Salqın urıs

Wikipedia, erkin enciklopediya

Salqın urıs ekinshi jer-júzlik urıstan keyingi dáslepki jıllardıń áhmiyetli ózgesheligi bolıp tabıladı. "Salqın urıs" tıń kelip shıǵıwına Sovetler Soyuzı hám AQSh ortasındaǵı uzaq dawam etken kelispewshilikler sebep boldı. AQSh tıń Sovetler Soyuzında 1917-jıl rus revolyutsiyası nátiyjesinde ornatılǵan bolsheviklik dúzimin diplomatiyalıq túrde tek ǵana 1933-jılı tán aldı. Hátteki bunnan keyinde SSSR ǵa gúman menen qarap keldi. Biraqta ekinshi jer júzlik urıs waqtında bul eki mámleket bir-biri menen awqamlas bolıp "Berlin oǵı" mámleketleri menen tabıslı gúresiw ushın óz kelispewshiligin jasırdı. Urıstan keyin olar ortasındaǵı qarama-qarsılıq jańadan birinshi orınǵa shıqtı. AQSh dúnyanıń basqa mámleketleri menen óziniń erkinlik, teńlik hám demokratiya kontseptsiyasın iske asırıwǵa shaqırdı. Puqaralıq urıslar hám imperiyanıń qulawınan keyingi tınıshsız dúnyaǵa Amerika turaqlılıqtı ornatıwǵa onı tek ǵana paraxat jol menen iske asırıwǵa umtıldı. 1929-1940-jıllardaǵı "Ullı depressiya" (Túskinlik) sabaqların túsingen AQSh óziniń awıl xojalıq hám sanaat ónimlerin emes, pútkil ekonomikada ǵárezsizlik ornatıw ushın eksportqa zárúr bolǵan Batıs Evropa elleri ónimlerine jańa bazarlardı dúziwde bajıxana tosqınlıqların qısqırtıwǵa háreket etti. Xalıq aralıq sawda erkinligi AQSh tıń ekonomikalıq ósiwiniń stimulı hám basqada AQSh penen awqamlas mámleketlerde turaqlılıq hám doslıq qatnasıqlardıń deregi sıpatında kózge tústi.

Al SSSR diń óz programması boldı. Kúshli Oraylasqan Rus tariyxıy dástúri, Patshalıq húkimi Amerikalıq demokratiyadan kúshli ózgeshelendi. Klasslıq gúres hám Kommunistlik idieologiyaǵa tiykarlanǵan qúdiretli mámleket II jer júzlik urıs waqtında hám urıstan keyingi dáwirde de Sovetlik siyasattı dawam etti. Basqınshılıq urıs 20 mln Ruslardıń ómirin qurban etti. Sovetler Soyuzı óz ekonomikasın tiklewge hám qıyın jaǵdaydan shıǵıwǵa háreket etti. Sovet mámleketi kóbinese batıs shegaralardan qáwiplendi. Germaniyanıń basqınshılıǵın saplastırǵannan keyin, bunday basqınshılıqtı boldırmawǵa qarar etti. Sonlıqtan Shıǵıs Evropada Sovet mámleketi talap etken siyasiy rejimlerdiń hám jabıq shegaralardıń bolıwı talap etildi. Biraqta Amerika Qurama Shtatı urıs barasında Polsha Chexoslovakiya hám basqada Oraylıq hám shıǵıs Evropa mámleketleriniń ǵárezsizligin hám suverenitetin talap etti.