Koreya tariyxı
Koreya tarıyxı Koreya yarım aralı hám Manchuriya aymaǵında koreys xalqı menen júz bergen waqıyalardı súwretleydi.
Eń áyyemgi tarıyxı[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Arxeologiyalıq izertlewler sonı kórsetedi, aqıllı adamlar yaǵnıy Homo Sapines Koreya yarım aralı aymaǵında shama menen 40-30 mıń jıl aldın payda bolǵan. Hamgyongbukdo, Pyongannamdo, Kyonnggido hám Chungcheong- bukdo provinsiyalarında paleolit dáwirine tiyisli kóplep tas quralları tabılǵan. Sol jıllardaǵı adamlar úngirlerde jasap, baslanıw úyler qurǵan, ańshılıq hám terimshilik penen shuǵıllanǵan.
Koreya yarım atawındaǵı eń áyyemgi gúzeshilik úlgileri eramızdan aldınǵı 8000 jılǵa tuwrı keledi. Eramızǵa shekemgi 3500-2000 jıllardaǵı ılaydan islengen ıdıs buyımlar ("Chilmun keramikasi"( koreyscha: 즐문토기 )) Yarım araldıń barlıq bólimlerinen tabılǵan, sonıń menen birge ılaydan islengen ıdıs buyımların Primorsk úlkesi, Manǵolstan hám Manchuriyada da ushıratıw múmkin. Chilmun keramikası óziniń tiykarǵı qásiyetlerine kóre Yaponiyadaǵı tap sol dáwirdegi Jomon keramikasına júdá uqsas.
Áyyemgi Choson[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Ańızǵa kóre, birinshi Koreya mámleketine eramızǵa shekemgi 2333 jılda samaviy Tangun balası tárepinen tiykar salınǵan. Tarıyxshılar Koreya tarıyxınıń eń dáslepki basqıshın Áyyemgi Choson (Ko Joseon) dáwiri dep ataydı. Áyyemgi Choson aymaǵı Koreya yarım atawınıń arqasında hám Liaodong yarım atawında jaylasqan. Kóplegen zamanagóy tarıyxshılardıń pikirine kóre, eramızǵa shekemgi 2333 jıl júdá áyyemgi esaplanadı, sebebi bul dáwir bólek orta ásirge tiyisli koreys jılnamalarınan (Samguk Yusa hám basqalar ) basqa hesh qanday tarıyxıy hújjetler menen tastıyıqlanbaǵan. Áyyemgi Choson haqqındaǵı birinshi maǵlıwmatlar eramızǵa shekemgi 4-3-ásirlerge tuwrı keledi[1]. Áyyemgi Choson óziniń rawajlanıwınıń basında bólek basqarılatuǵın qala-mámleketlerden shólkemlesken qáwim birlespesi bolıp, eramızǵa shekemgi IV ásirde oraylasqan mámleketke aynalǵan. Shama menen sol dáwirde yarım araldıń qublasında Shın mámleketi, sonıń menen birge Trixan mámleketleri shólkemlesken. Eramızǵa shekemgi 108 jılda Áyyemgi Choson Qıtay Xan imperiyası tárepinen boysındırılǵan.
Dáslepki mámleketler (eramızdan aldınǵı 108 jıl)- III ásir )[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Áyyemgi Choson mámleketinen keyin yarım aral aymaǵında úsh qáwim birlespesi dúzildi. Bular : Maxan, Chinxan hám Pyonxan (jámáát atı Úsh xanlıq yaǵnıy Samxan) qáwim birlespeleri edi. Samxan arqasında Buyeo (Fuyu) mámleketi rawajlanǵan. Sonıń menen birge, burınǵı Choson aymaǵında bir neshe kishi mámleketlikler, atap aytqanda Okjo hám Dongye (arqa Ye) payda bolǵan.
Úsh xanlıq[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Biziń eramız basında Choson mámleketi bóleklengeninen keyin qáwim birlespelerinen úsh dáslepki feodal mámleket - Silla, Pekche hám Goguryeo mámleketleri payda boldı.
Birleskenn Silla va Boxay (Arqa hám Qubla dinastiyalar)[redaktorlaw | derekti jańalaw]
676-jılda Goguryo hám Pekje mámleketleri basıp alınǵannan keyin Birlesken Silla mámleketi payda boldı, onıń ornına 935-jılda Goryo (918-1392) mámleketi dúzildi.
Usınıń menen birge, arqada Boxay mámleketi rawajlandı.
Koreya tarıyxında bul dáwir buddizmnıń rawajlanıwı menen belgilenedi.
Aqırǵı úsh xanlıq dáwiri[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Aqırǵı Úsh xanlıq dáwirinde (892-936) Koreya yarım atawında úsh mámleket bar edi: Silla, Baekje hám Goguryeo (904 jılda bul at Majinga hám 911 jılda Taebongǵa ózgertirilgen).
Koryo[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Koryo 918-jılda payda bolǵan, 935-jılda Silla mámleketi jerlerin basıp alǵan hám 1392-jıl Choson úrim-putaǵı tikleniwine shekem[2] ámelde bolǵan. " Goryeo" atı 668 jılda Silla tárepinen birlestirilgen Koreyanıń úsh dáslepki feodal mámleketlerinen biri bolǵan Goguryeonıń qısqartpası[3] [4]. Zamanagóy " Korea" sózi " Koryo" dan kelip shıqqan[5]. Mámlekettiń eń ataqlı jetiskenliklerine Koryo gúzeshilik kórkem-óneri hám Koreya tripitakasi - buddist kanon (Tripitaka), on mińlaǵan aǵash taxtalarda oyılıp jazılǵan[6]. 1234 jılda dúnyadaǵı birinshi metall baspa matritsası Koryoda jaratılǵan (2-súwretke qarań)[7][8][9]. Koryo dáwiri Koreyada “Buddizmnıń altın dáwiri” esaplanadı. 11-ásirde bir ǵana paytaxttıń ózinde 70 ke jaqın buddist ibadatxanlar bolǵan[3] . Jaqın Shıǵıstan kelgen sawdagerler menen sawda-satıqta rawajlanǵan.
993-jıldan baslap, Koryo Liao dinastiyasınıń kóplegen shabıwıllarına dus keldi. 1019-jıldaǵı áskeriy jeńisten keyin Koryoda tınıshlıq hám párawanlıq ásiri baslandı hám Koryo óziniń altın dáwirine kirdi [3]. Bul dáwirde Arqa Aziyada Koryo, Liao hám Song[3] [10] mámleketleri ortasındaǵı kúshler teń salmaqlılıq saqlanıp qalınǵan.
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ Два источника и две составные части корейского национализма // Русский журнал : журнал. — 2002. — Сентябрь.
- ↑ „Koryŏ dynasty | Korean history“ (en). Encyclopedia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc.. 9-fevral 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-fevral 2019-jıl.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Kim 2012.
- ↑ Lee 1984.
- ↑ „고려“ (ko). 문화콘텐츠닷컴. Korea Creative Contents Agency. 3-noyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 2-noyabr 2018-jıl.
- ↑ „Inscription: Haeinsa Temple Changgyong P'ango, the Depositories for the Koreana Woodblocks (Republic of Korea)“ (en). UNESCO World Heritage Centre. United Nations. 9-fevral 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-fevral 2019-jıl.
- ↑ „Korea, 1000–1400 A.D.“. Heilbrunn Timeline of Art History. The Metropolitan Museum of Art. 27-mart 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-fevral 2019-jıl.
- ↑ „Korean Classics“. Asian Collections: An Illustrated Guide. Library of Congress. 18-noyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-fevral 2019-jıl.
- ↑ „Gutenberg Bible“. Timelines: Sources from History. British Library. 25-oktyabr 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-fevral 2019-jıl.
- ↑ Rossabi 1983.