=UEFA_Chempionlar_Ligası&oldid=153120» saytınan alınǵan