Veb-islep shıǵıw

Veb-islep shıǵıw ‒ bul Internet (Dúnya júzilik tor) yamasa intranet (jeke tarmaq) ushın veb-sayt islep shıǵıw boyınsha baylanıslı jumıs. Veb-islep shıǵıw ápiwayı bir statikalıq tekst betin islep shıǵıwdan baslap quramalı veb-qosımshalar, elektron biznes hám sociallıq tarmaq xızmetlerin islep shıǵıwǵa shekem bolıwı múmkin. Veb-islep shıǵıw ádette qamtıytuǵın wazıypalardıń tolıǵıraq dizimi veb-injeneriya, veb-dizayn, veb-kontent islep shıǵıw, klient penen baylanıs, klient tárep/server tárepti skript jazıw, veb-server hám tarmaq qáwipsizligin konfiguraciyalaw hám elektron sawda islep shıǵıwdı óz ishine aladı.

Veb-qánigeler arasında "veb-islep shıǵıw" ádette veb-saytlardı qurıwdıń tiykarǵı dizaynnan tıs aspektlerine qatnaslı boladı: belgilew hám kodlaw. Veb-islep shıǵıw kontentti basqarıw sistemaların (CMS) qollanıwı múmkin, bul kontentke ózgerisler kirgiziwdi ańsatlastıradı hám tiykarǵı texnikalıq kónlikpeler menen de paydalanadı.

Úlken shólkemler hám biznesler ushın, veb-islep shıǵıw toparları júzlegen adamnan (veb-baǵdarlamashılardan) ibarat bolıwı hám veb-saytlardı islep shıǵıwda Agile metodologiyaları sıyaqlı standart usıllardı qollanıwı múmkin. Kishirek shólkemlerge tek bir turaqlı yamasa kelisim tiykarında isleytuǵın islep shıǵıwshı, ya bolmasa grafikalıq dizayner yamasa informaciyalıq sistemalar texnigi sıyaqlı baylanıslı lawazımlarǵa qosımsha tapsırma beriw kerek bolıwı múmkin. Veb-islep shıǵıw belgilengen bólimniń tarawı bolıwdıń ornına bólimler arasındaǵı birgeliktegi háreket bolıwı múmkin. Veb-islep shıǵıwshınıń úsh túri bar: aldıńǵı tárep (front-end) islep shıǵıwshı, artqı tárep (back-end) islep shıǵıwshı hám tolıq stek (full-stack) islep shıǵıwshı. Aldıńǵı tárep islep shıǵıwshılar paydalanıwshı brauzerinde isleytuǵın háreket hám kórinisler ushın juwapker, al artqı tárep islep shıǵıwshılar serverler menen isleydi. Vebtiń kommerciyalastırılıwınan baslap, bul taraw rawajlandı hám házirgi waqıtta eń kóp qollanılatuǵın texnologiyalardıń birine aylandı.

Dúnya júzilik Internet hám veb-islep shıǵıwdıń evolyuciyası

Kelip shıǵıwı/ Veb 1.0

Tim Berners-Li 1989-jılı CERN-de Dúnya júzilik Internetti jarattı.

Internetti islep shıǵıwdaǵı tiykarǵı maqset akademiyalıq mákemeler hám hár túrli global shólkemlerdiń avtomatlastırılǵan informaciya almasıw talapların qanaatlandırıw boldı. Nátiyjede, 1993-jılı HTML islep shıǵıldı.

Veb 1.0 - birinshi paradigma bolıp, onda paydalanıwshılar tek materiallardı kóre alatuǵın hám az muǵdarda informaciya bere alatuǵın edi. Veb 1.0 tiykarǵı protokolları HTTP, HTML hám URI boldı.

Veb 2.0

O'Reilly vice-prezidenti Deyl Dogerti tárepinen 2004-jılı Media Live konferenciyasında keń taralǵan Veb 2.0 termini interaktivlikke pát bergen internet paydalanıwındaǵı ózgerislerdi belgileydi.

Veb 2.0 paydalanıwshılardıń kóbirek qatnasıwı hám kommunikaciyasın kirgizdi. Ol Veb 1.0 diń statikalıq, tek oqıw tábiyatınan rawajlanıp, qatnasıw hám kommunikaciya ushın integraciyalanǵan tarmaqqa aylandı. Ol kóbinese paydalanıwshıǵa baǵdarlanǵan, oqıw-jazıw onlayn tarmaǵı dep ataladı.

Veb 2.0 ortalıqlarında paydalanıwshılar muzıka, fayllar, súwretler hám filmler jaratıw sıyaqlı bólisiw iskerliklerin qollaytuǵın platformaǵa iye. Veb 2.0 arxitekturası kóbinese "internettiń bel omırtqası" dep esaplanadı, óz aldına islewshi platformalar hám onlayn maǵlıwmatlar bazalarınan informaciya aǵımın ruqsat etiw ushın standartlastırılǵan XML (Keńeytilgen Belgilew Tili) teglerin qollanadı.

Veb 3.0

Veb 3.0, internettiń úshinshi hám házirgi versiyası, 2014-jılı tanıstırıldı. Koncepciya internetti tolıq qayta dizaynlawdı kóz aldına keltiredi. Tiykarǵı ózgesheliklerine metamaǵlıwmatlardı integraciyalaw, anıq informaciyanı jetkiziw hám paydalanıwshılardıń qálew, tariyx hám qızıǵıwshılıqlarına tiykarlanǵan jaqsılanǵan tájiriybeleri kiredi.

Veb 3.0 internetti dástúrli izlew mashinalarına qaraǵanda kóbirek funkcionallıq beriwshi úlken, shólkemlestirilgen maǵlıwmatlar bazasına aylandırıwǵa umtıladı. Paydalanıwshılar óz qálewlerine tiykarlanıp navigaciyanı qolaylastıra aladı, hám tiykarǵı ideyalar maǵlıwmat dereklerin anıqlaw, olardı nátiyjelilik ushın baylanıstırıw hám paydalanıwshı profillerin jaratıwdı óz ishine aladı.

Bul versiya geyde Semantikalıq Veb dep te ataladı.

Veb-islep shıǵıw texnologiyalarınıń evolyuciyası

Veb-islep shıǵıw texnologiyalarınıń jolı internettiń dáslepki kúnlerinde ápiwayı HTML betlerinen baslandı. Waqıt ótiwi menen rawajlanıwlar stil ushın CSS hám interaktivlik ushın JavaScript qosıwǵa alıp keldi. Bul evolyuciya statikalıq veb-saytlardı dinamikalıq hám juwap beriwshi platformalarǵa aylandırdı, búgingi kúnde kompleksli hám funkciyası bay veb-qosımshalar ushın tiykar jarattı.

• Statikalıq HTML Betleri (1990-jıllar)
• CSS Kirgiziw (1990-jıllardıń aqırı)
• JavaScript hám Dinamikalıq HTML (1990-jıllar - 2000-jıllardıń bası)
• AJAX (1998)
• Kontentti basqarıw sistemalarınıń (CMS) rawajlanıwı (2000-jıllardıń ortası)
• Mobil veb (2000-jıllardıń aqırı - 2010-jıllar)
• Bir betli qosımshalar (SPAs) hám aldıńǵı bet freymvorkları (2010-jıllar)
• Server tárepindegi JavaScript (2010-jıllar)
• Mikroservisler hám API-basqarılatuǵın islep shıǵıw (2010-jıllar - házirgi waqıtqa shekem)
• Progressiv veb-qollanbalar (PWAs) (2010-jıllar - házirgi waqıtqa shekem)
• JAMstack Arxitekturası (2010-jıllar - házirgi waqıtqa shekem)
• WebAssembly (Wasm) (2010-jıllar - házirgi waqıtqa shekem)
• Serversiz esaplaw (2010-jıllar - házirgi waqıtqa shekem)
• JI hám mashinalıq oqıtıw integraciyası (2010-jıllar - házirgi waqıtqa shekem)

Keleshektegi veb-islep shıǵıw brauzer texnologiyası, Veb internet infrastrukturası, protokol standartları, programmalıq támiynat injeneriya metodları hám qollanba tendenciyalarındaǵı alǵa ilgerlewler menen basqarıladı.

Veb-islep shıǵıwdıń ómirlik cikli

Veb-islep shıǵıwdıń ómirlik cikli veb-saytlar hám veb-qosımshalardı qurıwdaǵı basqıshlardı belgilep beretuǵın metod. Ol strukturalanǵan tásir etiwdi támiyinlep, islep shıǵıw processi dawamında optimal nátiyjelerge erisiwdi támiyinleydi.

Ádettegi Veb-islep shıǵıw processin 7 basqıshqa bóliwge boladı.

Tallaw

Debra Xoukraft hám Djon Kerrol veb-islep shıǵıw procesin izbe-iz basqıshlarǵa bóliw metodologiyasın usındı. Olar analizdiń hár túrli aspektlerin atap ótti.

Birinshi faza veb-strategiya islep shıǵıw hám veb-sayttıń óz maqsetlerine nátiyjeli erise alatuǵın analizlewdi óz ishine aladı. Keyl hám basqalardıń izertlewi programmalıq támiynat proektleriniń sátsizlikke ushırawınıń tiykarǵı sebeplerin joqarı basqarıw boyınsha juwapkershiliklerdiń joqlıǵı hám sistema talapların qáte túsiniw dep anıqlaydı. Bul qáwiplerdi azaytıw ushın, Birinshi Faza strategiyalıq maqset hám wazıypalardı belgileydi, olardı orınlaw ushın sistema dizaynın jaratadı. Veb qatnasın ornatıw haqqındaǵı sheshim ideal boyınsha shólkemniń korporativ informaciya strategiyasına sáykes keliwi kerek.

Analiz fazasın 3 basqıshqa bóliwge boladı:

• Veb-strategiyanı islep shıǵıw
• Maqsetlerdi anıqlaw
• Obektiv analiz

Bul faza dawamında, aldın anıqlanǵan maqsetler hám bar resurslar olardıń orınlanıw múmkinshiligin anıqlaw ushın analizden ótedi. Bul analiz tómendegishe altı wazıypaǵa bólinedi:

• Texnologiya analizi: Sayttı dúziw, xosting etiw hám qollap-quwatlaw ushın zárúr bolǵan barlıq texnologiyalıq komponentler hám qurallardı anıqlaw.
• Informaciya analizi: Paydalanıwshıǵa kerekli informaciyanı anıqlaw, meyli ol statikalıq (veb beti) yamasa dinamikalıq (maǵlıwmatlar bazası serverinen "real waqıtta" alınatuǵın) bolsın.
• Kónlikpeler analizi: Joybardı tolıq tamamlaw ushın kerekli hár túrli kónlikpeler toplamın anıqlaw.
• Paydalanıwshı analizi: Sayttıń barlıq mólsherlengen paydalanıwshıların anıqlaw, paydalanıwshılar hám olar qollanatuǵın texnologiyalardıń hár qıylılıǵı sebepli bul process quramalıraq.
• Qarjı analizi: Sayt islep shıǵıw qárejetin bahalaw yamasa aldın anıqlanǵan byudjet sheńberinde nege erisiw múmkin ekenin bahalaw.
• Qáwip analizi: Sayttı islep shıǵıwǵa baylanıslı hár qanday úlken qáwiplerdi izertlew.

Bul analizden keyin, maqsetlerdiń anıǵıraq toplamı hújjetlestiriledi. Házirgi waqıtta orınlanıwı múmkin bolmaǵan maqsetler Tilekler Dizimine jazıladı, ol Maqsetler Hújjetiniń bir bólegin quraydı. Bul hújjetlestiriw metodologiyanıń keyingi cikli dawamında iterativlik procestiń ajıralmas bólegi boladı.

Jobalastırıw: sayt kartası hám sımlı ramka

Veb-baǵdarlamashılar ushın joba dúziwge qatnasıw hám optimal arxitekturanı anıqlaw hám freymvorklardı tańlaw áhmiyetli. Qosımsha, islep shıǵıwshılar/keńesshiler veb-sayttı qollap-quwatlawǵa baylanıslı ulıwma iyelik etiw qárejetin túsindiriwde rol oynaydı, bul dáslepki islep shıǵıw qárejetlerinen asıp ketiwi múmkin.

Bul basqıshtaǵı tiykarǵı aspektler:

• Sayt kartasın jaratıw
• Sımlı ramka jaratıw
• Texnologiyalıq stek

Dizayn hám jaylastırıw

Analiz fazasınan keyin, islep shıǵıw procesi maqsetler hújjeti menen basqarılatuǵın dizayn fazasına ótedi. Veb-saytlardıń izbe-iz ósiwin hám jaqsı dizayn arxitekturasınıń potencial jetispewshiligin moyınlap, metodologiya sayttıń ómir dawamında ózgerisler hám qosımshalardı esapqa alıw ushın iteraciyanı óz ishine aladı. Informaciya Dizaynı hám Grafikalıq Dizaynǵa bólingen dizayn fazası, veb-sayt strukturasın, maǵlıwmatlar bazasınıń maǵlıwmatlar strukturaların hám CGI skriptlerin detallı súwretleytuǵın tolıq Dizayn Hújjetine alıp keledi.*

Keyingi basqısh, dizayndı testlew, dizayndaǵı qarama-qarsılıqlardı yamasa kemshiliklerdi anıqlaw ushın erte, tómen qárejetli testlewge baǵdarlanǵan. Bul veb-sayt dizaynın birinshi úsh basqıshta belgilengen maqset hám wazıypalar menen salıstırıwdı óz ishine aladı. Birinshi hám Ekinshi fazalar Maqsetler Hújjetindegi maqsetlerdiń dizaynǵa sáykes keliwin támiynlew ushın qayta qaralatuǵın interaktiv cikl bolıp tabıladı. Alıp taslanǵan hár qanday maqsetler keleshekte qarap shıǵıw ushın Tilekler Dizimine qosıladı.

Bul basqıshtaǵı tiykarǵı aspektler:

• Betlerdi jaylastırıw
• Qayta qarap shıǵıw
• Tastıyıqlaw

Kontent jaratıw

Veb-sayt vizual jaqtan qanshelli tartımlı bolsa da, klientler menen jaqsı baylanıs áhmiyetli. Kontent óndirisiniń tiykarǵı maqseti - kompaniyańız haqqında tiyisli informaciyanı qızıqlı hám ańsat túsinikli túrde beriw arqalı paydalanıwshı interfeysi arqalı kommunikaciya kanalın jaratıw. Buǵan tómendegiler kiredi:

• Tartımlı háreketke shaqırıwlardı islep shıǵıw
• Dóretiwshilik temalar jaratıw
• Oqıwǵa qolaylı kontentti formatlaw
• Qatar boyınsha redaktorlawdı ámelge asırıw
• Sayt islep shıǵıw barısı dawamında tekstti jańalaw

Kontent óndirisi basqıshı siziń veb-saytıńızdıń yamasa veb-qosımshańızdıń brending hám marketingin ornatıwda áhmiyetli bolıp tabıladı. Ol tásirli hám inandırıwshı kontent arqalı siziń onlayn qatnasıńızdıń maqseti hám wazıypaların anıqlaw ushın platforma sıpatında xızmet etedi.

Islep shıǵıw

Bul áhmiyetli basqıshta, veb-sayt onıń tiykarǵı maqsetin esapqa alıp qurıladı, tolıq isleytuǵın sayttı ornatıwdı támiyinlew ushın barlıq grafikalıq komponentlerge úlken itibar beriledi.

Procedura bas bettiń islep shıǵıwı menen baslanadı, onnan keyin ishki betlerdiń jaratılıwı menen dawam etedi. Ásirese sayttıń navigaciyalıq strukturası jetilistirilip atır.

Bul islep shıǵıw fazası dawamında Kontentti Basqarıw Sisteması, interaktiv baylanıs formaları hám satıp alıw sebetleri sıyaqlı tiykarǵı funkcionallıqlar aktivlestiriledi.

Kodlaw procesi sayttıń barlıq programmalıq támiynatın jaratıwdı hám onı sáykes Veb serverlerine ornatıwdı óz ishine aladı. Bul Veb serverge jaylastırıw sıyaqlı ápiwayı nárselerden baslap maǵlıwmatlar bazası baylanısların ornatıw sıyaqlı quramalıraq wazıypalarǵa shekem bolıwı múmkin.

Testlew, qayta kóriw hám iske qosıw

Hár qanday veb proektte testlew basqıshı júdá quramalı hám qıyın. Veb qosımshalar kóbinese hár qıylı texnologiyalıq ortalıqlarda isleytuǵın hár túrli hám kóbinese belgisiz paydalanıwshılar ushın jobalanǵanlıqtan, olardıń quramalılıǵı dástúrli Informaciyalıq Sistemalardan (IS) asıp ketedi. Maksimal qamtıw hám nátiyjelilikti támiyinlew ushın veb-sayt hár qıylı kontekstler hám texnologiyalarda sınalıwı kerek. Dizaynerden aqırǵı maqullawdı alǵannan keyin veb-sayt jetkeriw basqıshına ótedi. Iske qosılıwǵa tayarlıǵın támiyinlew ushın sapanı támiyinlew toparı funkcionallıq, úylesimlilik hám ónimdarlıq boyınsha qatań testler ótkeredi.

Integraciya, stress, masshtablılıq, júkleme, ajıratımlılıq hám brauzerler arasındaǵı úylesimlilik sıyaqlı qosımsha testler ótkeriledi. Maqullaw berilgennen keyin, veb-sayt FTP arqalı serverge jiberiledi, usınıń menen islep shıǵıw processi juwmaqlanadı.

Bul basqıshtaǵı tiykarǵı aspektler:

• Joǵalǵan baylanıslardı testlew
• Kod teksergishlerdi qollanıw
• Brauzerdi tekseriw

Texnikalıq xızmet kórsetiw hám jańalaw

Veb-islep shıǵıw processi ornalastırıwdan tısqarı, ornalastırıwdan keyingi hár qıylı wazıypalardı óz ishine aladı.

Mısalı, veb-saytlar kóbinese úziliksiz texnikalıq xızmet kórsetiwde boladı, hár kúni jańa nárseler júklenedi. Sayttıń kólemi úlkeygen sayın texnikalıq xızmet kórsetiw qárejetleri de anaǵurlım artadı. Veb-sayttaǵı mazmunnıń dálligi júdá áhmiyetli bolıp, hám informaciya, hám baylanıslardıń, ásirese sırtqı baylanıslardıń jańalanǵanın tekseriw ushın úziliksiz baqlawdı talap etedi. Paydalanıwshılardıń pikirlerine juwap retinde dúzetiwler kirgiziledi, hám veb-sayttıń uzaq múddetli nátiyjeliligin saqlaw ushın úziliksiz qollaw hám texnikalıq xızmet kórsetiw háreketleri ámelge asırıladı.

Dástúrli islep shıǵıw metodologiyaları

Debra Xowkraft hám Djon Kerroll ózleriniń izertlew maqalasında bir neshe dástúrli veb-islep shıǵıw metodologiyaların talqıladı:

• Sarqırama (Waterfall): Sarqırama metodologiyası izbe-iz adımlardan ibarat bolıp, hár basqısh arasında minimal qaytalanıwlar menen islep shıǵıw processin sheshedi. Biraq, sarqırama metodologiyasın veb-saytlardı (hám informaciyalıq sistemalardı) islep shıǵıwǵa qollanǵanda úlken kemshilik onıń qatań qurılısında jatır, bul qońsı basqıshlardan tısqarı qaytalanıwǵa jol qoymaydı. Veb-saytlardı islep shıǵıw ushın qollanılatuǵın hár qanday metodologiya ózgerislerge beyimlesiw ushın jetkilikli dárejede iykemli bolıwı kerek.
• Strukturalıq sistemalardı analizlew hám dizaynlaw usılı (SSADM): Strukturalıq sistemalardı analizlew hám dizaynlaw usılı (SSADM) informaciyalıq sistemalar hám programmalıq támiyinlewde sistemalardı analizlew hám dizaynlaw ushın keń qollanılatuǵın metodologiya bolıp tabıladı. Bul usıl islep shıǵıw joybarınıń pútkil ómirlik ciklin qamtıp almasa da, ol keyingi basqıshlarda qımbat qátelikler hám kemshiliklerdi minimumǵa túsiriw maqsetinde analiz hám dizayn basqıshlarına kúshli itibar beredi.
• Prototiplew: Prototiplew - bul sistemanıń yamasa qosımshanıń gilt funkciyaların vizualizaciyalaw hám sınaw ushın dáslepki versiyası qurılatuǵın programmalıq támiyinlewdi islep shıǵıw usılı. Prototip aqırǵı ónimniń kózge kórinetuǵın kórinisi retinde xızmet etip, mápli táreplerge, sonıń ishinde paydalanıwshılar hám islep shıǵıwshılarǵa onıń menen tásirlesiwge hám pikir bildiriwge múmkinshilik beredi.
• Tez qosımshalardı islep shıǵıw (RAD): Tez qosımshalardı islep shıǵıw (RAD) - bul islep shıǵıw processinde tezlik hám iykemlilikke áhmiyet beretuǵın programmalıq támiynattı islep shıǵıw metodologiyası. Bul usıl tiykarınan iteraciyalıq prototiplew hám aqırǵı paydalanıwshılardı tartıw arqalı joqarı sapalı sistemalardı tez islep shıǵarıwǵa baǵdarlanǵan. RAD sistemanı islep shıǵıwǵa ketetuǵın waqıttı qısqartıwǵa hám ózgeretuǵın talaplarǵa beyimlesiwdi arttırıwǵa umtıladı.
• Inkrementallıq prototiplew: Inkrementallıq prototiplew - bul prototiplew hám inkrementallıq islep shıǵıw principlerin birgelikte qollanatuǵın programmalıq támiynattı islep shıǵıw usılı. Bul metodologiyada islep shıǵıw processi kishi inkrementlerge bólinedi, hár bir inkrement aldıńǵısınıń funkcionallıǵın rawajlandıradı. Sonnıń menen birge, hár bir inkrementte paydalanıwshılardıń talapları hám kútiwlerin jaqsıraq qanaatlandırıw ushın prototipler dúziledi hám jetilistiriledi.

Veb-islep shıǵıwdaǵı tiykarǵı texnologiyalar

Klient tárep hám server tárep dinamikası haqqında tiykarǵı bilimge iye bolıw áhmiyetli.

Aldıńǵı tárep (front-end) islep shıǵıwdıń maqseti - paydalanıwshılar tikkeley óz-ara tásir etiwi múmkin bolǵan veb-sayttıń paydalanıwshı interfeysin hám kórinetuǵın komponentlerin jaratıw. Al artqı tárep (back-end) islep shıǵıw maǵlıwmatlar bazaları, server tárep logikası hám qosımsha funkcionallıǵı menen isleydi. Aldıńǵı tárep hám artqı tárep injenerleriniń birge islesiwi arqalı isenimli hám paydalanıwǵa qolaylı onlayn qosımshalardı dúziwdiń kompleksli usılı támiyinlenedi.

Aldıńǵı tárep (front-end) islep shıǵıw

Aldıńǵı tárep islep shıǵıw - bul veb-qosımshanıń paydalanıwshı interfeysin (UI) hám paydalanıwshı tájiriybesin (UX) jobalastırıw hám ámelge asırıw processi. Bul paydalanıwshılar tikkeley óz-ara tásir etetuǵın kózge tartımlı hám interaktiv elementlerdi jaratıwdı óz ishine aladı. Aldıńǵı tárep islep shıǵıwǵa baylanıslı tiykarǵı texnologiyalar hám túsinikler:

Texnologiyalar

Aldıńǵı tárep islep shıǵıwdıń 3 tiykarǵı texnologiyası:

• HTML (Gipertekstli belgilew tili): HTML veb-bette kontenttiń strukturasın hám shólkemlestiriliwin támiyinleydi.
• CSS (Kaskadlı stil kesteleri): Stillew hám jaylastırıw ushın juwapker, CSS HTML elementleriniń kórinisin jaqsılaydı, qosımshanı kózge tartımlı kórkem etedi.
• JavaScript: Veb-betlerge interaktivlik qosıw ushın qollanıladı. JavaScript tiń rawajlanıwı React, Angular hám Vue.js sıyaqlı kóplegen ataqlı aldıńǵı tárep freymvorklarınıń payda bolıwına alıp keldi.

Paydalanıwshı interfeysin proektlestiriw

Paydalanıwshı tájiriybesin proektlestiriw intuitiv, qolaylı hám paydalanıwshılar ushın qızıqlı interfeyslerdi jaratıwǵa qaratılǵan. Bul paydalanıwshı minez-qulqın túsiniwdi, paydalanıwǵa jaramlılıqtı izertlewdi hám paydalanıwshılardıń veb-sayt yamasa qosımsha menen óz-ara tásirlesiwiniń ulıwma qanaatlanıwın arttırıw ushın jobalastırıw principlerin ámelge asırıwdı óz ishine aladı. Bul sımlı úlgilerdi jaratıw, prototiplew hám paydalanıwshı óz-ara tásirin jaqsılaw ushın jobalastırıw principlerin ámelge asırıwdı óz ishine aladı. UI sımlı úlgilerin jaratıw ushın qollanılatuǵın belgili qurallarǵa mınalar kiredi:

• Sketch - detallı, vektorǵa tiykarlanǵan dizayn ushın
• Moqups - jańa baslawshılar ushın
• Figma - biypul sımlı úlgi qollanbası
• UXPin - dizayn hújjetlerin baǵdarlamashılarǵa tapsırıw ushın
• MockFlow - joybalardı shólkemlestiriw ushın
• Justinmind - interaktiv sımlı úlgiler ushın
• Uizard - jasalma intellekt járdeminde sımlı úlgiler jaratıw ushın

Jobalastırıw barısında este tutıw kerek bolǵan jáne bir áhmiyetli aspekt - bul Vebke qolaylılıq. Vebke qolaylılıq cifrlı kontenttiń barlıq imkaniyatlar iyeleri ushın bar hám paydalanıwǵa jaramlı bolıwın támiyinleydi. Bul Veb Kontent Qoljetimliligi Nızamları (WCAG) sıyaqlı standartlarǵa ámel qılıwdı, súwretler ushın alternativ tekst sıyaqlı ózgesheliklerdi ámelge asırıwdı hám mayıplıǵı barlardı qosıp, hár túrli paydalanıwshı talapların esapqa alıp proektlestiriwdi óz ishine aladı.

Juwap beriwshi (responsiv) dizayn

Veb-qosımshalardıń túrli qurılmalar hám ekran ólshemleri boyınsha qolaylı hám kózge tartımlı bolıwın támiyinlew áhmiyetli. Juwap beriwshi dizayn hár qıylı kóriw ortalıqlarına beyimlesiw ushın CSS media sorawların hám iyilgish jaylasıwlardı paydalanadı.

Aldıńǵı tárep freymvorkları

Freymvork - bul programmalıq támiynat bóleklerin qayta paydalanıw ushın joqarı dárejeli sheshim, domen qosımshasınıń ulıwma funkciyaları hám ulıwma logikasın bólisiwge múmkinshilik beretuǵın ápiwayı kitapxana tiykarındaǵı qayta paydalanıwdan bir qádem alǵa bolıp tabıladı.

Freymvorklar hám kitapxanalar islep shıǵıw processin tezlestiretuǵın áhmiyetli qurallar bolıp tabıladı. Bul qurallar baǵdarlamashılardıń ónimdarlıǵın arttıradı hám úlken kólemli qosımshalardıń saqlanıwına úles qosadı. Ayırım ataqlı aldıńǵı tárep freymvorkları:

• React: Facebook tárepinen qollap-quwatlanatuǵın paydalanıwshı interfeyslerin dúziw ushın JavaScript kitapxanası. Ol programmistlerge qayta paydalanılatuǵın UI komponentlerin jaratıwǵa múmkinshilik beredi.
• Angular: Google tárepinen islep shıǵılǵan hám qollap-quwatlanatuǵın TypeScript tiykarındaǵı aldıńǵı tárep freymvorkı. Ol dinamikalıq bir betli qosımshalardı dúziw ushın keń qamtıwshı sheshimdi usınadı.
• Vue.js: Basqa kitapxanalar yamasa bar bolǵan joybarlar menen birlesiwdi ańsatlastıratuǵın, jaqınlasıwǵa bolatuǵın, biraq kúshli progressiv JavaScript freymvorkı.

Jaǵday basqarıwı

Maǵlıwmatlardıń izbe-izligin hám juwap beriwshiligin támiyinlew ushın veb qosımshanıń jaǵdayın basqarıw. Redux (React ushın) yamasa Vuex (Vue.js ushın) sıyaqlı jaǵday basqarıw kitapxanaları quramalı qosımshalarda áhmiyetli rol oynaydı.

Artqı tárep (Bek-end) islep shıǵıw

Artqı tárep islep shıǵıwı veb qosımshanıń server tárep logikasın hám maǵlıwmatlar bazası komponentlerin qurıwdı óz ishine aladı. Ol paydalanıwshı sorawların qayta islewge, maǵlıwmatlardı basqarıwǵa hám qosımshanıń ulıwma islewin támiyinlewge juwapker. Artqı tárep islep shıǵıwınıń tiykarǵı aspektleri tómendegilerdi óz ishine aladı:

Server / bult instanciyası

Veb qosımsha arxitekturasınıń áhmiyetli komponenti - bul server yamasa bult instanciyası. Bult instanciyası - bul internet arqalı kiriwge bolatuǵın virtual server instanciyası bolıp, ol jámiyetlik yamasa jeke bultta jaratıladı, jetkerip beriledi hám xosting qılınadı. Ol fizikalıq server sıyaqlı isleydi, ol hár qıylı qurılmalar arasında ańsat kóship júre aladı yamasa bir serverde bir neshe instanciyalardı ornata aladı. Sonlıqtan, ol júdá dinamikalıq, keńeytiliwshi hám únemli.

Maǵlıwmatlar bazaları

Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw veb qosımshalarda maǵlıwmatlardı saqlaw, alıw hám basqarıw ushın áhmiyetli. MySQL, PostgreSQL hám MongoDB sıyaqlı hár túrli maǵlıwmatlar bazası sistemaları maǵlıwmatlardı shólkemlestiriw hám strukturalastırıwda ózgeshe rol oynaydı. Nátiyjeli maǵlıwmatlar bazasın basqarıw maǵlıwmatlarǵa tiykarlanǵan veb-qosımshalardıń juwap beriwshiligin hám nátiyjeliligin támiyinleydi. Maǵlıwmatlar bazasınıń 3 túri bar:

• Relyaciyalıq maǵlıwmatlar bazaları: Maǵlıwmatlardı shólkemlestiriw hám baylanıstırıw ushın kestelerdi paydalanatuǵın strukturalanǵan maǵlıwmatlar bazaları. Keń tarqalǵan mısallar - MySQL, PostgreSQL hám basqalar.
• NoSQL maǵlıwmatlar bazaları: NoSQL maǵlıwmatlar bazaları strukturalanbaǵan yamasa yarım strukturalanǵan maǵlıwmatlardı qayta islewge arnalǵan hám relyaciyalıq maǵlıwmatlar bazalarına qaraǵanda kóbirek iykemli bolıwı múmkin. Olar hújjetke baǵdarlanǵan, gilt-mánis saqlawshılar, baǵana-shańaraq saqlawshılar hám graf maǵlıwmatlar bazaları sıyaqlı hár qıylı túrlerde keledi. Mısallar: MongoDB, Cassandra, ScyllaDB, CouchDB, Redis.
• Hújjet saqlawshılar: Hújjet saqlawshılar maǵlıwmatlardı yarım strukturalanǵan formatta, ádette JSON yamasa XML hújjetlerin paydalanıp saqlaydı. Hár bir hújjet hár túrli strukturaǵa iye bolıwı múmkin, bul qolaylılıqtı támiyinleydi. Mısallar: MongoDB, CouchDB.
• Gilt-mánis saqlawshılar: Gilt-mánis saqlawshılar maǵlıwmatlardı giltler hám mánisler jubı sıpatında saqlaydı. Olar keshlew sıyaqlı belgili operaciyalar ushın ápiwayı hám nátiyjeli. Mısallar: Redis, DynamoDB.
• Baǵana-shańaraq saqlawshılar: Baǵana-shańaraq saqlawshılar maǵlıwmatlardı qatarlar ornına baǵanalarǵa shólkemlestiredi, bul olardı úlken kólemli bólistirilgen sistemalar hám analitikalıq jumıs júklemeleri ushın qolaylı etedi. Mısallar: Apache Cassandra, HBase.
• Graf maǵlıwmatlar bazaları: Graf maǵlıwmatlar bazaları maǵlıwmatlardı graflar túrinde kórsetiw hám soraw ushın dúzilgen. Olar qatnasıqlardı hám tarmaq túrindegi maǵlıwmatlardı qayta islewde nátiyjeli. Mısallar: Neo4j, Amazon Neptune.
• Yadta saqlaw maǵlıwmatlar bazaları: Yadta saqlaw maǵlıwmatlar bazaları maǵlıwmatlardı disktiń ornına sistemanıń tiykarǵı yadında (RAM) saqlaydı. Bul maǵlıwmatlarǵa tezirek kiriwge hám alıwǵa múmkinshilik beredi. Mısallar: Redis, Memcached.
• Waqıt qatarı maǵlıwmatlar bazaları: Waqıt qatarı maǵlıwmatlar bazaları waqıt belgisi qoyılǵan maǵlıwmatlardı qayta islew ushın optimallastırılǵan, bul olardı waqıt dawamında ózgerislerdi qadaǵalawdı óz ishine alatuǵın qosımshalar ushın qolaylı etedi. Mısallar: InfluxDB, OpenTSDB.
• NewSQL maǵlıwmatlar bazaları: NewSQL maǵlıwmatlar bazaları NoSQL maǵlıwmatlar bazalarınıń masshtablanıwshılıǵın támiyinlew menen birge, dástúrli relyaciyalıq maǵlıwmatlar bazalarınıń ACID qásiyetlerin (Atomlıq, Izbe-izlik, Izolyaciyalanıw, Turaqlılıq) saqlawǵa umtıladı. Mısallar: Google Spanner, CockroachDB.
• Obektke baǵdarlanǵan maǵlıwmatlar bazaları: Obektke baǵdarlanǵan maǵlıwmatlar bazaları maǵlıwmatlardı obektler túrinde saqlaydı, olar hám maǵlıwmatlardı, hám usıllardı óz ishine alıwı múmkin. Olar obektke baǵdarlanǵan programmalastırıw tilleri menen birge islewge arnalǵan. Mısallar: db4o, ObjectDB.

Maǵlıwmatlar bazasın tańlaw maǵlıwmatlardıń tábiyatı, masshtablanıw talapları, ónimdarlıq esapları hám islep shıǵılıp atırǵan qosımshanıń ózine tán qollanılıwı sıyaqlı túrli faktorlarǵa baylanıslı. Maǵlıwmatlar bazasınıń hár bir túri óziniń kúshli hám hálsiz táreplerine iye, al durıs tańlaw joybardıń ózine tán talapların esapqa alıwdı óz ishine aladı.

Qosımshalardı programmalastırıw interfeysi (API)

Qosımshalardı programmalastırıw interfeysleri hár túrli programmalıq támiynatlardıń bir-biri menen baylanısıwına múmkinshilik beretuǵın qaǵıydalar hám protokollar toplamı bolıp tabıladı. API ler qosımshalardıń informaciya soraw hám almasıw ushın qollanıwı múmkin bolǵan usıllar hám maǵlıwmat formatların anıqlaydı.

• RESTful API ler hám GraphQL veb-xızmetlerdi anıqlaw hám olar menen óz-ara tásir etiwdiń keń tarqalǵan usılları bolıp tabıladı.

API túrleri

• Veb API ler: Bular HTTP sıyaqlı standart veb protokolların qollanıp internet arqalı kiriwge bolatuǵın API ler. RESTful API ler veb API lerdiń keń tarqalǵan túri bolıp esaplanadı.
• Kitapxana API leri: Bul API ler programmistler óz kodlarında qollana alatuǵın aldın ala qurılǵan funkciyalar hám proceduralardı usınadı.
• Operaciyalıq sistema API leri: Bul API ler qosımshalarǵa tiykarǵı operaciyalıq sistema menen óz-ara tásir etiwge, fayl sistemaları, qurılmalar hám sistema xızmetleri sıyaqlı múmkinshiliklerge kiriwge imkaniyat beredi.

Server tárepindegi tiller

Klient brauzerinde orınlanıwǵa qarama-qarsı, serverde orınlanıwǵa baǵdarlanǵan programmalastırıw tilleri server tárepindegi tiller dep ataladı. Bul programmalastırıw tilleri veb-islep shıǵıwda maǵlıwmatlardı qayta islew, maǵlıwmatlar bazası menen óz-ara tásir etiw hám klienttiń brauzerine jetkeriletuǵın dinamikalıq kontentti jaratıw sıyaqlı operaciyalardı orınlaw ushın qollanıladı. Server tárepindegi programmalastırıwdıń tiykarǵı elementi server tárepindegi skriptlew bolıp, ol serverge klient sorawlarına real waqıt rejiminde juwap beriwge múmkinshilik beredi.

Keń tarqalǵan server tárepindegi tillerdiń ayırımları:

1. PHP: PHP - keń qollanılatuǵın, ashıq kodlı server tárepindegi skriptlew tili. Ol HTML kodına engizilgen hám ásirese veb-islep shıǵıw ushın qolaylı.
2. Python: Python - hár túrli maqsetler, sonıń ishinde server tárepindegi veb-islep shıǵıw ushın qollanılatuǵın kóp tárepleme, joqarı dárejeli programmalastırıw tili. Django hám Flask sıyaqlı freymvorkler Python tilinde veb-qosımshalardı dúziwdi ańsatlastıradı.
3. Ruby: Ruby - obektke baǵdarlanǵan programmalastırıw tili bolıp, ol kóbinese veb-islep shıǵıw ushın qollanıladı. Ruby on Rails - veb-qosımshalardı dúziw procesin ańsatlastıratuǵın keń tarqalǵan veb-freymvork.
4. Java: Java - ulıwma maqsetli, obektke baǵdarlanǵan programmalastırıw tili. Spring sıyaqlı Java tiykarındaǵı freymvorkler kóbinese kárxana dárejesindegi veb-qosımshalardı dúziw ushın qollanıladı.
5. Node.js (JavaScript): JavaScript dástúrli túrde klient tárepindegi til bolsa da, Node.js programmistlerge JavaScriptti server tárepinde isletiwge múmkinshilik beredi. Ol waqıyaǵa tiykarlanǵan, bloklamaytuǵın I/O modeli menen belgili bolıp, masshtablanatuǵın hám joqarı ónimli qosımshalardı dúziw ushın qolaylı.
6. C# (C Sharp): C# - Microsoft tárepinen islep shıǵarılǵan programmalastırıw tili bolıp, kóbinese Microsoft platformasında veb-qosımshalardı dúziw ushın .NET freymvorki menen birge qollanıladı.
7. ASP.NET: ASP.NET - Microsoft tárepinen islep shıǵarılǵan veb-freymvork bolıp, C# hám VB.NET sıyaqlı tillerdi qollaydı. Ol dinamikalıq veb-qosımshalardı dúziw procesin ańsatlastıradı.
8. Go (Golang): Go - Google tárepinen islep shıǵarılǵan statikalıq tipli til. Ol óziniń ápiwayılıǵı hám nátiyjeliligi menen belgili hám masshtablanatuǵın hám joqarı ónimli veb-qosımshalardı dúziw ushın barǵan sayın kóbirek qollanılmaqta.
9. Perl: Perl - kóp tárepleme skriptlew tili bolıp, kóbinese veb-islep shıǵıw ushın qollanıladı. Ol óziniń kúshli tekst qayta islew múmkinshilikleri menen belgili.
10. Swift: Apple tárepinen islep shıǵarılǵan Swift, iOS hám macOS qosımshaların islep shıǵıwǵa qosımsha server tárepindegi islep shıǵıw ushın da qollanıladı.
11. Lua: Lua ayırım engizilgen veb-serverler ushın qollanıladı, mısalı, OpenWRT qosılǵan routerdiń konfiguraciya betleri ushın.

Qáwipsizlik ilajları

SQL inekciyası, saytaralıq skripting (XSS) hám saytaralıq soraw jalǵanlıǵı (CSRF) sıyaqlı keń tarqalǵan hálsizliklerden qorǵaw ushın qáwipsizlik ilajların ámelge asırıw. Autentifikaciya hám avtorizaciya mexanizmleri maǵlıwmatlardı hám paydalanıwshı kiriwin qorǵaw ushın áhmiyetli.

Testlew, qátelerdi sazlaw hám ornalastırıw

Veb-qosımshadaǵı máselelerdi anıqlaw hám sheshiw ushın tolıq testlew hám qátelerdi sazlaw processleri áhmiyetli. Testlewge birlik testlewi, integraciya testlewi hám paydalanıwshı qabıllaw testlewi kiredi. Qátelerdi sazlaw kodtaǵı qátelerdi anıqlaw hám dúzetiwdi óz ishine alıp, qosımshanıń isenimliligi hám turaqlılıǵın támiyinleydi.

• Birlik testlewi: Jeke komponentler yamasa funkciyalardı kútilgendey isleytuǵının tekseriw ushın testlew.
• Integraciya testlewi: Hár qıylı komponentler yamasa moduller arasındaǵı óz-ara tásirlerdi birge durıs isleytuǵının támiyinlew ushın testlew.
• Úziliksiz integraciya hám ornalastırıw (CI/CD): CI/CD qubırları testlew, ornalastırıw hám jetkiziw processlerin avtomatlastıradı, tezirek hám isenimlirek shıǵarılıwlarǵa múmkinshilik beredi.

Tolıq stek islep shıǵıw

Tolıq stek islep shıǵıw veb-qosımshanıń pútkil baǵdarlama stegin joybarlaw, qurıw hám saqlawdı óz ishine aladı. Buǵan aldıńǵı tárep (klient tárepi) hám artqı tárep (server tárepi) komponentleri, sonday-aq maǵlıwmatlar bazası hám basqa da zárúr infrastruktura kiredi. Tolıq stek baǵdarlamashı - bul aldıńǵı hám artqı tárep texnologiyaları menen islewde tájiriybege iye adam bolıp, ol veb-qosımshanı islep shıǵıwdıń barlıq aspektlerin basqara aladı.

• MEAN (MongoDB, Express.js, Angular, Node.js) hám MERN (MongoDB, Express.js, React, Node.js) - islep shıǵıw procesin bir pútin texnologiyalar toplamın beriw arqalı optimallastıratuǵın keń tarqalǵan tolıq stek islep shıǵıw stekleri.

Veb-islep shıǵıw quralları hám ortalıqları

Nátiyjeli veb-islep shıǵıw kodlaw hám birge islesiw processlerin optimallastıratuǵın qurallar hám ortalıqlar toplamına tiykarlanadı:

1. Integraciyalanǵan islep shıǵıw ortalıqları (IDEs): Visual Studio Code, Atom hám Sublime Text sıyaqlı qurallar kodtı ajıratıp kórsetiw, avtomatik toltırıw hám versiyanı basqarıwdı integraciyalaw sıyaqlı funkciyalardı usınıp, islep shıǵıw tájiriybesin jaqsılaydı.
2. Versiyanı basqarıw: Git - keń qollanılatuǵın versiyanı basqarıw sisteması bolıp, baǵdarlamashılarǵa ózgerislerdi qadaǵalaw, úziliksiz birge islesiw hám kerek bolǵanda aldıńǵı versiyalarǵa qaytıw imkaniyatın beredi.
3. Birge islesiw quralları: Slack sıyaqlı baylanıs platformaları, Jira sıyaqlı joybardı basqarıw quralları hám GitHub sıyaqlı birge islesiw platformaları nátiyjeli komandalıq jumıs hám joybardı basqarıwdı ámelge asıradı.

Veb-islep shıǵıwdaǵı qáwipsizlik ámelleri

Qáwipsizlik veb-islep shıǵıwda kiberqáwip-qáterlerden qorǵanıw hám paydalanıwshı maǵlıwmatlarınıń qupıyalılıǵı hám pútinligin támiyinlew ushın júdá áhmiyetli. Eń jaqsı ámellerge shifrlaw, qáwipsiz kodlaw ámelleri, úziliksiz qáwipsizlik auditi hám eń sońǵı qáwipsizlik hálsizlikleri hám dúzetiwler haqqında xabardar bolıw kiredi.

• Keń tarqalǵan qáwip-qáterler: Islep shıǵıwshılar SQL inekciyası, saytaralıq skripting (XSS) hám saytaralıq soraw jalǵanlıǵı (CSRF) sıyaqlı ulıwma qáwipsizlik qáwipleri haqqında biliwi kerek.
• Qáwipsiz kodlaw ámelleri: Qáwipsiz kodlaw ámellerine ámel qılıw kirgizilgen maǵlıwmatlardı tekseriw, maǵlıwmatlardı durıs tazalaw hám sezimtal informaciyanıń qáwipsiz saqlanıwı hám jiberiwin támiyinlewdi óz ishine aladı.
• Autentifikaciya hám avtorizaciya: OAuth yamasa JSON Web Tokens (JWT) sıyaqlı bekkem autentifikaciya mexanizmlerin ámelge asırıw tek ruqsat etilgen paydalanıwshılardıń qosımsha ishindegi belgili resurslarǵa kire alıwın támiyinleydi.

Veb-islep shıǵıwda Agile metodologiyası

Agile manifesti hám principleri

Agile - bul iykemlilik, birge islesiw hám tutınıwshı qanaatlandırıwına áhmiyet beretuǵın baǵdarlamalıq támiyinattı islep shıǵıw ushın principler hám qádiriyatlar toplamı. Tórt tiykarǵı qádiriyat:

• Processler hám qurallar ornına jeke adamlar hám óz-ara baylanıslar.
• Tolıq hujjetlestiriw ornına isleytuǵın programmalıq támiyinat.
• Shártnama dodalaw ornına tutınıwshı menen birge islesiw.
• Jobaǵa ámel qılıwdıń ornına ózgerislerge reakciya beriw.

Veb-islep shıǵıwda Agile koncepciyaları

1. Iteraciyalı hám inkremental islep shıǵıw: Veb-qosımshanı kishi, qaytalanatuǵın cikler arqalı qurıw hám jetilistiriw, hár iteraciyada funkciyalardı inkremental túrde jaqsılaw.
2. Scrum hám kanban: Wazıypalardı basqarıw hám komanda nátiyjeliligin arttırıw ushın strukturalanǵan sprintler ushın Scrum yamasa úziliksiz aǵım ushın Kanban sıyaqlı iykemli freymvorklardı qollanıw.
3. Kross-funkcional komandalar: Hár tárepleme veb-islep shıǵıw ushın zárúr bolǵan barlıq qánigeliklerdiń bolıwın támiyinlew ushın hár qıylı kónlikpelerge iye birge islesiwshi komandalardı qurıw.
4. Tutınıwshılar menen birge islesiw: Pikir alıw, talaplardı tastıyıqlaw hám jetkerilgen ónimniń kútiliwlerge sáykes keliwin támiyinlew ushın islep shıǵıw processi dawamında tutınıwshılar menen birge islesiw.
5. Ózgerislerge beyimlesiw: Ónimniń rawajlanıp atırǵan talaplarǵa juwap beriw qábiletin arttırıw ushın islep shıǵıw processiniń kesh basqıshlarında da talaplar yamasa basımlıqlardaǵı ózgerislerdi qabıl etiw.
6. Paydalanıwshı tariyxları hám beklog: Funkcional talaplardı paydalanıwshı tariyxları arqalı sáwlelendiriw hám islep shıǵıw háreketlerin baǵdarlaw ushın basımlıq berilgen wazıypalar beklogin saqlaw.
7. Úziliksiz integraciya hám úziliksiz jetkeriw (CI/CD): Kod ózgerislerin úziliksiz birlestiriw hám jańalanǵan versiyalardı jetkeriw ushın avtomatlastırılǵan processlerdi ámelge asırıw, bul arqalı aǵımlı hám nátiyjeli islep shıǵıw processin támiyinlew.