Muzıka

Skripka gilti

Muzika (áyyemgi grekshe: μουσική – „muzalar kórkem-óneri“) — insan sezimlik keshirmeleri, pikirleri, oyda sáwlelendiriw sheńberin muzikalıq dawıslar izbe-izligi yamasa kompleksi járdeminde sáwlelendiriwshi kórkem óner túri. Onıń mazmunı ózgeriwsheń psixik jaǵdaylardı ańlatıwshı arnawlı bir muzikalıq kórkem obrazlardan ibarat. Muzika insannıń túrli kepiyatları (mısalı, kóterińkilik, shadlıq, zawıq alıw, baqlaw, qapalıq, qáwip-qáweter hám basqalar ) dı ózinde sáwlelendiredi. Bunnan tısqarı, muzika shaxstıń shıdamlılıq sapaları (qatańlıqlıq, intilıwshańlıq, oyshańlıq, saldamlılıq hám basqalar ) dı, onıń tábiyatı (qariydarı) da jaqın sáwlelendiredi. Muzıkanıń bul ańlatıw múmkinshilikleri grek ilimpazlari - Pifagor, Platon, Aristotel hám Shıǵıs oyshıllari - Farabiy, Ibn Sino, Jomiy, Alisher Nawayı, Bobur, Kavkaviy, sufizm ǵayratkerleri - Imom Ǵazzoliy, Kalobodiy Buxoriy hám basqa tárepinen joqarı bahalanǵan, túsindiriw hám ilimiy izertlew alıp barılǵan. Muzikanıń adam sanasına hám sezimine tásir etiwdiń ájayıp kúshi onıń psixik processlerge sáykes bolǵan processual - arnawlı bir processli tábiyat penen baylanıslı. Muzika dóretpeleri mazmunında muzikalı obrazlardıń óz-ara munásebetleri (salıstırıw, dúgilisiw, rawajlanıw sıyaqlı ) processinde qáliplesedi. Usı processtiń qásiyetlerine kóre muzika mazmunıda túrlishe - epik, dramatik, lirik belgilerin iyelewi múmkin. Bulardan insannıń ishki dúnyası, psixik jaǵdayların ańlatıwǵa beyim bolǵan lirika Muzıkanıń „botiniy“ tábiyatına talay jaqın bolıp tabıladı. Muzıkanıń mazmunı - jeke, milliy hám ulıwma dúnyalıq kórkem bahalardıń birliginen ibarat bolıp, bunda málim xalıq, jámiyet hám tariyxiy dáwirge tán psixik gózzallıq, pát, social pikir hám keshirmeler ulıwmalasqan halda ańlatıladı. Muzika formaları hár bir dáwirdiń ruwxıy-mádeniy talaplarına juwap bergen halda, áyne waqıtta insan iskerliginiń kóplegen iskerlik tarawları (arnawlı bir jámiyetlik ilajlar, adamlardıń óz-ara etik hám estetik tásir etiw, ushırasıw processleri) menen ortaq bolıp tabıladı. Muzikanıń, ásirese, insannıń etikalıq hám estetikasın qáliplestiriw, sezimlik sezimlerin rawajlandırıw, dóretiwshilik qábiletlerin xoshametlew quralı retinde roli júdá áhmiyetli.

Sóylew, dawıslı signal beriw hám basqa dawıslı—mánili processler sıyaqlı, Muzika da arnawlı bir maǵlıwmatlardı sesler járdeminde ańlatıw múmkinshiligine iye. Atap aytqanda, dawıslardıń biyik-tómenligi, jińishke-qalınlıǵı, uzın-qısqalıǵı, kúshliligi hám basqa qurallar járdeminde adamnıń ishki jaǵdayın ańlatıw múmkinshiligi tárepinen muzika sóylewge (sóylew intonaciyalarına ) uqsaydı. Biraq, kórkem óner túri retinde muzika tek únge ǵana tán bolǵan ayrıqshalıqlar (mas, kórkem-estetik maqsetlerdi kózlewi, mazmun hám forma kórkem baha retinde kásip etiliwi, ásirese, muzika dawıslarınıń arnawlı bir muzika sistemalarında dúziliwi) menen sóylew sheberliginen parıq qıladı. Hár bir bólek alınǵan muzika dawısı baslanǵısh ańlatpalıq múmkinshilikke iye bolsada muzika dawıslarınıń biyik-oypatlıq munásebetleri strukturalarında, waqıtsha koefficientler bolsa - muzikalıq ritm hám metrde óz ornın tabadı. Dúnyanıń kópshilik xalıqları muzika mádeniyatı, atap aytqanda, ózbek muzıka folklori, dástúriy muzika hám kompozitorlıq dóretiwshilik lad tiykarın túrli kórinistegi diatonika quraydı. Kompozitorlıq muzikada (ásirese, XX ásirde rawaj tapqan jónelislerde) diatonika menen birge xromatika da keń orın alǵan.