Kembridj universiteti
Kembridj universiteti – Angliyanıń Kembridj qalasında jaylasqan mámleketlik izertlew universiteti. 1209-jılda islengen bul universitet dúnyanıń eń áyyemgi turaqlı iskerlik kórsetiwshi universitetleri qatarında úshinshi orında turadı. Universitettiń payda bolıwı jergilikli qala xalqı menen kelispewshilikten keyin Oksford universitetinen ketken ilimpazlar Kembridjǵa kóship keliwi menen baylanıslı[1]. Eki áyyemgi ingliz universitetleri geyde qarsılaslar retinde súwretlengen bolsa da, kóplegen ulıwma ayrıqshalıqlarǵa iye hám kóbinese olar birgelikte Oxbridge dep ataladı.
Universitette segiz mádeniy hám ilimiy muzeyler, atap aytqanda Fitsvilyam muzeyi hám Kembridj universitetiniń botanika baǵı bar. Kembridjdiń 116 kitapxanasında jámi 16 millionǵa jaqın kitaplar bar bolıp, olardan toǵız millionǵa jaqını Kembridj universiteti kitapxanası, yuridikalıq depozit kitapxanası hám dúnyadaǵı eń iri akademikalıq kitapxanalardan biri bolıp tabıladı. Kembridj pitkeriwshileri, akademikler hám filiallar 121 Nobel sıylıǵına iye bolǵanlar[2]. Universitettiń belgili pitkeriwshileri arasında 194 Olimpiada medalı bayraǵı iyeleri bolǵan sportshılar hám óz tarawlarında birqansha tariyxıy shaxslar, atap aytqanda Frensis Bekon, Lord Bayron, Oliver Kromvel, Charlz Darvin, Jan Garvard, Stiven Xoking, Jan Meynard Keyns, Jan Milton, Vladimir Nabokov, Javoharlal Neru, Isak Nyuton, Silviya Plat, Bertran Rassel, Alan Tyuring, Lyudvig Vitgenshteyn hám basqalar..
Tariyxı[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Shólkemlestiriliwi[redaktorlaw | derekti jańalaw]
1209-jılda Kembridj universiteti dúziliwinen aldın Kembridj jáne onıń átirapındaǵı aymaqlar, tiykarınan, Ely qalasındaǵı Episkop shirkewi xristian monaxlarınıń intellektuallıq abırayı hám ilimiy úlesleri sebepli ilimiy hám diniy dárejege iye bolǵan. Kembridj universitetiniń dúziliwi tiykarınan Oksford universitetinde júz bergen waqıyadan keyin bolıp, ol jaǵdayda Oksford aymaǵındaǵı jergilikli hayaldıń óliminde ádalat administraciyası retinde úsh Oksford alımı qala administraciyası tárepinen asılǵanı sebep boldı. Sol dáwirde Oksford qalası hákimiyat shax John menen kúshlli qarama-qarsılıq alıp baratırǵan eken. Bul qarama-qarsılıqlar aqıbetlerinen qorıqqan Oksford ilimpazları ol jerdi tastap, Parij, Reading hám Kembridj sıyaqlı miymandos qalalarǵa kóshiwdi baslasadı. Aqırında, jańa universitet qáliplestiriw jáne onıń joybarın islep shıǵıw ushın Kembridjda jeterlishe ilimpazlar jiynaldı[3].
1225-jılǵa kelip universitet rektorı tayınlandı hám patsha Genrix III tárepinen 1231-jılda shıǵarılǵan buyrıqlarda Kembridjda ijara haqı universitet ádetine qaraǵanda secundum consuetudinem universitatis tárepinen beriliwi belgilendi hám eki magistr hám ekewden ibarat komissiya dúzildi. Bulardı anıqlaw ushın qalalıqlar, eki jıl ótkennen, Rim papası Gregori IXdıń kansler hám ilimpazlar gildiyasına jibergen xatı jańa universitetke qosımsha ius nan trahi yamasa úsh jıl dawamında oqıwdan shıqpaw huqıqın berdi, yaǵnıy onıń aǵzaları Ely eparxiyasınan sırtta sudqa shaqırılmaydı[4].
1290-jılda Kembridj papası Nikolay IV xatında studium generalı retinde súwretlengeninen hám 1318-jılda Papa Yuhanno XXII tárepinen tastıyıqlanǵanınan keyin, basqa Evropa orta ásir universitetleriniń izertlewshileri Kembridjdi úyreniw yamasa lekciya ótkeriw ushın keliwi ádettegi jaǵdayǵa aylandı[5][6].
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ „A Brief History: Early records“. University of Cambridge. 2-sentyabr 2011-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 17-avgust 2008-jıl.
- ↑ „Nobel prize winners“. University of Cambridge (28-yanvar 2013-jıl). 30-yanvar 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 10-iyun 2022-jıl.
- ↑ „Early records“ (en). University of Cambridge (28-yanvar 2013-jıl). 16-fevral 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-dekabr 2019-jıl.
- ↑ . https://www.jstor.org/stable/23272738.
- ↑ Hackett, M.B.. The original statutes of Cambridge University: The text and its history. Cambridge University Press, 1970 — 178 bet. ISBN 978-0-521-07076-8. 2-sentyabr 2012-jıl sánesinde qaraldı.
- ↑ Willey. Vatican reveals Cambridge papers. p. 5.