Elektr togı

Elektr togı — elektr zaryadlarının' ta'rtipli ha'reketi. Elektr togı payda bolıwı ha'm ha'r waqıtta payda bolıp turıwı ushın:

zatda erkin elektr zaryadları;
olardı tartipli ha'reketke keltiriwshi elektr maydan;
shınjır jabıwlı bolıwı kerek.

Zaryadlı za'rreler tok tasıwshılar dep ataladı. Metallar ha'm yarımo'tkizgishlerde tok tasıwshılar elektronlardan, elektrolitlarda teskeri ha'm kerisinshe ionlardan, ionlasqan ga'zlerde teskeri ha'm keri ionlar ha'mde elektronlardan iba'rat.

Zaryadlı za'rrelerdın' elektr maydan ta'sirinde jismge tiyisli ko'shiwi na'tiyjesinde payda bolatug'ın Elektr togı otkiziwshenlik togı dep, zaryadlang'an makroskopik zat (ma'selen, suyıqlıq yaki ga'z)lerdın' ko'shiwinen ju'zege keletug'ın elektr togı konveksion tok dep ataladı. Sıljıw togı dep atalatug'ın tok ha'm bar. Bul tok zaryadlar ha'reketine baylanıslı bolmay, kerisinshe elektr maydan ku'shlengenliginin' waqıt boyınsha o'zgeriwine baylanıslı (proportsional) boladı. Sıljıw togı magnit maydan payda qılıw imka'niyatı ushın g'ana o'tkeziwshenlik ha'm konveksion tokqa ekvivalentdir.

Elektr togının' payda bolıwına tok sebepli ju'z beretug'ın to'mendegi ta'sir yaki ha'diyselerge qarap biliw mu'mkin:

Issıllıq ta'siri — tok o'tip atqanda o'tkizgish (ata o'tkizgish onnan teskeri) qızıydı;
ximiyalıq ta'siri — Elektr togı o'tkizgishdin' ximiyalıq quramın o'zgertiredi (ma'selen, elektroliz ha'diysesi);
magnit ta'siri (ma'selen, toklı o'tkizgish qasında magnit millinin' ag'ıwı, elektromagnitler);
ku'sh ta'siri (ma'selen, ma'gnit maydanında toklı o'tkizgishtin' ag'ıwı, elektr dvigateller);
jaqtıllıq ta'siri (ma'selen, siyreklengen ga'zlerde razryad, elektr og'ıjayı). tok ku'shi ampermetr, milliampermetr, mikroampermetr ha'm galvanometr menen o'lshenedi.

Zaryadlardın' tartipli ha'reketine o'zgermes tok dеp ataladi. toktın' jo’nelisi spatında terkeri zaryadlardın' ha'reket jo’nelisi qabıl qılıng'an.