Shaqpaqtı gaz káni
Shaqpaqtı — Qaraqalpaqstan Respublikası Qońırat rayınıdaǵı Ústirt platosınıń qubla-shıǵıs bólegindegi gaz kondensat káni.
Jaylasıwı[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Shaqpaqtı Qońırat qalasınan 220 kilometr qubla-batısta jaylasqan. Kán arqa-batıstan qubla-shıǵısqa jónelgen, ólshemi 16x8 kilometrli Shaqpaqtı antiklinal burımasında jaylasqan.
Tariyxı hám iskerligi[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Ol jaǵdayda jámi 14 qudıq qazılǵan, olar yura, por, paleogen hám neogen dáwiri jınısların ashqan. Gaz quramı yura hám trias dáwiri shógindilerin óz ishine aladı. Yura (qalıńlıǵı 760—955 m) hám de por jatqızıqları (qalıńlıǵı 1370—1420 m) toq kúlreń saz, alevrolit, qumtastan quram tapqan. Paleogen dáwiri jınısları 40—55 metrli karbonat, qumtas hám mergelden, neogen jatqızıqları 100—115 metrli saz hám hák taslardan ibarat. Shaqpaqtı gaz káninde gaz yura jatqızıqlarında bolıp, 8 jiyek bar. Qumtas hám alevrolit jınıslar kollektor wazıypasın óteydi. Jiyekler 1700—2230 metr aralıqta ashılǵan. Qatlamnıń dáslepki basımı 22, 7 MPa, gaz depiti kúnine 114, 6—510, 0 mıń/m3. Yura hám por jatqızıqlarındaǵı suwdıń minerallasqanlıǵı 125—205 g/l.
Shaqpaqtı káni 1962-jılda ashılǵan hám 1971-jılda jumısqa túsirilgen[1][2].1974-jılda kánde jıllıq gaz qazıp alıw kólemi 2, 5 milliard kub metrdi payda etip, tábiyiy gazdı sanaat dárejesinde qazıp alıw baslandı.
Kándegi dáslepki gaz rezervleri 39, 9 milliard m³ tı payda etedi. 2004-jıldıń avgust ayınan berli 2018-jılǵa shekem Shaqpaqtı káninen qazıp alınǵan gaz kólemi 4 milliard kub metrden artıqtı payda etken. 2017-jılda qazıp alınǵan gaz 311, 4 million kub metrge, 2018-jıldıń basınan 15-avgust kúnine shekem bolsa bul kórsetkish 176, 4 million kub metrge jetken[3].
Xalıqaralıq baylanısları[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Islep shıǵarıw operatorı Rossiyanıń Zarubejneftegaz-GPD Sentralnaya Aziya konsorsiumi (QK Zarubejneftegaz hám Gazprom) esaplanadı. 2004-jılda Shaqpaqtı kánin qosımsha ózlestiriw boyınsha „Ózbekneftgaz“ milliy xoldiń kompaniyası hám „Zarubejneftegaz“ jabıq aksiyadarlıq jámiyeti hám de „Gas Project Development Central Asia AG“ kompaniyasınan ibarat quramdaǵı investorlar konsorsiumi ortasında 15 jılǵa mólsherlengen „Ónim bólistiriwi tuwrısında“ǵı shártnamaǵa qol qoyıldı[4]. Shártnamaǵa muwapıq Shaqpaqtını rekonstrukciya qılıw hám qosımsha rawajlandırıw boyınsha „Gazprom International“ kompaniyasınıń tájiriybe joybarı ámelge asırılıp atır. Bul joybardı ámelge asırıw ushın operator bolǵan „Zarubejneftegaz-GPD Sentralnaya Aziya“ MChJ operatsion kompaniyası (házirde „Gazprom International“ dıń operatsion strukturalarınan biri) dúzildi. Onıń maqset hám wazıypaları- kándi ózlestiriw hám rawajlandırıw, shiyki ónimdi qazıp alıw hám tasıw, tiyisli infratuzilmanı qurıw, gazdı tazalaw, onı saqlaw, átirap -ortalıqtı qorǵaw ilajların ámelge asırıw, sonıń menen birge bul jumıslar menen tikkeley baylanıslı bolǵan basqa xızmetlerdi shólkemlestiriwden ibarat esaplanadı. Shaqpaqtıda islep shıǵarılǵan gaz Qaraqalpaqstan kompressor stanciyasına, keyininen „Orta Aziya — Oray“ gaz trubası arqalı qarıydarlarǵa jetkiziledi. 2013-jıl dawamında „Gazprom International“ qánigeleri tárepinen jeti qudıqta remontlaw jumısları alıp barıldı hám tórt jańa qudıq paydalanıwǵa tapsırıldı, sol tárizde Shaqpaqtıdaǵı bar qudıqlar rezervi 20ǵa jetkizildi. Kánde ortasha kúnlik gaz qazıp alıw bolsa (islep shıǵarıw kestesindegi ońlawlar esapqa alınǵan halda ) 940 mıń kub metrdi quradı[5].
2018-jıldıń avgust ayında Ózbekstan Respublikası prezidenti tárepinen Ózbekstan — Rossiya sherikliginde Shaqpaqtı káninde qospa gaz islep shıǵarıw litsenziyasın taǵı bes jılǵa uzaytırıw boyınsha párman qol qoyıldı ; gaz qazıp alıw boyınsha bar litsenziyanıń múddeti 2019-jıldıń mart ayında tawsılatuǵın edi. Litsenziya múddetin taǵı 5 jılǵa uzaytırıw sol jıldıń may ayında Rossiyanıń Sankt-Peterburg qalasında bolıp ótken Xalıqaralıq ekonomikalıq forum dawamında „Ózbekneftgaz“ aksiyadarlıq jámiyeti hám „Gazprom“ mámleket aksiyadarlıq jámiyeti ortasında tiyisli hújjettiń qol qoyılıwı menen tastıyıqlanǵan [3].
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ daryo.uz. „“O‘zbekneftgaz”: Jurnalist va blogerlar ishtirokida Ustyurtdagi tabiiy gaz qazib chiqarish ishlarini o‘rganish maqsadida press-tur uyushtirildi“ (30-avgust 2021-jıl). Qaraldı: 2023-yil 3-oktyabr.
- ↑ kun.uz. „Quriyotgan Orol sohilidagi kelajak: Ustyurtning gaz zaxirasi qancha?“ (31-avgust 2021-jıl). Qaraldı: 2023-yil 3-oktyabr.
- ↑ 3,0 3,1 gazeta.uz. „«Shoxpaxta» gaz koni bo‘yicha O‘zbekiston — Rossiya hamkorligi 5 yilga uzaytirildi“ (2018-yil 31-avgust). Qaraldı: 2023-yil 3-oktyabr.
- ↑ lex.uz. „MAHSULOT TAQSIMOTI TO‘G‘RISIDAGI BITIMLARNI AMALGA OSHIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA“ (18-iyun 2019-jıl). Qaraldı: 2023-yil 3-oktyabr.
- ↑ „На месторождении Шахпахты в прошлом году добыто более 315 млн. кубометров газа“ (2014-yil 16-yanvar). Qaraldı: 2023-yil 3-oktyabr.