Gvatemala ushın derekti kóriw

{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style="margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+<big><big>'''Gvatemala Respublikası'''</big></big>
|-
| style="background:#ffffff;" align=center colspan=2 |
{| border=0 cellpadding=2 cellspacing=0
| align=center width=148 | [[File:Flag_of_Guatemala.svg|border|125px|Gvatemalanıń bayraǵı]]
| align=center width=148 | [[File:Coat_of_arms_of_Guatemala.svg|100px|Gvatemalanıń gerbi]]
|-
| align=center width=148 | [[Gvatemala bayraǵı]]
| align=center width=148 | [[Gvatemala gerbi]]
|}
|-
| align=center colspan=2 style="background: #ffffff;" | [[File:Guatemala_(orthographic_projection).svg|250px|Gvatemala dúnya kartasında]]
Gvatemala dúnya kartasında
|-
| '''[[Paytaxt]]ı'''
| [[Gvatemala (qala)|Gvatemala]]
|-
| '''[[Prezident]]i'''
| [[Alexandro Djammattei]]
|-
| '''[[Rásmiy til]](ler)i'''
| [[Ispan tili]]
|-
| '''[[Gimn]]i'''
| [[Guatemala Feliz]]
|-
| '''[[Jer maydan]]ı'''
| 108 889&nbsp;km² 
|-
| '''[[Xalıq sanı|Xalqınıń sanı]]'''<br />&nbsp;– adam/km²
| 18,697,234<br />&nbsp;171,7/km²
|-
| '''[[Ǵáresizlik kúni]]'''
| [[15-Sentyabr]] [[1821-jıl]]
|-
| '''[[Pul birlik|Pul birligi]]'''
| [[ketcal]]
|-
| '''[[Waqıt poyası]]'''
| -6…
|-
| '''[[Telefon kodı]]'''
| +502
|-
| '''[[Internet domeni]]'''
| [[.gt]]
|}
'''Gvatemala''' ({{Lang-es|Guatemala}}, rásmiy atı '''Gvatemala Respublikası''' ({{Lang-es|República de Guatemala}}) — [[Oraylıq Amerika]]<nowiki/>da jaylasqan mámleket. Qubla-shıǵısta [[El Salvador|<nowiki>Salvador</nowiki>]], shıǵısta [[Gonduras]], arqa-shıǵısta [[Beliz]] hám de arqa menen batısta [[Meksika]] mámleketleri menen shegaralasadı. Gvatemalanıń shıǵıs jaǵısı [[Karib teńizi]] menen, al batıs jaǵısı [[Tınısh okeanı]] menen ushlasadı.

Oraylıq Amerika respublikaları arasında xalqı boyınsha eń úlken mámleket.

Paytaxtı - [[Gvatemala (qala)|Gvatemala]] qalası. Rásmiy tili - [[Ispan tili|ispan tili]] bolıp tabıladı.<ref>{{Cite web|url=https://bigenc.ru/geography/text/2346584|title=ГВАТЕМАЛА • Большая российская энциклопедия — электронная версия<!-- Заголовок добавлен ботом -->}}</ref>.

== Etimologiya ==
"Gvatemala" ataması [[Astek tilleri|astek tili]]ndegi ''Cuauhtēmallān'', sózinen kelip shıqqan bolıp, "kóp terekler mákánı" degen mánisti ańlatadı{{Sfn|Campbell|1997|p=}} . Bul atama aymaqqa [[Ispaniya]] basqınshılıǵı waqtında Pedro de Alvaradoǵa joldas bolǵan Tlaskala áskerleri tárepinen berilgen.

== Geografiyası ==
'''Shegaraları:''' Gvatemala [[Beliz]], [[Salvador]], [[Gonduras]] hám [[Meksika]] menen shegaralasadı.

'''Jaǵısı''': Mámleketti eki okean suwları juwıp turadı: [[Tınısh okeanı]] (Kecal hám San-Xose portları) hám [[Atlantika okeanı]] ([[Karib teńizi]], Puerto-Barrios hám Santo-Tomas-de-Kastilya portları). Mámlekettiń eń ataqlı plyajları hám kurort aymaqları (Monterriko, San-Xose, Retaluleu) [[Tınısh okeanı]] jaǵasında jaylasqan bolıp, ol jerde bálent tolqınlar sebepli sayaxatshılar arasında eń ataqlı nárse [[vindserfing]] (samal serfingi) bolıp tabıladı. [[Karib teńizi]] jaǵasındaǵı Punta-de-Palma hám Livingston plyajları tolqınlardıń joq ekenligi hám qırǵaqqa jaqın jerdegi suwdıń sayızlıǵı sebepli balalı shańaraqlar ushın júdá qolaylı.

'''Aymaǵı''': Gvatemala aymaǵınıń yarımınan kóbi Kordilyer tawlı poyasına tiyisli. Bul poyas [[Oraylıq Amerika]]nıń eń bálent shıńı - [[Taxumulko]] vulkanın (4220 m), arqada siyrek tóbeshikli Peten platosına qaray túsken [[karst]]lanǵan páskeltek Alta-Verapas oypatlıqlarına jalǵanatuǵın Syerra-de-los-Kuchumatanes, Syerra-de-las-Minas qırları menen belgili bolǵan qatparlı-boklı taw dizbeklerin óz ishine alatuǵın Syerra-Madre vulkanlı taw dizbeklerinen ibarat. [[Beliz]] tárepten Gvatemalaǵa páskeltek Mayya tawları kirip keledi. [[Tınısh okeanı]] jaǵasın allyuviallıq pástegislik iyelegen.

2006-jılǵı maǵlıwmatlarǵa qarasaq ormanlar mámlekettiń derlik 83 %in iyeleydi, sonıń menen birge ormanlardı kesiw dárejesi joqarı kórsetkishke iye (jılına 1,7%).

'''Vulkanları''': Mámlekette 33 vulkan bar bolıp, olardan 3 danası elege shekem qáwipli esaplanadı. 1541-jılda eń belgili bolǵan Agua vulkanınan qaynaǵan suw hámde ılay aǵımları atılıp shıǵıp, Gvatemalanıń birinshi paytaxtın wayran etti. Sonıń menen birge aqırǵı márte 1965-jılda kúshli atılǵan Pakaya vulkanı da kópshilkke málim.

'''Íqlımı''': Gvatemalanıń ıqlımı tropikalıq bolıp, jaǵısta hám tegislikte ortasha jıllıq temperatura 23—27 °C, platoda 15—20 °C. Jazǵı yamasa qurǵaq máwsim (noyabr-aprel) hám qısqı yamasa jamǵırlı máwsim (maydan oktyabrge shekem) tek jawın muǵdarı hám túngi temperatura menen parıqlanadı, dekabr-yanvarda temperatura tawlarda -10 °Cqa shekem, platoda bolsa 0 °Cqa shekem túsedi<ref>[http://www.kdmid.ru/docs.aspx?lst=country_wiki&it=/%D0%93%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0.aspx/ Гватемала]. Консульский департамент МИД РФ. Дата обращения: 8 августа 2013. [https://www.webcitation.org/6IqKRpUeN?url=http://www.kdmid.ru/docs.aspx?lst=country_wiki/ Архивировано] 13 августа 2013 года.</ref>. Basqasha aytqanda bul aymaq ushın "jaz" hám "qıs" túsinikleri shártli túrde qollanıladı hám uyqas túrde qurǵaq hám jamǵırlı máwsimlerdi ańlatadı<ref>Vidgen, Lucas.[https://books.google.ru/books?id=uvR3DVPqdIMC&pg=PA12#v=onepage&q&f=false/ Guatemala]. Lonely Planet, 2010. Дата обращения: 8 августа 2013. [https://web.archive.org/web/20131107165414/http://books.google.ru/books?id=uvR3DVPqdIMC&pg=PA12#v=onepage&q&f=false/ Архивировано] 7 ноября 2013 года.</ref>. Eń ıssı aylar fevral-may bolıp esaplanadı. Qısta (maydan baslap oktyabrge shekem) kúshli jawınlar sebepli dúbeleyler hám suw tasqınları kelip shıǵadı. Solardan eń kúshlileri 1998-jılda (Mitch dúbeleyi) hám 2005-jılda (Stan) júz berip, olar nátiyjesinde mámlekettiń úlken bólegi suw tasqını hám kúshli samallardan zálel kórgen. Ortasha jılına 1300 mm jamǵır jawadı.

'''Jer silkiniwler''': Bul tábiyat qubılısları vulkanlar hám [[Tınısh okeanı]] túbiniń dúzilisi sebepli mámlekette júdá keń tarqalǵan. Eń kúshli jer silkiniw 1976-jıl 4-fevralda bolıp ótip, ol paytaxt hám basqa iri qalalardıń 90 %in wayran etti (sol waqıtta 20 mıńnan aslam adam qaytıs boldı hám millionnan artıq adam úysiz qaldı).

[[File:Guatemala_Topography_ru.png|right||300 px|Gvatemalanıń topografiyalıq kartası]]
== Tariyxı ==

== Siyasiy sisteması ==

== Hákimshilik-aymaqlıq dúzilisi ==
[[File:Гватемала_АТД.png|right|thumb|339x339 nükte px|''Департаменты Гватемалы'']]
{| class="standard" align="center"
|+
!№
!Департамент
!Адм. центр
!Площадь,<br /><br />км²
!Население,<br /><br />(2002) чел.
!Плотность,<br /><br />чел./км²
|-
|1.
|Альта-Верапас
|Кобан
|8 686
|776 246
|89,37
|-
|2.
|Баха-Верапас
|[[Салама (город)|Салама]]
|3 124
|215 915
|69,11
|-
|3.
|Чимальтенанго
|Чимальтенанго
|1 979
|446 133
|225,43
|-
|4.
|Чикимула
|Чикимула
|2 376
|302 485
|127,31
|-
|5.
|Петен
|Флорес
|35 854
|366 735
|10,23
|-
|6.
|Эль-Прогресо
|[[Гуастатоя]]
|1 922
|139 490
|72,58
|-
|7.
|Киче
|[[Санта-Крус-дель-Киче]]
|8 378
|655 510
|78,24
|-
|8.
|Эскуинтла
|Эскуинтла
|4 384
|538 746
|122,89
|-
|9.
|Гватемала
|Гватемала
|2 126
|2 541 581
|1195,48
|-
|10.
|Уэуэтенанго
|Уэуэтенанго
|7 401
|846 544
|114,38
|-
|11.
|Исабаль
|Пуэрто-Барриос
|9 038
|314 306
|34,78
|-
|12.
|Халапа
|[[Халапа (Гватемала)|Халапа]]
|2 063
|242 926
|117,75
|-
|13.
|Хутьяпа
|[[Хутьяпа (город)|Хутьяпа]]
|3 219
|389 085
|120,87
|-
|14.
|Кесальтенанго
|Кесальтенанго
|1 951
|624 716
|320,20
|-
|15.
|Реталулеу
|[[Реталулеу (город)|Реталулеу]]
|1 856
|241 411
|130,07
|-
|16.
|Сакатепекес
|Антигуа-Гуатемала
|465
|248 019
|533,37
|-
|17.
|Сан-Маркос
|Сан-Маркос
|3 791
|794 951
|209,69
|-
|18.
|Санта-Роса
|[[Куилапа]]
|2 955
|301 370
|101,99
|-
|19.
|Солола
|[[Солола (город)|Солола]]
|1 061
|307 661
|289,98
|-
|20.
|Сучитепекес
|[[Масатенанго]]
|2 510
|403 945
|160,93
|-
|21.
|Тотоникапан
|[[Тотоникапан]]
|1 061
|339 254
|319,75
|-
|22.
|Сакапа
|[[Сакапа]]
|2 690
|200 167
|74,41
|-
|- style="background: #CCC;"
|
|Всего
|
|108 890
|11 237 196
|103,20
|+
|}
[[Fayl:Guatemala_single_age_population_pyramid_2020.png|nobaý|300x300 nükte|Возрастно-половая пирамида населения Гватемалы на 2020 год]]
[[Fayl:Guatemala_176.jpg|oñğa|nobaý|300x300 nükte|[[Собор Святого Иосифа (Гватемала)|Собор святого Иосифа]], город Гватемала, Гватемала]]

== Siltemeler ==
<references group="" responsive="0"></references>

== Derekler ==
* Гарднер Е. И. Гватемала // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1892. — Т. VIII. — С. 198—199.
* Campbell, Lyle. American Indian languages: The historical linguistics of Native America. — New York & Oxford: Oxford University Press, 1997. — P. 512. — <nowiki>ISBN 0-19-509427-1</nowiki>.
{{stub}}

==Dereklar==
{{derekler}}