Kontentke ótiw

Yanczı (dárya)

Siltemelerdi redaktorlaw
Wikipedia — erkin enciklopediya

Yanczı yamasa Yangzi (English: /ˈjæŋtsi/ yamasa /ˈjɑːŋtsi/ Úlgi:Zh) — Evraziyadaǵı eń uzın hám dúnyadaǵı eń uzın úshinshi dárya. Tibet tegisligindegi Tanggula tawlarındaǵı Jari tóbesinde kóterilip, ulıwma shıǵıs baǵıtında Shıǵıs Qıtay teńizine shekem 6300 km aǵadı[1]. Bul dárya suw muǵdarı boyınsha dúnyada besinshi orında turadı. Onıń drenaj basseyni Qıtay jer maydanınıń besten birin quraydı, mámleket xalqınıń derlik úshten bir bólegi usı jerde jasaydı[2].

Yanczı Qıtay táriyxı, mádeniyatı hám ekonomikasında úlken rol oynaǵan. Dáryadan mıń jillar dawamında suw, suwǵarıw, tazalıq, transport, sanaat, shegara ótkeriw hám urıs ushın paydalanılǵan. Yanczı deltası Qıtaydaǵı jalpı ishki ónimniń 20% in payda etip, Yanczı dáryasındaǵı Úsh saylı bóget dúnyadaǵı eń iri gidroelektr stanciyası esaplanadı[3][4]. 2014-jıldıń ortalarında Qıtay húkimeti dárya boyında jańa ekonomikalıq poyas jaratıw maqsetinde temir jol, avtomobil jolları hám aeroportlardan ibarat kóp qabatlı transport tarmaǵın quraytuǵının járiyaladı.

Yanczı keń kólemdegi ekosistemalar arqalı aǵıp ótedi. Bir qansha endemikalıq hám qáwip astında turgan túrler, sonıń ishinde, qıtay alligatori, tar qabırǵalı qanatsız shoshqalar jasaǵan. Sonday-aq, házirgi waqıtta joq bolıp ketken Yanczı dáryası delfini (yamasa bayji) hám qıtay balıǵı, jabayı halda joq bolıp ketken Yanczı osyortınıń jasaw ornı bolǵan. Sońǵı jılları dárya sanaattıń pataslanıwı, plastikalıq pataslanıw, awıl xojalıǵı aǵısları, ılaylanıw, suwǵarılǵan jerler hám kóllerdiń joq bolıwı sebepli máwsimlik suw tasqınların kúsheytpekte[5]. Házirgi waqıtta dáryanıń ayırım bólimleri qorıqxana sıpatında qorǵaladı. Yunnannıń batısındaǵı tereń dáryalar arqalı aǵıp ótetuǵın Yanczi dáryasınıń joqarı bólimi YUNESKOnıń Pútkil jáhán miyrası obiektine kirgizilgen Yunnan qorıqlanatuǵın aymaqlardıń úsh parallel dáryasınıń bir bólimi esaplanadı.

Etimologiyası

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Qıtayda

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Cháng Jiāng (长江; 長江) yamasa «Uzın dárya» — Yanczıdıń mandarin tilindegi rásmiy atı. Biraq qıtaylılar dáryanıń joqarı aǵıs bólimlerin Sichuan[6][7], Yibindegi Min dáryası menen qosılıwına shekem hár qıylı atamalar menen ataydı. Jinsha («Altın qumlar») dáryası Yibinnen Yanczıdıń 2 308 km (1 434 mi) joqarı aǵısında Sinxaydaǵı Yusyu janında Batang dáryası menen qosılıwına, Tongtian («Aspanǵa alıp barıwshı») dáryası bolsa Yusyu den Tuotuo dáryası hám Dangqu dáryasınıń qosılıwına shekemgi 813 km (505 mi) bólimdi ańlatadı.

Áyyemgi qıtay tilinde Yanczı ápiwayı túrde Jiang/Kiang 江[8] dep atalǵan bolıp, suw radikalı ʊ menen 工 (házir gōng dep aytıladı, biraq áyyemgi qıtay tilinde *kvoŋ[9]) gomofonın birlestirgen fono-semantikalıq qospa kelip shıqqan belgi bolǵan. Kong sózi Avstriya-Aziya tilindegi Yue sıyaqlı jergilikli xalıqlardıń sózi bolıwı múmkin. Proto-Vetnam tilindegi *krong hám Mon tilindegi krung sıyaqlı, hámmesi «dárya» mánisin ańlatadı, házirgi Vetnam dáryası hám Khmer krungı (dárya boyındaǵı qala) menen baylanıslı. Bunda tay krungı (กรุง paytaxt qalası), sanskrit tilindegi gáṅgā túbirinen alınǵan kôngkea (suw) emes[10].

"Ullı dárya" (Úlgi:Linktext) Shıǵıs Qıtay teńizine kiriwi menen 1754-jıldaǵı Sin imperiyasınıń provinciyalıq atlasında Jiangnan kartasında "Yanczı awızı" (Úlgi:Linktext) dep belgilengen.

Angliyada

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Dárya Marko Polo[11] tárepinen Quian (江) hám Quianshui (江水) dep atalǵan hám eń dáslepki inglis kartalarında Kian yamasa Kiam[12][13] sıpatında payda bolǵan. Máselen, Daczyan «Ta-Kiang»[8] dep berilgen. «Kiean-Koo»[14], «Kyan Kew»[15], «Kyan-ku»[16] hám soǵan baylanıslı atamalar Qıtay atamasın Yanczıdıń quyar jeri (江口, p Jiāngkǒu) dep, dáryanıń atı dep aljastırıwdan kelip shıqqan.

Kók dárya atı XVIII ásirde[12] qollanıla baslaǵan. Dam Chu[18] yamasa Minniń[20] burınǵı atı hám Sarı dárya[21][22] menen analogiyası sebepli bolıwı múmkin. Biraq, ol kóbinese anglichan tilindegi dáslepki maǵlıwmatlarda Jiang[23][24], Jiangkou[14] yamasa Yancıziang[25] atlarınıń «awdarması» sıpatında túsindiriledi. XVIII-XIX ásir dereklerinde júdá kóp tarqalǵan bul atama dáryanıń qıtay atamalarına[26][27] hesh qanday baylanısı joq ekenligin biliwdiń artıwı hám onıń bunday ılay suw jolına qollanılıwınıń ironiyası sebepli itibardan shıǵıp ketti[27][28].

Matteo Ricchiniń 1615-jılǵı latın tilindegi esabı «Iansu» hám «Iansuchian» sıpatlamaların óz ishine alǵan[29]. Óliminen sońǵı maǵlıwmatlardıń atamalardı Fils de la Mer («Okeannıń balası»[29][30]) dep awdarması ómiriniń aqırında ádebiy qıtay tilin jetik bilgen Ricci ádettegi 揚子江 emes, al 洋子江 sıpatında kirgizilgenin kórsetedi. Bunnan soń temir jollar hám Shanxay konsessiyaları onı arqa suwǵa aylandırǵan bolsa da, Yanchjou Cin dinastiyasının kópshilik bólimi ushın tómengi dáryanıń tiykarǵı portı bolǵan. Lyanczyanniń áhmiyetli duz monopoliyasın basqarıp, Yanczıdı Ullı kanal menen Pekinge baylanıstırǵan. (Sonday-aq, bul baylanıs 1344-jıldan 1850-jıllarǵa shekemgi suw tasqınları aralıǵındaǵı Xuanxe dáryasınıń tiykarǵı portlarınan birine aylandı. Bul waqıtta Xuanxe dáryası Shandunnan qublaǵa qaray aǵıp, Yanczı quyar jerinen bir neshe júz kilometr aralıqta okeanǵa quyıldı.)[16][26]

1800-jılǵa kelip, Aaron Arrowsmit sıyaqlı inglis kartografları atamanıń francuz tilindegi[31] Yan-Cze yamasa Yan-Cze Kiang usılın qabıl etken[32]. Inglis diplomati Tomas Ueyd bunı Yan-Czi Chanǵa óziniń burınǵı belgili bolgan qıtay tilin romanlastırıwınıń bir bólegi sıpatında bergen. Yanczı hám Yanczi Kiang jazıwları 1906-jılı Shanxaydaǵı Imperator pochta konferenciyasında qabil etilgen bolıp, pochta romanlastırıwın belgilegen eki usıl arasındaǵı kelisimlerden biri. Hanyu Pinyin 1958-jılı QXR Birinshi Kongresi tárepinen qabıl etilgen, biraq 1979-jılı Amerika Qurama Shtatları hám QXR arasındaǵı diplomatiyalıq qatnasıqlardıń normallastırılıwına shekem materik Qıtaydan tısqarıdaǵı inglis tilinde keńnen qollanılmaǵan.

Tibette

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Yanczı dáryasınıń saǵası hám joqarı aǵısı Cinxaydıń etnikalıq tibet aymaqlarında jaylasqan. Tibet tilinde Tuotuo dáryasınıń saǵası Machu (Tibet. «Qızıl suw»). Tongtian — Drichu (འབྲི་ཆུ་, Bri Chú), sózbe-sóz: «Hayal yak suwi»; qıtay tiline awdarma: 直曲; pinyin: Zhíqū).

Geografiyalıq jaylasıw ornı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Qıtaydıń topografiyalıq kartası Yanczı dáryasınıń turaqlı ótiwi hám Xuanxe dáryasınıń Shandun qublasınan Xuay quyar jerine shekemgi burınǵı jónelisi, 1494-jılǵı suw tasqınınan keyin ullı hámeldar Li Sinnin jámiyetlik jumısları nátiyjesinde turaqlasqannan keyin.

Dárya Tibet tegisliginiń shıǵıs bólimindegi birneshe tarmaqlardan baslanıp, olardan ekewi ádette «derek» dep ataladı. Dástúrge muwapıq, Qıtay húkimeti derekti Tanggula tawlarındaǵı Geladandong tawınıń batısında jatqan muzlıq túbindegi Tuotuo tarmaǵı dep tán algan. Bul derek 33°25′44′′N 91°10′57′′E / 33.42889°N 91.18250°E da jaylasqan. Gidrologiyalıq jaqtan teńizden eń uzın dárya aralıǵı bolǵan Yanczı dáryasınıń tiykarǵı deregi Geladandongtan[33] shama menen 325 km qubla-shıǵıstaǵı Dam Qu tarmaǵınıń basındaǵı Jari tóbesinde jaylasqan[34]. Bul derek tek XX ásirdiń aqırında tabılǵan bolıp, 32°36′14′′N 94°30′44′′E / 32.60389°N 94.51222°E hám 5,170 m (16,960 ft) teńiz qáddinen teńiz qáddinen azmaz qubla-shıǵısta, Yusyu prefekturasınıń Zadoy okrugindegi Chadan qalashasında jaylasqan[33].

Táriyxı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Geologiyalıq táriyxı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Táriyxıy dáwirde Sarı dáryanıń aǵısı Shandun yarım atawınıń arqa hám qubla tárepinde keń kólemde ózgergen bolsa da, Yanczı tiykarınan ózgerissiz qalǵan[35][36].

Yancz' dáryasınıń qısnaǵınan kóterilgen jar taslı tawlarda tústen keyin

Erte dáwir táriyxı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Yanczı dáryası Qıtaydıń qublası hám Yaponiyanıń mádeniy kelip shıǵıwı ushın áhmiyetli[37]. Úsh say aymaǵında insan háreketi 27 000 jıl burın tastıyıqlanǵan[38]. Eramızdan aldınǵı 5 mıń jıllıqta tómengi Yanczı eń dáslepki gúrish jetistiriwdiń eń dáslepki qánigelerden biri bolǵan Xemudu hám Majiabang mádeniyatları menen bánt bolgan iri xalıq orayı bolǵan. Biziń eramızǵa shekemgi III mıń jıllıqqa kelip, miyrasxor Lianchju mádeniyatı Arqa Qıtay[39] tegisligindegi Longshan xalıqlarınıń tásiriniń dáliyllerin kórsetti. Házirgi waqıtta Qıtay mádeniyatı sıpatında kóbirek ónimdarlı bolǵan Sarı dárya basseyni boylap rawajlanǵan; Tómengi Yanczi «Yue» xalqı júdá ózgeshe dástúrlerge iye bolǵan — tislerin qaralatıw, shashların qısqa kesiw, denelerine tatuirovka salıw hám bambuk toǵayları[40] arasındaǵı kishi mákan jaylarda jasaǵan.

Oraylıq Yanczı alabında joqarı dárejedegi neolit mádeniyatları jaylasqan[41]. Keyin ala Yanczı alabınıń Arqa Qıtay mádeniyatı tarawına integraciyalanǵan eń dáslepki bólimine aylandı. (Arqa qıtaylılar bronza dáwirinen berli bul jerde belsendi bolgan.)[42]

B.e.sh. 350-jıllarda urısıp atırgan mámleketler kartası, Yanczı deltasınıń burınǵı jaǵa sızıǵı.

Dáryanıń joqarǵı jaǵında júziw

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Yanczı, 1915-jıl
Yanczı qalasındaǵı kruiz qayıqları.
Yanczı qalasındaǵı transport tasıwshı
Yanczı qalasındaǵı konteyner tasıwshı

Flot kemeleri

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Imperator Yaponiya áskeriy-teńiz kúshleri 1937-jılı Shanxayda "Izumo" bronlasqan kreyseri bar bolǵan. Ol 1941-jılı Yanczı dáryasında qayıqlardı batırıp jibergen.

Zamanagóy waqıyalar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Qıtay Kommunistlik partiyası baslıǵı Mao Czedun 1956- 1966-jılları Uxan qalasında óziniń salamatlıǵın kórsetiw maqsetinde reklamanı shıǵarıp, dáryada júziw menen shuǵıllanadı[43][44].

2002-jılı Daniyalı avantyurist hám teńizshi Troels Kløvedal «Nordkaperen» jámáátine qaraslı jelqomlı kemede Yanczı boylap Shanxaydan Úsh jıraw bógetine shekem júzip baradı. Kløvedal 12 jıl dawamında zárúr ruxsatnamalardı tayarlaw hám jıynaw menen shuǵıllanǵan, daniyalılar ekipajı, onıń shańaraq aǵzaları, qıtaylı dilmash hám bir neshe jergilikli teńiz ushıwshıları menen 1949-jıldan beri Yanczı boylap júzgen birinshi shet el adamı bolǵan[45]. Onıń aylar dawamındaǵı sayaxatı 2004-jılı «Kineserne syr med lang tråd» kitabında hám DR tárepinen «Kløvedal i Kina» teleshousında hújjetlengen[46].

Dárya boyındaǵı iri qalalar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Yanczı dáryasınıń kartası (batısqa qarap) onıń jaǵalarındaǵı tiykarǵı elatlı punktler kórsetilgen.

Luchjou

Fengdu Wanchjou

Chingzhou

Chanchjou

Jabayı haywanat dúnyası

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Yanczı dáryası júdá kóp túrlerge, sonıń ishinde, endemiklerge bay. Olardıń joqarı procenti insan iskerligi tárepinen úlken qáwiplerge ushıraǵan[47].

Balıqlar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Yanczıdaǵı eki túrli osyort (bul jerde Qıtay osyortı) úlken qáwip astında.

2011-jılǵa kelip Yanczı basseyninen 416 balıq túri belgili bolıp, sonnan 362 túri qatań túrde duzshı suwda ushırasadı. Qalǵanları da shor yamasa duzlı suwlardan, máselen, dáryanıń saǵası yamasa Shıǵıs Qıtay teńizinen belgili. Bul onı Aziyadaǵı eń túrlerge bay dáryalardan birine hám Qıtaydaǵı eń túrlerge bay dáryalardan birine aylandırǵan ( Perl dáryasında derlik 300 balıq túri hám Sarı dáryada 160 balıq túri bar[47]).Yanczı dáryası basseyninde 178 balıq túri endemik bolıp tabıladı. Olardıń kópshiligi dárya basseyniniń bazı bir bóliminde, ásirese joqarı aǵımında (Yichannıń joqarısında, biraq Sinxay-Tibet tegisligindegi suw basseyninen tómende) 279 túrge bay, sonnan 147 túri Yanczı endemi hám 97 túri qatań endemi (tek basseynniń usı bóliminde ushırasadı). Kerisinshe, ortasha biyikligi 4500 m den joqarı bolǵan bas suwlarında tek ǵana 14 joqarı qánigelesken túrler bar, biraq olardan 8 túri dárya endemi bolıp esaplanadı. Yanczı dáryasındaǵı eń úlken otryadlar Cypriniformes (280 túr, sonnan 150 endemik), Siluriformes (40 túr, sonnan 20 endemik), Perciformes (50 túr, sonnan 4 endemik), Tetraodontiformes (12 túr, sonnan 1 endemik) hám Osmeriformes (8 túr, sonnan 1 endemik). Basqa heshbir otryadta dáryada tórt túrden artıq hám bir endemik bar.

Dárya gúmis sazanıń watanı, biraq (basqa Aziya sazanları sıyaqlı) dúnyanıń úlken bólimlerine akvakultura arqalı tarqalgan.

Basqa haywanlar

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Qáwip astında qalgan qıtay alligatori eń kishi krokodillerden biri bolıp, maksimal uzınlıǵı 2 m ge jetedi.

Dáryadan kommerciyalıq paydalanıw, turizm hám pataslanıw sebepli Yanczı dáryasında iri haywanlardıń (balıqlardan tısqarı) bir qansha qáwipli túrleri ushırasadı: jińishke qabırǵalı pársiz shoshqa, bayji (Yanczı dáryası delfini), qıtay alligatori, Yanczı gigant qalqan tasbaqası hám qıtay gigant salamandrası. Bul Amerika Qurama Shtatlarınan tısqarı alligator hám padlefish túrleriniń watanı bolǵan birden-bir jer. 2010-jılı Yanczı qalasındaǵı qanatsız shoshqalardıń sanı 1000dı quraydı. 2006-jıl dekabrde Yancziı dáryası delfini funkcional jaqtan joǵalıp ketken dep járiyalandı. Dáryada alıp barılǵan keń kólemli izertlewler nátiyjesinde delfinniń jasaytuǵın jeri haqqında heshqanday belgiler tabılmadı[48]. Biraq, 2004-jıldan beri tastıyıqlanǵan kórinisler bolmaǵanı ushın, bayji házirgi waqıtta funkcional túrde joq bolıp ketken dep esaplanadı[49]. «Bayji jetpis million jıl burınǵı úlken áwladtıń saqlanıp qalǵan sońǵı túri hám duzshı suw delfinleriniń tek altı túrinen biri bolǵan». Yanczı dáryası delfininiń joq bolıwı tek ǵana dáryalar aymaǵında ushırasatuǵın haywan hám ósimliklerdiń kóplegen túrlerine tásir kórsetken Úsh saylı bóget qurılısınıń juwmaqlanıwı nátiyjesinde júz bergeni aytılǵan[50].

Yanczı alabında qurǵaqlıq sút emiziwshileriniń kóplegen túrleri ushırasadı, biraq olardıń kópshiligi dárya menen tikkeley baylanıslı emes. Úsh ayrıqsha jaǵday — yarım suwlı Evraziya suwsarı, suw kiyigi hám Per-Dawid kiyigi[51].

Pútkilley suwda jasaytuǵın Qıtay gigant salamandrası dúnyadaǵı eń úlken amfibiya bolıp, uzınlıǵı 1,8 m ge jetedi[52].
Qıtay qısqıshbaqası Yanczı aymaǵındaǵı sawda ushın áhmiyetli túr bolıp tabıladı, biraq dúnyanıń basqa aymaqlarında basqınshılıq etedi.

Turizm

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Yanczı dáryası boylap kruiz, «Úsh jıra» kruizi dep te atalatuǵın turistlik itibarlı ornı esaplanadı[53].

Galereya

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  • Yanczı dáryasınıń dástúriy deregi bolgan Tanggula tawlarınıń muzlıqları.
    Yanczı dáryasınıń dástúriy deregi bolgan Tanggula tawlarınıń muzlıqları.
  • Tuotuo dáryası, Yanczı dáryasınıń bas aǵısı, tibet tilinde Maqu yamasa «Qızıl dárya» dep ataladı.
    Tuotuo dáryası, Yanczı dáryasınıń bas aǵısı, tibet tilinde Maqu yamasa «Qızıl dárya» dep ataladı.
  • Yunnan qalasındaǵı Shigu (石鼓) dáryasınıń birinshi burılıwı, bunda dárya qubladan arqaǵa 180 gradusqa burıladı.
    Yunnan qalasındaǵı Shigu (石鼓) dáryasınıń birinshi burılıwı, bunda dárya qubladan arqaǵa 180 gradusqa burıladı.
  • Yunnan qalasındaǵı jolbarıstıń sekiriwi.
    Yunnan qalasındaǵı jolbarıstıń sekiriwi.
  • Liszyan janındaǵı Jolbarıs sekiriwshi saydıń eń tar jeri Shigu dáryasınan tómende.
    Liszyan janındaǵı Jolbarıs sekiriwshi saydıń eń tar jeri Shigu dáryasınan tómende.
  • Jinsha, «Altın qum dáryası», Yunnan.
    Jinsha, «Altın qum dáryası», Yunnan.
  • Qutan qısnaǵı Úsh qısnaqtan biri.
    Qutan qısnaǵı Úsh qısnaqtan biri.
  • Úsh saydan biri — Wu sayı.
    Úsh saydan biri — Wu sayı.
  • Xiling jira, úsh jıralardan biri.
    Xiling jira, úsh jıralardan biri.
  • Xubeydegi úsh saylı bóget, dúnyadaǵı eń iri gidroenergetika joybarı.
    Xubeydegi úsh saylı bóget, dúnyadaǵı eń iri gidroenergetika joybarı.
  • XIX ásirdiń ortalarındaǵı sıyaqlı Czyansudaǵı Chjenczyan janındaǵı Yanczıdaǵı Altın ataw[54]
    XIX ásirdiń ortalarındaǵı sıyaqlı Czyansudaǵı Chjenczyan janındaǵı Yanczıdaǵı Altın ataw[54]

Derekler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  1. ↑ «Yangtze River». Britannica. Qaraldı: 8-may 2023-jıl.
  2. ↑ quote="Today, the Yangtze region is home to more than 400 million people, or nearly one-third of China's population. Some of China's largest cities" Dekabr 13, 2017[Sáne tuwrı kelmeydi], sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi. Úlgi:Dead link. Retrieved September 10, 2010. (in qıtaysha)
  3. ↑ «Three Gorges Dam, China: Image of the Day». earthobservatory.nasa.gov (8-iyun 2009-jıl). 16-oktyabr 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 3-noyabr 2009-jıl.
  4. ↑ International Rivers, Three Gorges Dam profile Aprel 20, 2009[Sáne tuwrı kelmeydi], sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi..
  5. ↑ «90 percent of ocean plastic waste comes from Asia and Africa • Earth.com». Earth.com. 9-yanvar 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 9-yanvar 2019-jıl.
  6. ↑  George, Jamieson (1911) "Yangtsze-Kiang" in Chisholm, Hugh Encyclopædia Britannica 28 (11shı ed.) Cambridge University Press p. 903 
  7. ↑ Yule, Henry.
  8. ↑ 8,0 8,1 Baxter, Wm.
  9. ↑ Baxter & al. (2011), «p. 69». 25-aprel 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  10. ↑ Philipsen, Philip.
  11. ↑ Pelliot, Paul.
  12. ↑ 12,0 12,1 E.g., Moll, Herman.
  13. ↑ Encyclopædia Britannica, 3rd ed.
  14. ↑ 14,0 14,1 Bell, James.
  15. ↑ Tanner, B. "China divided into its Great Provinces According to the best Authorities Noyabr 13, 2013[Sáne tuwrı kelmeydi], sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi.." Mathew Carey (Philadelphia), 1795.
  16. ↑ 16,0 16,1 Bridgman, Elijah (ed.) The Chinese Repository, Vol.
  17. ↑ Konstam, Angus. Yangtze River Gunboats 1900–49, p. 17 May 12, 2016, sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi.. Osprey Publishing (Oxford), 2012. Retrieved August 13, 2013.
  18. ↑ Mongolian: Xөх Мөрөн, Höh or Kök Mörön[17].
  19. ↑ Davenport, Arthur. Report upon the Trading Capabilities of the Country Traversed by the Yunnan Mission, pp. 10 ff Aprel 29, 2016[Sáne tuwrı kelmeydi], sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi.. Harrison & Sons (London), 1877.
  20. ↑ Recorded as bearing the local Chinese name of 清水 (Qīngshuǐ), literally meaning "Clear Water[way]."[19]
  21. ↑ Aloian, Molly.
  22. ↑ Room, Adrian.
  23. ↑ The Modern Part of an Universal History, from the Earliest Accounts to the Present Time, Vol.
  24. ↑ Wilkes, John.
  25. ↑ Liber, Nadine.
  26. ↑ 26,0 26,1 Davis, John.
  27. ↑ 27,0 27,1 The St. James's Magazine, Vol.
  28. ↑ Moncrieff, A.R.H. The World of To-day: A Survey of the Lands and Peoples of The Globe as Seen in Travel and Commerce, Vol.
  29. ↑ 29,0 29,1 Ricci, Matteo & al. De Christiana Expeditione Apud Sinas Suscepta ab Societate Jesu, Libri V, 1615. New Edition: De Christiana Expeditione apud Sinas suscepta ab Societate Iesu, Libri V, pp. 365 ff. May 5, 2016, sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi., Bernardus Gualterus (Cologne), 1617. Retrieved August 14, 2013. (in latınsha)
  30. ↑ Ricci, Matteo & al. Samuel Purchas (trans.) in Hakluytus Posthumus, or Purchas His Pilgrimes, Vol.
  31. ↑ E.g., in Didier, Robert & al. "L'Empire de la Chine Oktyabr 29, 2013[Sáne tuwrı kelmeydi], sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi.." Boudet (Paris), 1751.
  32. ↑ Arrowsmith, Aaron.
  33. ↑ 33,0 33,1 Winchester, Simon. The River at the Center of the World. Henry Holt, 1996. ISBN 978-0-8050-3888-0. 
  34. ↑ Winchester, Simon. The River at the Center of the World. Henry Holt, 1996. ISBN 978-0-8050-3888-0. 
  35. ↑ Métivier, F. & al. "Mass Accumulation Rates in Asia During the Cenozoic Mart 27, 2019[Sáne tuwrı kelmeydi], sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi.." Geophysical Journal International, Vol.
  36. ↑ Clift, Peter.
  37. ↑ «Yayoi linked to Yangtze area». trussel.com. 22-fevral 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 26-mart 2017-jıl.
  38. ↑ Wanpo, Huang; Ciochon, Russell; Yumin, Gu; Larick, Roy; Qiren, Fang; Schwarcz, Henry; Yonge, Charles; de Vos, John et al. (1995). "Early Homo and associated artefacts from Asia". Nature (Springer Science and Business Media LLC) 378 (6554): 275–278. doi:10.1038/378275a0. ISSN 0028-0836. PMID 7477345. 
  39. ↑ Chang, Kwang-chih; Goodenough, Ward H. „Archaeology of southeastern coastal China and its bearing on the Austronesian homeland“,. Prehistoric settlement of the Pacific. American Philosophical Society, 1996 — 36–54 bet. ISBN 978-0-87169-865-0. 
  40. ↑ Hutcheon, Robin.
  41. ↑ Zhang Chi (張弛), "The Qujialing-Shijiahe Culture in the Middle Yangzi River Valley," in A Companion to Chinese Archaeology, ed.
  42. ↑ Li Liu and Xingcan Chen, State Formation in Early China (London: Duckworth, 2003), 75–79, 116–26; Li Feng, Landscape and Power in Early China: The Crisis and Fall of the Western Zhou, 1045–771 BC (Cambridge: Cambridge University Press, 2006), 322–32.
  43. ↑ Poon, Shuk-Wah (in en). Embodying Maoism: The swimming craze, the Mao cult, and body politics in Communist China, 1950s–1970s. pp. 1450–1485. 
  44. ↑ Ball, Philip. The Water Kingdom: A Secret History of China (en). Chicago: University of Chicago Press, 2017 — 40–43 bet. ISBN 9780226369204. 
  45. ↑ «Kurs mod Kina». Jyllands-Posten (2002).
  46. ↑ «Kløvedal i Kina». DR (2004).
  47. ↑ 47,0 47,1 Ye, S.; Li, Z.; Liu, J;, Zhang, T.; and Xie, S. (2011).
  48. ↑ «Sciencemode.com – Home page». 21-dekabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  49. ↑ Rare river dolphin 'now extinct' Avgust 28, 2012[Sáne tuwrı kelmeydi], sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi..
  50. ↑ Ellen Wohl, [A World of Rivers: Environmental Changes on Ten of the World's Great Rivers], p.287.
  51. ↑ Smith, A.T.; and Xie, Y. (2008).
  52. ↑ AmphibiaWeb (2013).
  53. ↑ «Three Gorges Cruise: Sailing China Yangtze River Three Gorges» (en). www.yangtze-river-cruises.com. Qaraldı: 19-may 2024-jıl.
  54. ↑ London Missionary Society. Fruits of Toil in the London Missionary Society. 

Qosımsha oqıw ushın

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  • Carles, William Richard, "The Yangtse Chiang", The Geographical Journal, Vol. 12, No. 3 (Sep. 1898), pp. 225–240; Published by: Blackwell Publishing on behalf of The Royal Geographical Society (with the Institute of British Geographers)
  • Danielson, Eric N. 2004. Nanjing and the Lower Yangzi, From Past to Present, The New Yangzi River Trilogy, Vol. II. Singapore: Times Editions/Marshall Cavendish. ISBN 981-232-598-0ISBN 981-232-598-0.
  • Danielson, Eric N. 2005. The Three Gorges and The Upper Yangzi, From Past to Present, The New Yangzi River Trilogy, Vol. III. Singapore: Times Editions/Marshall Cavendish. ISBN 981-232-599-9ISBN 981-232-599-9.
  • Grover, David H. 1992 American Merchant Ships on the Yangtze, 1920–1941. Wesport, Conn.: Praeger Publishers.
  • Van Slyke, Lyman P. 1988. Yangtze: nature, history, and the river. A Portable Stanford Book. ISBN 0-201-08894-0ISBN 0-201-08894-0
  • Winchester, Simon. 1996. The River at the Center of the World: A Journey Up the Yangtze and Back in Chinese Time, Holt, Henry & Company, 1996, hardcover, ISBN 0-8050-3888-4; trade paperback, Owl Publishing, 1997, ISBN 0-8050-5508-8; trade paperback, St. Martins, 2004, 432 pages, ISBN 0-312-42337-3
  • Plant, Cornell. Glimpses of the Yangze Gorges; illustrations by Ivon A. Donnelly. Kelly & Walsh, Limited, Shanghai, Hong Kong, Singapore, 1926.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Yanczı_(dárya)&oldid=159496» saytınan alınǵan