Baban kóterilisi

Baban kóterilisi — Zarafshan oazisinde shóp-sharzm kolonizatorliq aymaǵında hám jergilikli hámeldarlar zulımına qarsı kóterilgen dıyxanlar kóterilisi (1869 -jıl oktyabr— 1870-jıl sentyabr). Basshısı — Baban Aliboyev (Baban To'qsabo). Ol Qaraqursaq awılınan bolıp, orıs patsha chinovnikleri, ámir jáne onıń hámeldarları, atap aytqanda Ziyouddin rayon begi Muhammed Yusufbay dawagerdiń júda kóp zulımına qarsı bas kóterip, óz átirapına jarlı dıyxanlardı toplay baslaydı. 1869 -jıl dekabrge kelip olardıń sanı 500 adamnan artadı. Kóterilisshiler bay hám hámeldarlardıń turaq-jaylarına ot qoyıw, malmúlklerin tartıp alıp, jarlılarǵa bólip beriwdi óz aldılarına tiykarǵı maqset etip aladı. Kóterilis dáslep áne sol Ziyouddin bekliginde baslanıp, Xatirchi bekliginde hám Zarafshan okruginiń Úlkenqorǵan oazisinede jayıladı. Buxara ámiri kóterilisti óz kúshi menen bastıra almaǵan soń, 1869 -jıl oktyabrde Zarafshan okrugindegi patsha administraciyasınan áskeriy járdem sorawǵa májbúr boladı. Úlkenqorǵan oazisi baslıǵı kapitan Barzenkov jibergen jazalaw otryadi sol oazis shegarasında kóterilisshiler menen bolǵan urısta úlken ziyan kórsede, bir neshe kóterilisshin tutqınǵa alıwǵa iye boladı. Olardan biri (Mullo Xusayn) Buxara tutqınǵa alındı, qalǵanları (Umarqul, Abdushukur, Xudoyberdi) óltirildi. Baban kóterilisti dawam ettirip, 4 dekabrde Xatirchi ámeldarı Rahimbaydıń malmulkin jarlı dıyxanlarǵa bóliwge beredi. Keyin, kóterilisshiler Ziyouddin rayon begi Muhammed Yusufbay dawagerdiń úyine ot qoyıp, malmúlkin xalıqqa bólistiredi. Baban kóterilisidiń barǵan sayın háwij alıp atırǵanınan shoshıǵan Turkistan generalgubernatori K. P. Kaufman Úlkenqorǵanǵa shtabsrotmistr M. D. Skobelev basshılıǵında atlı jazalaw otryadın jiberedi. Úlkenqorǵannan 25 km uzaqlıqtaǵı Sárshembi awılında bolǵan urısta jazalaw otryadi jeńilip, Skobelev urısadı. Bul jeńiliwden uyatlı bolǵan Turkistan patshası administraciyası Skobelevni áskeriy tribunalǵa beredi. Sonnan keyin, Úlkenqorǵanǵa polkovnik Karganov basshılıǵında ekinshi jazalaw otryadi jiberiledi, 1869 -jıl dekabr aqırında bolǵan urısta kóterilisshiler jeńilip, olardan 40 ıǵı dúnyadan kózjumadı, 25 adam tutqın alınadı, 100 den aslamı jaralanadı. Baban bolsa aman qalǵan kóterilisshiler menen qashıp qutıladı. Tutqın alınǵan kóterilisshilerdi Ziyouddin rayon begi xalıq ortasında asıp óltiredi. 1870-jıl 14-yanvarda Karganov jazalaw otryadi Qaraqursaq awılında kóterilisshiler menen taǵı urıs etedi, biraq olardı jeńa almaydı, 1870-jıl sentyabrde patsha húkimeti jasırın tıńshısı Saidxon Saqıyxonovdıń qiyaneti sebepli kóterilisshiler Úlkenqorǵannıń Tórtkul awılında tolıǵı menen jeńiledi. Baban qolǵa alınıp, Samarqantda óltiriledi.[1]

Derekler

ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl