Ginness rekordlar kitabı ushın derekti kóriw

[[File:Guinnessworldrecords.svg|thumb|320px|right|Ginness jáhán rekordları logotipi]]
'''Ginness rekordlar kitabı''' ({{Lang-ru|Книга рекордов Гиннесса}}, {{Lang-en|''Guinness World Records''}}) — adamlardıń hár qıylı tarawlardaǵı rekord dárejedegi jetiskenlikleri, haywanat dúnyasınıń túrli-túrli tańqalarlıq kórsetkishleri, júdá kem ushırasatuǵın tábiyat hádiyseleri, dúnyanıń shou-biznes, ǵalaba xabar quralları hámde mádeniyat tarawlarındaǵı ájayıp jetiskenlikler haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ózinde jámlegen hárjıllıq maǵlıwmatnama kórinisindegi kitap. Ol túrli jıllarda "Jáhán rekordlar kitabı", "Ginnesstiń rekordlar kitabı" ({{Lang-en|''The Guinness Book of Records''}}, 1998-jılǵa shekem) hámde "Ginnesstiń jáhán rekordları kitabı" ({{Lang-en|''The Guinness Book of World Records''}}, AQShta) degen atamalar menen baspadan shıǵarılǵan.

Ginness rekordlar kitabı birinshi ret 1955-jılda [[Irlandiya]]nıń [[Ginness]] pivo kompaniyasınıń buyrıǵı menen baspadan shıǵarılǵan. Bul ideya [[irland]] hám [[britan]] [[pab]]larına keliwshiler arasında jiyi-jiyi kelip shıǵatuǵın, ol yamasa bul hádiyseniń rekord kórsetkish ekenligi haqqındaǵı tartısıwlardı sheshiwge arnalǵan isenimli derek jaratıw oyı menen shıqqan [[Hugh Beaver|Xyu Biver]]ge tiyisli edi. Bul ideya [[Christopher Chataway|Kristofer Chatavey]] hámde aǵa-ini [[Norris McWhirter|Norris]] hám [[Ross McWhirter|Ross Makwayrter]]lerdiń is-háreketleri menen ámelge asırıldı hám 1955-jıl 27-avgust sánesinde kitaptıń 198 betten ibarat birinshi sanı "Joqarı dárejelilik kitabı. Eń joqarı hám eń tómen, eń úlken, eń kishi, eń tez, eń eski, eń taza, eń bálent, eń ıssı, eń suwıq, eń kúshli haqqında" degen at penen dúnya kórdi<ref>[https://rus.team/events/vyshel-pervyj-ekzemplyar-knigi-rekordov-ginnesa/ Вышел первый экземпляр «Книги рекордов Гиннеса»] RusTeam.media. Российское информационное агентство Рустим. Дата обращения: 13 января 2023</ref>. Kitaptıń tabısı kútá úlken edi hám Rojdestvoǵa kelip ol №1 bestsellerge aylandı.

Dáslep Ginnesstiń rekordlar kitabına aǵa-ini Makwayrterler tárepinen toplanǵan, ilimiy jaqtan tastıyıqlanǵan faktlar kirgizilgen, biraq waqıt ótip barǵan sayın kitapta túrli adamlardıń ájayıp hám [[óreski]] jetiskenlikleri haqqındaǵı maǵlıwmatlar payda bola basladı. Sonıń menen birge, bul kitaptı baspadan shıǵarıw menen shuǵıllanatuǵın kompaniya wákilleri "Pútkil dúnyada Ginnesstiń rekordlar kitabı kúni"n (noyabr ayınıń úshinshi háptesiniń piyshenbisi) shólkemlestirip, ózleriniń ózgeshe uqıplılıqları hámde rekord nátiyjeleri menen kitap betlerine kiriwdi háwes etetuǵınlardı da joybarǵa tarttı. Bunnan tısqarı, kitaptıń [[Amerika Qurama Shtatları]]nda qayta-qayta baspadan shıǵıwı járdeminde abıroyı ósip, onıń málim bir mádeniyat salasın úyreniwshi arnawlı baspaları, sonıń menen birge, milliy versiyaları payda bolıwına alıp keldi.

Kóplegen unamlı hám unamsız pikirlerge ushıraǵan bul kitap 1974-jıl noyabr ayında kitap baspası tariyxındaǵı eń ataqlı kitap retinde óz betlerinen (Ginness rekordlar kitabında) orın iyeledi: bul waqıtqa kelip ol 23,9 million nusqada satılǵan. 1984-jılda 50 million kitap, 1994-jılda 75 million nusqa satılǵan <ref name="Всемирный день рекордов Гиннесса">[http://ria.ru/spravka/20100827/268543896.html/ Всемирный день рекордов Гиннесса] ria.ru. РИА Новости (14 ноября 2013). Дата обращения: 16 сентября 2015. Архивировано 5 мая 2015 года.</ref>. 2005-jılda Kitaptıń 100 millionınshı nusqası satıldı hám ol "avtorlıq huqıqı menen qorǵalǵan dúnyadaǵı eń kóp satılǵan kitap" ataǵın aldı <ref>Bruce Watson. World's Unlikeliest Bestseller (англ.) // Smithsonian. — 2005. — August. — P. 76—81. — ISSN 0037-7333.</ref>. Sonnan berli hár jılı noyabr ayında Ginness rekordlar kúni bayramlanadı. Kitap, sonıń menen birge, AQShtaǵı jámiyetlik kitapxanalardan urlanǵan nusqalarınıń sanı boyınsha da rekord ornattı<ref>[https://web.archive.org/web/20190517212447/https://www.timeslive.co.za/sundaytimes/article118059.ece/ Book deals for a steal](англ.) (4 May 2008). Архивировано 2 января 2010 года. Дата обращения: 29 октября 2009.</ref>. 1956-jıldan xalıqaralıq kólemde satıwǵa shıǵarılǵan kitap 2022-jılǵa kelip, yaǵnıy baspa etilgen 67 jıl dawamında, dúnyanıń 100 legen mámleketinde 37 tilde shıǵarılǵan hámde maǵlıwmatlar bazasında 53000 nan artıq jazıwlardı saqlaydı.

Kitap ushın maǵlıwmat toplaytuǵın [[Guinness World Record (kompaniya)|Guinness World Record]] kompaniyasınıń wákilleri rekordlardı ornatıwda juwapker hám kepil tárep esaplanadı. Qaǵıydaǵa bola, kitap betlerine kiriwdi qálegenler rekord ornatıwdıń hár bir basqıshında (arza tapsırıw, shártnama dúziw, kriteriylerdi talqılaw, kompaniya wákilleri qatnasıwında rekord ornatıw, sertifikat alıw) olar menen máslahátli is alıp baradı. Eger rekord esapqa alınsa, ol basqa soǵan uqsas kategoriyalar qatarı on dana bólimnen birine (Baylıq, Dańq, Mártlik, Kórkem-óner hám ǴXQ, Jetiskenlikler, Adamlar, Qáwipli apatshılıqlar, Sport, Bilim, Zamanagóy texnologiyalar) kiritilgen málim bir tematikalıq toparǵa kiredi. Rekord jazıwlar maǵlıwmatlar bazasında jaylasadı, biraq geypara jaǵdaylarda jaǵdayǵa qaray bazadan belgisiz múddetke (yamasa ulıwmalıqqa) alıp taslanıwı múmkin.

Xalıqaralıq [[franshiz]]a kitap baspalarınan tısqarı rekordlarǵa arnalǵan muzey kórgizbelerdi hámde hárbir sanında málim bir rekord haqqında sóz etiwshi teleseriallardı, sonıń menen birge, tap sol atamadaǵı videooyındı hám tolıq metrajlı kórkem filmdi óz ishine aladı. Franshizanıń belgililigi "Ginness. Jáhán rekordları"n dúnyadaǵı rekordlardı kataloglaw hám tekseriw boyınsha birinshi orınǵa shıǵardı.

==Tariyxı==
[[File:Norris McWhirter (1977).jpg|thumb|250px|left|Norris Makwayrter 1955-jıl avgust ayında London, 107 Fleet Street kóshesinde egiz ájaǵası Ross penen birgelikte kitapǵa tiykar salǵan.]]
1951-jıl 10-noyabrde "[[Ginness]]" pivo islep shıǵarıw kompaniyasınıń sol waqıttaǵı bas direktorı bolǵan [[Hugh Beaver|Xyu Biver]] [[Irlandiya]]nıń [[Ueksford]] graflıǵı, Nord Slob awılı aymaǵındaǵı Sleni dáryası jaǵasında birneshe jergilikli adamlar penen ań qılıp atır edi. Ań waqtında altınreń rjanka qusın atıp alalmaǵanınan keyin, Biver onı [[Evropa]]daǵı eń tez ushatuǵın párli jabayı qus ekenligine dawagerlik etip, básekilesedi. Sol kúni keshte "Castlebridge House"da onıń qıyalına "haqıyqattan da altınreń rjanka sol waqıttıń eń tez ushıwshı qusı ekenligin tastıyıqlawdıń ılajı joq" degen oy keledi. Bunnan tısqarı, Biver [[Irlandiya]] hám [[Ullı Britaniya|Britaniya]]daǵı pablarda hár kúni túrli máseleler boyınsha úzliksiz pul tigiwli básekiler kelip shıǵatuǵınlıǵın, biraq bunday básekilerdi sheshetuǵın isenimli derek kitap ele jazılmaǵanlıǵın oyınan ótkerdi. Biverdiń pikirine qaraǵanda, bunday kitap jaratılsa, júdá tabıslı maǵlıwmatnama bolǵan bolar edi <ref>[https://web.archive.org/web/20220927023245/https://guinness.book-of-records.info/history.html Guinness Record Book Collecting](англ.). Дата обращения: 10 февраля 2012. Архивировано 25 февраля 2012 года.</ref>.

Aradan úsh jıl ótip, Biver taǵı bir márte pulın girewge qoyadı - bul ret báseki tek altınreń rjankanıń tezligi haqqında emes, bálki shotland kekligi odan da tezirek ushıwı múmkinligi haqqında edi. Nátiyjede hárkimniń usı kórinistegi básekili sózlerin tastıyıqlaw hám kelispewshiliklerdi sheshiw ushın abıraylı, isenimli derek kerekligine Biverdiń jáne bir ret kózi jetti. Onıń ideyası "[[Ginness]]" pivo islep shıǵarıw kompaniyasınıń jumısshısı [[Christopher Chataway|Kristofer Chatavey]] óziniń universitettegi dosları, egizekler [[Norris McWhirter|Norris]] hám [[Ross McWhirter|Ross Makwayrter]]lerge usınıs etilgennen soń ámelge asırıladı. 1954-jıl 12-sentyabrde Londondaǵı Queen's Park te aǵa-ini Makwayrterler Ginness kompaniyası direktorlar keńesine óz joybarın prezentaciyası qıldı hámde kitaptı jaratıw ushın razılıq hám qarjı aldı. Sonnan keyin, Norris Makwayrterdiń pikirine qaraǵanda, "astrofizikler, fiziologlar, zoologlar, meteorologlar, vulkanologlar, botanikler, ornitologlar... ekonomistler, numizmatlar, kriminologlar, etimologlar... mánzillerine xatlar jiberilgen". Nátiyjede, barlıq ilimiy faktlar úlken itibar menen tańlap alındı hámde "Artur Ginness húrmetine onıń atı menen atalǵan" bir kitapqa jaylastırıldı<ref>[http://www.worldrec.ru/ Книга Рекордов Гиннеса] worldrec.ru. Дата обращения: 15 сентября 2015. Архивировано 22 ноября 2015 года.</ref>.

Kitaptı baspa etiw maqsetinde 1954-jıl 30-noyabrde Guinness Superlatives Limited kompaniyası dúzilgen bolıp, onıń bas ofisi Londonda, Fleet Street kóshesinde jaylasqan. Kitaptıń 198 betten ibarat birinshi sanı 1955-jıl 27-avgustda baspa etilgen. Norris Makwayrterdiń sózlerine bola: "Basında bul "sózsiz tabıs keltiretuǵın" joybar emes edi. Mısalı kitap 50 000 ǵa jaqın nusqa basıp shıǵarıldı, biraq mırza Smitke birinshi qılınǵan qońıraw  arqalı bizge tek 6 nusqaǵa buyırtpa berildi. Biraq, kitap kóbirek adamlardı ózine qarattı hámde eki saat ishinde Smit jáne 200 nusqaǵa buyırtpa berdi. Bir kúnnen keyin tiraj 1000 danaǵa shekem, birinshi hápteniń aqırına kelip bolsa 10 000 nusqaǵa kóterildi".

Kitaptıń kútilmegendegi bunday tabısı sebepli onıń jaratıwshıları aqırında jıllıq baspa formatı haqqında sheshim qabıl etti - onıń hárbir sanı sentyabr-oktyabr aylarında shıǵa basladı. Makwayrterler kóp jıllar dawamında kitap ústinde islewde dawam etdi. Aǵa-inilerdiń ekewi de enciklopediyalıq yadqa iye edi: kitapqa tiykarlanǵan "Rekord buzıwshılar" televizion serialında Norris hám Ross balalardıń jáhán rekordları haqqındaǵı sorawlarına juwap beriwdi óz moyınlarına alǵan hámde hár saparı tuwrı juwap bergen. Ross Makwayrter 1975-jılda [[Waqıtshalıq Irlandiya Respublikası armiyası]] tárepinen óltirilgen <ref>[https://web.archive.org/web/20220311014645/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/3643039.stm Record Breakers' McWhirter dies](англ.) (20 April 2004). Архивировано 27 декабря 2013 года. Дата обращения: 9 июня 2014.</ref>. 1986-jılda Norris Makwayrter bas redaktor lawazımın tark etip, wazıypaların Alan Rasselge tapsırdı.

Kóplegen jıllar dawamında [[AQSh]]ta kitaptı baspadan shıǵarıw huqıqı Amerikanıń [[Sterling Publishing]] baspaxanasına tiyisli edi; Amerikada shıǵarılǵan basılımlar Ginness rekordlar kitabınıń belgililiginiń ósiwine sezilerli úles qostı.

1990-jıl 17-sentyabrde Guinness Superlatives Limited óz atın Guinness Publishing Limited dep, al 1999-jıl 1-iyulda bolsa Guinness World Records Limited dep ózgertti. 2001-jılda Guinness World Records Limited iyesi esaplanıwshı Diageo kompaniyası onı Gullane Entertainment kompaniyasınıń jańa iyelerine sattı, 2002-jılda bolsa Gullane Entertainment kompaniyasınıń ózi HIT Entertainment tárepinen satıp alındı. 2008-jılda Guinness World Records Limited Djim Pattisonǵa tiyisli bolǵan Jim Pattison Group qa satıldı.

==Kitaptıń rawajlanıw jolı==
[[File:Lucky_Diamond_Rich_face.jpg|thumb|200px|right|Lucky Diamond Rich, "eń kóp tatuirovka etilgen adam". Qániygeler onıń denesi 100% tatuirovka qılınǵanın anıqlaǵanında rekord ornatıldı]]
Ginness rekordlar kitabınıń hárbir sanı ornatılǵan rekordlardıń maǵlıwmatlar bazasınan alınǵan keń tańlawdı usınıs etedi; baspa ámelge asırılǵan jıllar dawamında bazaǵa kirgizilgen rekord jazıwlardıń tábiyatı turaqlı túrde ózgerip turdı. Pútkilley jańa rekordlar qosıldı.

Dáslep, Ginnes rekordlar kitabı túrli ilimiy faktlar jámlengen saldamlı maǵlıwmatnama edi<ref>[https://web.archive.org/web/20150929042827/http://www.220-volt.ru/guinness/ Книга рекордов Гиннеса в России и мире] 220 ВОЛЬТ. Дата обращения: 16 сентября 2015. Архивировано 29 сентября 2015 года.</ref>. Rekordlar haqqında maǵlıwmat toplawda, aǵa-ini Makwayrterler faktlardı kórsetiwshi, tastıyıqlawshı hámde kerek bolǵanda dúzetiwi múmkin bolǵan túrli qániygeler menen baylanısqan. "Qániygelerge jazılǵan xatlarda olar tuwrıdan-tuwrı informaciya soramastan, ekspertten maǵlıwmattı durıslawdı soraǵan". Nátiyjede kitapqa tek tastıyıqlanǵan hám saldamlı kórsetkishler kirgizilgen.

Eski baspalardan ayrıqsha ráwishte, Ginness rekordlar kitabınıń sońǵı baspaları adamlardıń túrli jarıslardaǵı jetiskenlikleri boyınsha bólimlerdi qosıwǵa qaratılǵan. Bul nátiyjeler arasında sport rekordları (mısalı, futbol tariyxındaǵı eń alıstan urılǵan gol, 100 metrge eń tez juwırıw hám t.b.), Ginness kitabına kiriwdi qáleytuǵınlar arasındaǵı jarıslar nátiyjesinde ornatılǵan rekordlar (keyinge básiw arqalı júrip ótilgen eń uzın aralıq, apelsindi murın menen iyterip basıp ótilgen eń uzın aralıq hám basqalar) bar. Dizimge alınǵan rekordlar arasında tómendegiler de bar: máyek ılaqtırılǵan eń uzın aralıq; "Grand Theft Auto IV"da eń uzaq waqıt dawamlı oyın oynaw; on minut ishinde eń kóp xot-dog jew (sud processleri qáwipi sebepli azıq-túlik hám spirtli ishimlikler menen baylanıslı rekordlar uzaq waqıt dawamında ótkerilmegen). Kitapta jarısıwǵa tiykarlanǵan  rekordlardan tısqarı, eń awır salmaqlı isik, eń záhárli zavod, eń qısqa dárya (Montanadaǵı Ro dáryası), eń uzaq dawam etken Amerika teledraması ("Bas emlewxana" hám "Jol kórsetiwshi nur"), dúnyadaǵı eń tabıslı satıwshı ([[Joe Girard|Djo Djirard]]) sıyaqlı rekordlar da dizimge alınǵan. Bunnan tısqarı, kóplegen rekordlar qandayda bir zatqa erisken eń jas adamlarǵa arnalǵan, mısalı, dúnyanıń barlıq suverenli mámleketlerinde bolǵan eń jas adam [[Maurizio Giuliano|Mauricio Djuliano]]<ref>Claire Folkard. Guinness Book of World Records. — New York City: Bantam Books, 2006. — С. 126. — 656 с. — ISBN 9780553589061.</ref>.

1986-jılda Norris Makwayrter kompaniyadan ketkennen keyin hámde Diageo Ginness rekordlar kitabın satıp alǵannan keyin, kitaptıń baspasına taǵı bir ózgeris kirgiziwge qarar etildi - jańa sannan baslap ol súwretler menen basılıp shıǵarıla basladı. Ózgerisler kitaptıń mazmunına da tiyisli boldı: sud processi [[abay]]ı sebepli kóplegen rekordlarǵa kiriw áste-aqırın jabıldı. Bul rekordlardıń kópshiligi endigiden bılay dizimge alınıwı toqtatıldı (tolıq maǵlıwmat ushın "[[#Rekordtı óshiriw|Rekordtı óshiriw]]" bólimine qarań), biraq "buzıwǵa" ruqsat berilgen (yaǵnıy, rekordtı jańalawǵa urınıp kóriw ushın ashıq bolǵan kórsetkishler) haqqındaǵı maǵlıwmatlar ádette jazba arza bergen talabanlarǵa ashıq járiyalanǵan (rekordtı dizimge alıw tártibi haqqında, [[#Rekordtı dizimge alıw|tómenge qarań]]).

2005-jılda jańadan talapnama beretuǵınlardı qızıqtırıw kampaniyası sheńberinde Ginness rekordlar kitabı 2005-jıl 9-noyabrdi "Pútkil dúnyada Ginnesstiń rekordlar kitabı kúni" dep járiyaladı <ref>[https://archive.today/20120718032729/http://www.businesswire.com/portal/site/google/index.jsp?ndmViewId=news_view&newsId=20061106005761&newsLang=en/ Records Shatter Across the Globe in Honor of Guinness World Records Day 2006](англ.). Дата обращения: 29 апреля 2007. Архивировано из оригинала 18 июля 2012 года.</ref>. Sonnan berli bul ilaj hár jılı noyabr ayınıń úshinshi háptesi piyshenbi kúni ótkeriledi<ref name="Всемирный день рекордов Гиннесса"/>. Sol kúni dúnya boylap adamlar keyingi baspa ushın qandayda bir rekord ornatıwǵa háreket qılıwı múmkin boladı. Statistikalıq maǵlıwmatlarǵa kóre, 2006-jılda dúnyanıń 10 mámleketinen júz mıńnan aslam adam jańa rekordlardı ornatıw yamasa barların jaqsılawǵa háreket etti. Hámmesi bolıp 2244 jańa rekord jazıp qoyıldı, bul 2005-jılǵa salıstırǵanda 173% ǵa kóp bolıp tabıladı.

2007-jılda NBC telekanalı "Barlıq zamanlardıń eń jaqsı Top-100 Ginness rekordları" kórsetiwin efirge uzattı. Sonıń menen birge, 2008-jılda kitaptıń en jayıwı artıp baratırǵanlıǵı sebepli, rekord jazıwlardıń málim bir tarawǵa (kórkem ádebiyat yamasa muzıka) qaratılǵan versiyaları, sonıń menen birge, olarǵa arnalǵan telekórsetiwler payda bola basladı.

2009-jıl aprel ayında Ginness rekordlar kitabı Kvins qalasınan (Nyu-York) bolǵan [[Ashrita Furman]]ǵa eń kóp rekordlar iyesi mártebesin berdi. Házirgi waqıtta Ashritanıń esabında 100 den artıq rekordlar bar <ref>[http://www.factroom.ru/facts/4551/ Ашрита Фурман является рекордсменом Книги рекордов Гиннеса по количеству рекордов]. Фактрум. Дата обращения: 16 сентября 2015. Архивировано 28 сентября 2015 года.</ref>.

2014-jıl sentyabr ayında kitaptıń yubiley sanı "Ginness. Jáhán rekordları-2015" degen at penen baspadan shıǵıwı menen kitap óziniń 60 jıllıǵın bayramladı.

==Ginness rekordlar kitabı Rossiyada==
1989-jılda Ginness rekordlar kitabınıń rus tilindegi (1988-jılǵı túp nusqa tiykarında) birinshi versiyası baspa etildi <ref>[http://ria.ru/spravka/20100827/268543896.html/ Книга рекордов Гиннеса. Справка] ria.ru. РИА Новости (27 августа 2010). Дата обращения: 29 августа 2015. Архивировано 5 мая 2015 года.</ref>. 1991-jılda "Ginness rekordlar kitabı. 500 dana jańa sovet rekordları" kitabı baspadan shıqtı <ref>[https://www.ozon.ru/search/?deny_category_prediction=true&from_global=true&text=%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0+%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2+%D0%93%D0%B8%D0%BD%D0%BD%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B0.+500+%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%85+%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%BE%D0%B2&product_id=27188942/ "Книга рекордов Гиннесса. 500 новых советских рекордов" – купить книгу с быстрой доставкой в интернет-магазине OZON].Дата обращения: 20 августа 2019. Архивировано 20 августа 2019 года.</ref>.

==Rekordtı dizimge alıw==
Kópshilik jaǵdayda Guinness World Records kompaniyası rekordtı dizimge alatuǵın hám onı ornatıw ushın zárúr bolǵan barlıq kriteriyler hám shártlerdiń atqarılıwın támiyinleytuǵın, barlıq arzashılardı obyektiv bahalaytuǵın arnawlı komissiya dúzedi. Rekord ornatıw yamasa jaqsılawdı qálegen hár qanday shaxs kompaniya wákillerine xabarlasıwı múmkin. Kompaniya, sonıń menen birge, rekordlardı jaqsılaw arqasında materiallıq dáramatlar alıwdı qálewshi firmalarǵa óziniń korporativlik xızmetlerin usınıs etedi<ref>[https://web.archive.org/web/20120512021154/http://corporate.guinnessworldrecords.com/ Guinness World Records Corportate](англ.). Guinness World Records. Дата обращения: 10 мая 2012. Архивировано 12 мая 2012 года.</ref>.
Qaǵıyda boyınsha, jańa rekord ornatıwdaǵı hámde bar rekordtı jaqsılawǵa urınıwdaǵı proceduralar derlik parıqlanbaydı. Rekord ornatıw bir neshe basqıshta ámelge asırıladı:
* '''Arza tapsırıw''' - talaban tárepinen tapsırılǵan arza Guinness World Records kompaniyası tárepinen shama menen 12 hápte dawamında biypul kórip shıǵıladı<ref>[https://www.businessinsider.com/5-things-you-should-know-if-you-want-to-set-a-guinness-world-record-2013-11/ JOSH WARWICK. 5 Things You Should Know If You Want To Set A Guinness World Record](англ.). businessinsider.com. Business Insider (14 ноября 2013). Дата обращения: 12 сентября 2015. Архивировано 13 сентября 2015 года.</ref>. Eger arza beriwshi sonsha kútiwdi qálemese, ol ushın "qısqa jol" bar - arza tezirek qaralıwı ushın 500 funt sterling (800 AQSh dolları) tólew <ref>[http://www.guinnessworldrecords.com/set-a-record/individual/priority-application/ Priority Application](англ.), Guinness World Records. Архивировано 3 июня 2017 года. Дата обращения: 31 мая 2017.</ref>;
* '''Shártnama dúziw''' - arza beriwshi hám kompaniya ortasında rekordlardı dizimge alıw haqqında shártnama dúziledi. Talaban ornatpaqshı bolǵan rekord qanshelli kem ushıraytuǵın bolsa, onıń shártnama dúziw múmkinshiligiı sonshelli joqarı boladı ("Adamnıń aqılın hayran qaldıratuǵın rekordlardı ornatıwǵa umtılıń");
* '''Kriteriylerdi anıqlaw''' - kompaniya rekordtı esapqa alıw shártlerin belgileydi. Eger rekordshı qaǵıydalarǵa boysınbasa, rekord esapqa alınbaydı;
* Kompaniya '''wákili''' (yamasa komissiya) '''qatnasıwında rekord''' ornatıw;
* '''Rekordtıń dizimge alınıwı''' - eger rekord ornatılǵan bolsa, talaban rekord ornatılǵanı haqqında tiyisli gúwalıq aladı hám bul rekord haqqında jazıw kitaptıń jańa baspasında payda boladı<ref>[https://web.archive.org/web/20150912011703/http://www.energydiethd.com/projects/across-the-oceans/blog/178/ История с Гиннессом: хроника фиксации заявки на рекорд] energydiethd.com. Дата обращения: 11 сентября 2015. Архивировано из оригинала 12 сентября 2015 года.</ref>.

==Kitaptıń tiykarǵı bólimleri==
[[File:Fingerprint_(4045876833).jpg|thumb|300px|left|[[Sultan Kösen|Sultan Kósen]] (Túrkiya) dúnyadaǵı eń bálent boylı adam. Rekord 2009-jıl 17-sentyabrde ornatılǵan.<ref>[https://www.dunya.com/ekonomi/military-commanders-receive-visiting-foreign-counterparts-haberi-30370/ İşte Guinness Rekorlar Kitabı'na giren Türkler](англ.). Dünya Gazetesi (26 февраля 2014). Дата обращения: 28 августа 2015. Архивировано 23 сентября 2015 года.</ref>]]
Kitapta dizimge alınǵan barlıq rekordlar tiyisli taypalarǵa bólingen bolıp, olar óz gezeginde tiykarǵı bólimlerge kiritilgen. Bul bólimlerdiń hár biri tek bólim atamasında kórsetilgen tema ushın rekordlardı esapqa aladı. Kitapta jámi 10 bólim ámelde (dizim [https://web.archive.org/web/20150208141452/http://www.guinessrecords.ru/ Ginness rekordlar kitabınıń onlayn versiyası] na súyenip berilgen):
* '''Baylıq''' - bul pul menen baylanıslı rekordlarǵa arnalǵan bólim. Bul bólimde qumar oyınlarındaǵı utıslar, eń qımbat bahalı zatlar, eń kóp baylıq, eń qımbat satıp alınǵan zatlar hám basqalar dizimge alınadı;
* '''Jetiskenlikler''' - sayaxat rekordları, hár qıylı awqatlar jew hám ishimliklerdi ishiw rekordları, kúsh hám shıdamlılıqtıń eń joqarı kórsetkishleri, sonıń menen birge, ómir súriwdiń dawamlılıq waqıtı boyınsha rekordlar usı bólimge jaylastırıladı;
* '''Bilim''' - bul bólimde málim bir kásip (tiykarınan arxitektura, medicina hám oylap tabıw) boyınsha rekordlar hám jetiskenlikler, sonıń menen birge, ulıwma pánler boyınsha bilimge baylanıslı rekordlar ornalasadı;
* '''Kórkem-óner hám ǴXQ''' - muzıka, kinematografiya, moda, animaciya, reklama salasındaǵı jetiskenliklerge, sonıń menen birge, tematikalıq parkler menen baylanıslı rekordlarǵa arnalǵan bólim;
* '''Qáwipli apatshılıqlar''' - urıslar, epidemiyalar, terrorizm, haywanlardıń hújimleri, tábiyiy apatlar hám basqalar menen baylanıslı rekordlar usı jerde jaylasadı ;
* '''Mártlik''' - bul jerde, qaǵıyda boyınsha, shıńlardı boysındırıw, dúnya boylap sayaxat qılıw, adamlardı qutqarıw, sonıń menen birge, adamzat ushın áhimyetli bolǵan qıyın shegaralarǵa (mısalı, kosmos yamasa tereń teńiz astına) jetip barıp, abıroyǵa erisken rekordshılar kórsetiledi;
* '''Dańq''' - juldızlar, sıylıqlar, sonıń menen birge, belgili jınayatshılar, diniy ǵayratkerler hám qayırqomlar menen baylanıslı rekordlar;
* '''Zamanagóy texnologiyalar''' - transport, internet, jasalma joldas baylanısı, robototexnika, qural-jaraq hámde sanalı zatlardı jaratıw salasındaǵı texnologiyalıq rekordlarǵa arnalǵan bólim;
* '''Sport túrleri''' - Olimpiada rekordları, ayırım sport túrleri boyınsha jetiskenlikler, ekstremal sportshılar rekordları hám basqalar ushın bólim.
* '''Adamlar''' - bul bólim adamlardıń dene ólshemleri, óz denesin ózgertiw qásiyeti, bodibilding hám sonıń menen birge, "qızıqlı shegaradan shıǵıwlar" dep atalatuǵın rekordlar menen sheklengen.
Bir bólimde jazılǵan rekordlar keyinirek basqa bólimge ótkerilgen jaǵdaylar da bar. Mısalı, azıq-túlik hám spirtli ishimlikler menen baylanıslı bolǵan rekordlar dáslep "Jetiskenlikler" bólimine jaylastırılıp, keyinirek "Zamanagóy jámiyet" dep atalǵan jańa bólimge ótkerildi.

==Rekordtı óshiriw==
[[File:Kobayashi_Takeru,_Japanese_competitive_eater_2.jpg|thumb|200px|right|Astı unatıwshı yapon [[Takeru Kobayashi]] Ginness rekordlar kitabına kiritilgen eki sertifikatqa iye]]
Guinness World Records kompaniyası tárepinen júrgiziletuǵın rekordlar qatıp qalǵan dizim emes; jaǵdayǵa qaray, bul dizimge rekordlar qosılıwı yamasa óshiriliwi múmkin. Sońǵı jıllarda áne sonday jaǵdaylar sebepli kompaniya qaysı rekordlardı ornatıw múmkin hám qaysıların endi esapqa almaw kerekligin dıqqat penen gúzetip baradı. Rekordlardı óshiriw yamasa esapqa almaw kibi jaǵdaylar kóbinshe etikalıq máselelerge, arza beriwshiniń ómiri ushın qáwip tuwdırıwshı jaǵdaylarǵa, sonıń menen birge, rekordlardı ornatıw ushın obyektiv kriteriylerin islep shıǵıwdıń ilajı joqlıǵına baylanıslı.

===Etika hám insan salamatlıǵı qáwipsizligi máseleleri===
Guinness World Records wákilleriniń bayanatına bola, ayırım taypalar etikalıq sebeplerge baylanıslı alıp taslandı hám endi olar boyınsha rekordlar dizimge alınbaydı. Mısalı, bul haywanlardı óltiriw hám olarǵa jaman qatnasta bolıw menen baylanıslı rekordlardı óz ishine aladı<ref name="guinnessworldrecords.com">[http://www.guinnessworldrecords.com/is-it-a-record/ IS YOUR PROPOSAL A POTENTIAL GUINNESS WORLD RECORDS™ ACHIEVEMENT?](англ.). Guinness World Records. Дата обращения: 10 мая 2012. Архивировано 4 мая 2012 года.</ref>.

Etikalıq sebeplerge baylanıslı kóplegen jáhán rekordları, atap aytqanda, rekordshılardıń qáwipsizligin qayǵırǵan halda, alıp taslandı. Mısal ushın, "eń salmaqlı balıq" boyınsha rekord daǵaza etilgennen keyin, úyde akvarium saqlaytuǵınlardıń kóbisi eń salmaqlı akvarium balıqların alıw ushın balıqların artıqsha awqatlandırıwdı basladı. Nátiyjede bul kibi jaǵdaylar haywanlar den-sawlıǵı ushın kóplegen mashqalalardı keltirip shıǵardı, sonnan keyin olardıń salmaǵına baylanıslı rekordlar alıp taslandı. Sonıń menen birge, 1991-jılda túrli adamlardıń "awqat hám ishimlik" boyınsha jetiskenlikleri rekordlar qatarınan shıǵarıp taslandı, sebebi rekord iyeleri rekord ornatıwǵa urınıp, ózlerine zálel jetkeriwi hám keyinirek kompaniyanı sudqa beriwi múmkin edi. Bul ózgerisler pivo, vino, likyor hám basqa alkogollı ishimlikler ishiw, sonıń menen birge, velosiped hám terek sıyaqlı azıqlıq emes zatlardı jew sıyaqlı rekordlarǵa tiyisli boldı <ref>Donald McFarlan, Norris McWhirter. [https://archive.org/details/1990guinnessbook00mcfa].— New York City: Bantam Books, 1990. — С. 464. — 688 с. — ISBN 9780553284522.</ref>. 1990-jılda esaptan shıǵarılǵan semser jutıwshılar hámde kóshe báygishileri (avtomobil báygishileri mánisinde) sıyaqlı basqa rekordlar da endi esapqa alınbaydı, biraq olar haqqındaǵı maǵılıwmatlarǵa kirip kóriw qadaǵan etilmedi, sebebi semser jutıwshılar hámde kóshe báygishileri olardıń rekordı dizimge alınama yamasa joqpa, báribir mudamı ózleriniń aldınǵı jetiskenliklerinen jaqsıraq nátiyje kórsetiwge umtıladı.

Kitaptan shıǵarılǵan rekordlar qaytadan taǵı esapqa alınǵan jaǵdaylar da bolǵan. 1990-jılda jabılǵan semser jutıw boyınsha rekordlar 1998-jılda qayttı, sonda úsh dana semser jutıw boyınsha kandidat Guinness World Records Primetime serialında (keyinirek 2007-jılda Guinness World Records serialında jáne bir ret) qatnasqan edi. Tap sonday, 1991-jılda kitaptan alıp taslanǵan pivo ishiw boyınsha rekkordlar 2008-jıl basılıwında qaytarıldı, biraq "Insan jetiskenlikleri" taypasınan "Zamanagóy jámiyet" taypasına kóshirildi<ref>[https://web.archive.org/web/20220929040407/http://beerrecord.com/guinnessbook.htm Guinness World Record Book Entry](англ.). Guinness World Beer Record (11 июня 2004). Дата обращения: 10 февраля 2012. Архивировано 12 января 2012 года.</ref>.

2011-jıldan baslap geypara azıq-awqat ónimlerin qabıl etiw arqalı ornatılatuǵın rekordlarǵa qoyılatuǵın talaplar jáne de qatańlastı hámde azıq-túlik joǵaltıwınıń aldın alıw ushın paydalanılmaǵan barlıq zatlardı satıw shárti qoyıldı.

"Baxıt xatları"na da tıyım salındı: "Guinness World Records pochta yamasa elektron pochta arqalı jiberilgen "baxıt xatları" menen baylanıslı rekordlardı qabıl etpeydi. Eger sizge basqalarǵa tarqatıwıńız esesine bir nárse wáde etken xat yamasa elektron pochta xabarı kelse, onı tezlik penen joq etiń/óshirip taslań, sebebi bul aldawshılıq bolıp tabıladı"<ref>[https://www.guinnessworldrecords.com/faq.aspx/Frequently Asked Questions](англ.). Guinness World Records. Дата обращения: 10 февраля 2012. [https://web.archive.org/web/20120225172648/http://guinness.book-of-records.info/history.html/ Архивировано] 24 января 2012 года.</ref> .

===Rekordtı esapqa alıwdaǵı qıyınshılıqlar===
Ayırım taypalardaǵı rekordlardı esapqa alıw málim dárejede qıyınshılıqlar tuwdıradı, geyde hátteki ulıwma múmkin emes. Guinness World Records rekordtı esapqa alıwdan bas tartıwına sebep bolǵan tiykarǵı mashqala kóbinese rekordtı ornatıwdıń anıq kriteriylerin ornatıwdaǵı qıyınshılıq bolıp tabıladı. Mısalı, olardıń rásmiy veb-saytında bılay delingen: "Biz gózzallıq boyınsha rekordlardı dizimge almaymız, sebebi gózzallıq túsinigi obyektiv nárse emes"<ref name="guinnessworldrecords.com"/>.

1990-jılda, sonıń menen birge, rekordlardı esapqa alıw menen baylanıslı qıyınshılıqlar sebepli, aqıl dárejesiniń eń joqarı kórsetkishlerin belgilewshi - "IQdıń eń joqarı dárejesi" kategoriyası jabıldı. Bul kategoriyada 1960-jıllardan berli insan intellektine baylanıslı rekordlar baspa etilgen, biraq IQ testleriniń isenimsizligi, sonıń menen birge, intellekt dárejesin anıqlawda qollanılatuǵın usıllardıń salıstırmalılıǵı sebepli ol óz iskerligin toqtattı. Rekord iyeleri arasında Merilin vos Savant, Kevin Lengdon, Kris Xarding hám basqalar bar edi<ref>[https://web.archive.org/web/20220505053644/https://www.eoht.info/page/Guinness%20Book%20IQ Guinness Book IQ](англ.). eoht.info. Дата обращения: 18 сентября 2015. Архивировано 1 октября 2015 года.</ref>.

2010-jıl 10-dekabrde Guinness World Records "Dredloklar" kategoriyasın japtı. Birden-bir kandidat Asha Mandelaga ataq beriwge urınǵan kompaniya wákilleri bunı anıq bahalay almaǵanı ushın hesh qanday nátiyjege erise almadı<ref>[http://community.guinnessworldrecords.com/_Longest-Dreadlock-Record-Rested/BLOG/3083932/7691.html/  Longest Dreadlock Recor – Rested – Guinness World Records Blog post – Home of the Longest, Shortest, Fastest, Tallest facts and feats](англ.). Community.guinnessworldrecords.com. Дата обращения: 4 ноября 2011. [https://web.archive.org/web/20111005033245/http://community.guinnessworldrecords.com/_Longest-Dreadlock-Record-Rested/BLOG/3083932/7691.html/ Архивировано] 5 октября 2011 года.</ref>.

==Derekler==

[[Kategoriya:Kitaplar]]