Psixolog ushın derekti kóriw

'''Psixolog — bul psixologiya''' menen shuǵıllanatuǵın hám psixik jaǵdaylardı, aqılıy, kognitiv, sezimiy jáne social processler hám minez-qulqlardı úyrenetuǵın kásip iyesi. Olardıń jumısı kóbinese adamlardıń bir-birine hám átirap -ortalıqqa qanday munasábette bolıwın tájiriybe, baqlaw hám aytıwdı óz ishine aladı<ref name=":1">{{Web deregi|url=https://www.bls.gov/ooh/life-physical-and-social-science/psychologists.htm|bet=Psychologists : Occupational Outlook Handbook: : U.S. Bureau of Labor Statistics|til=en-us|jumıs=www.bls.gov}}</ref>.

Psixologlar ádetde psixologiya boyınsha bakalavr dárejesin, keyin bolsa psixologiya boyınsha magistr yamasa doktorlıq dárejesin aladı. Psixiatriya shıpakerleri hám psixiatriya miyirbiykelerinen ayrıqsha bolıp esaplanıw, psixologlar ádetde dári- dármanlardı jaza almaydı, biraq yurisdiktsiyaga qaray, qosımsha tayarlıqqa iye bolǵan ayrım psixologlar dári-dármanlardı buyırıw ushın litsenziyaǵa ıye bolıwı múmkin; ilmiy tájriybe talapları bakalavr hám magistr dárejesınen parıq etiwi múmkin.

Psixologlar psixologiyalıq test, bahalaw, túsindirme beriw hám esabat beriw boyınsha keń qamtılǵan treninglardan ótedı, psixiatrlar ádetde psixologiyalıq testler boyınsha oqıtilmaydi. Psixologlar, sonıń menen birge, uwayım, psixik tuskinlik, travmadan keyingi stress, shizofreniya, ruwxıylıqtaǵı buzılıwlar, ózliktiń o'zgeriwi hám awqatlanıw buzılıwların aldın alıw ushın, sonday-aq, olar menen shegaralanbaǵan halda, kóplegen ruwhiy kesellikledin' belgilerin anıqlaw ushın bir yamasa bir neshe psixoterapiya boyınsha oqıtıladı. Psixologlar menen islew individual yamasa gruppalarda bolıwı múmkin. Kognitiv minez-qulıq terapiyası psixologlar tárepinen qollanılatuǵın tez-tez isletiletuǵın hám joqarı nátiyjeli psixoterapiya usılı bolıp tabıladı. Psixologlar mektepler, qamaqxanalar, menshikli klinika, jumıs jayı yamasa sport jámááti sıyaqlı túrli mákemelerde jumıs alıp baradı<ref>{{Web deregi|url=https://www.healthdirect.gov.au/psychologists-and-psychology|bet=Psychologists and psychology|sáne=October 2019|jumıs=Healthdirect}}</ref>.

Ámeliy psixologiya insan hám haywanlardıń minez-qulqlarındaǵı mashqalalardi sheshiw ushın teoriyalıq bilimlerdi qollaydı. Ámeliy tarawlarǵa klinikalıq psixologiya, máslahát psixologiyasi, sport psixologiyasi, sud psixologiyasi, sanaat hám shólkemlestirilgen psixologiya, salamatlıq psixologiyasi hám mektep psixologiyasi kiredi<ref>{{Web deregi|url=https://www.gmercyu.edu/academics/learn/what-is-applied-psychology|bet=What is Applied Psychology? Top Applied Psychology Careers|jumıs=www.gmercyu.edu}}</ref>. Litsenziyalaw hám qaǵıydalar mámleket hám kásibi qaray parıq etiwi múmkin<ref name=":1"/>.

== Avstraliya ==
[[Avstraliya]]da psixologiya kásipi hám „psixolog“ ataǵınan paydalanıw shtat hám aymaqlıq húkimetler ortasındaǵı shártlesiwden keyin 2008-jıldaǵı Den sawlıqtı saqlaw boyınsha ámeliyatshılar haqqındag'ı qaǵıyda (basqarıw tártipke salıw ) Milliy nızamı nızamı menen tártiplestiriledi. Bul milliy nızamǵa kóre, psixologlardı dizimge alıw Avstraliya Psixologiya Keńesi (PsyBA) tárepinen basqarıladı. 2010-jıl iyulga shekem psixologlardı professional dizimge alıw túrli mámleket hám aymaqlıq Psixologiyani dizimge alıw keńesleri tárepinen basqarıladı<ref>{{Web deregi|url=http://www.psychreg.health.nsw.gov.au/|bet=Psychology Council of New South Wales|arxivurl=https://web.archive.org/web/20070831163620/http://www.psychreg.health.nsw.gov.au/|arxivsáne=2007-08-31|jumıs=www.psychreg.health.nsw.gov.au}}</ref>. [[Avstraliya]] Psixologiya Akkreditatsiya Keńesi (APAC) kásip ushın tálim standartların  baqlap baradı.

Psixologiya boyınsha ulıwma dizimge alıw ushın minimal talaplar, sonday-aq „psixolog“ ataǵınan paydalanıw huqıqı APAC tárepinen tastıyıqlanǵan tórt jıllıq psixologiya dárejesinden keyin eki jıllıq magistrlıq programması yamasa dizimnen ótken psixolog tárepinen baqlap barılatug'ın  eki jıllıq ámeliyat bolıp tabıladı<ref name="apsspw01">{{Web deregi|url=https://www.psychology.org.au/studentHQ/studying/study-pathways/|bet=Australian Psychological Society : Study pathways|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160715184408/http://www.psychology.org.au/studentHQ/studying/study-pathways|arxivsáne=2016-07-15|avtor=The Australian Psychological Society (APS)|sáne=July 2010}}</ref><ref name="PsyBA01">{{Web deregi|url=http://www.psychologyboard.gov.au/Registration/General.aspx|bet=Psychology Board of Australia – General registration|avtor=The Psychology Board of Australia (PsyBA)|sáne=24 May 2016}}</ref>.Biraq, Avstraliya den sawlıqtı saqlaw ámeliyatın tártipke salıw agentligi (AHPRA) házirde 4 + 2 stajirovka jolin basqıshpa-basqısh bıykarlaw processinde<ref>{{Web deregi|url=https://www.psychologyboard.gov.au/News/2019-05-24-retirement-of-the-4-plus-2-internship-pathway.aspx|bet=Retirement of the 4+2 internship pathway to general registration|sáne=24 May 2019|baspaxana=Psychologyboard.gov.au}}</ref>. 4 + 2 jolı basqıshpa-basqısh tamamlanılǵannan keyin, Avstraliyada psixolog bolıw ushın magistr yamasa PhD dárejesi talap etiledi. Óytkeni jámiyetlik qawipsizligin támiyinlew hám jumıs beretuǵınlar ushın oqıtıw jugin kemeytiw bolıp tabıladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.psychologyboard.gov.au/Registration/Provisional/Retirement-of-4-2-internship.aspx|bet=Retirement of the 4+2 internship program|sáne=7 October 2019|baspaxana=Psychologyboard.gov.au}}</ref>. Sonıń menen birge, „5 + 1“ dizimnen ótiw jolı ámeldegi, atap aytqanda tórt jıllıq APAC tárepinen tastıyıqlanǵan dáreje, keyin bir jıllıq aspirantura hám bir jıllıq baqlaw astında ámeliyat bar<ref>{{Cite news|url=https://www.findmypathway.com/psychology/psychology-internships/}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.psychologyboard.gov.au/registration/provisional/5-1-internship-program.aspx|bet=Psychology Board of Australia – 5+1 internship program|til=en|jumıs=www.psychologyboard.gov.au}}</ref>. Arnawlı bir ámeliyat salasında {{Efn|e.g. [[clinical neuropsychology]], [[Clinical psychology|clinical]], [[Community psychology|community]], [[Counseling psychology|counselling]], [[Educational psychology|educational and developmental]], [[Forensic psychology|forensic]], [[Health psychology|health]], [[Industrial and organizational psychology|organisational]] or [[Sport psychology|sport and exercise]]}} qosımsha ilmiy tájriybe talap etedi<ref>{{Web deregi|url=http://www.psychologyboard.gov.au/Endorsement.aspx|bet=Psychology Board of Australia – Endorsement|sáne=1 July 2010|baspaxana=Psychologyboard.gov.au}}</ref>. Bul belgiler „mutaxassis“ ataqları emes (Batıs Avstraliyalıq psixologlar 2010 -jıl 17-oktyabrden 2013-jıl 17-oktyabrge shekem bolǵan úsh jıllıq ótiw dáwirinde óz ataqlarında „mutaxassis“ den paydalanıwları múmkin edi)<ref name="aps02Jul2013">{{Web deregi|url=https://www.psychology.org.au/Assets/Files/18October2013-PsyBA-deadline-cessation-of-use-of-specialist-title.pdf|bet=Cessation of use of specialist titles in Western Australia|arxivurl=https://web.archive.org/web/20170404005635/http://www.psychology.org.au/Assets/Files/18October2013-PsyBA-deadline-cessation-of-use-of-specialist-title.pdf|arxivsáne=2017-04-04|avtor=The Australian Psychological Society|sáne=2 July 2013}}</ref><ref name="PsyBANews20131017">{{Web deregi|url=http://www.psychologyboard.gov.au/News/2013-10-17-specialist-title.aspx|bet=Specialist title transition period for WA psychologists is ending|avtor=Psychology Board of Australia|sáne=17 October 2013}}</ref>.

== Belgiya ==
1933-jıldan beri „psixolog“ ataǵı [[Belgiyada]] nızam menen qorǵalǵan. Odan tek Milliy húkimet komissiyası diziminde bolǵan adamlar paydalanıwı múmkin. Minimal talap — psixologiya (magistratura yamasa oǵan teńlestirilgen) boyınsha bes jıllıq universitet tálimin pıtırıw. „Psixoterapevt“ ataǵı nızam menen qorǵanbaǵan. 2016 -jıldan baslap Belgiya nızamshılıǵı klinikalıq psixologdı avtonom den sawlıqtı saqlaw kásibı retinde tán aladı. Ol psixoterapiya ámeliyatın shıpakerler, klinikalıq psixologlar hám klinikalıq ortopedogistlarga saqlap qaladı.

== Kanada ==
[[AQSh]] yamasa [[Kanadadaǵı]] qánige psixologiya boyınsha magistr dárejesine ıye bolıwı kerek (MA, Psy. D., Ed. D. yamasa Ph. D.), yamasa psixolog ataǵınan paydalanıw ushın wálayat litsenziyasın ıyelewi talap etiledi.

== Finlandiya ==
[[Finlyandiya|Finlandiyada]] „psixolog“ ataǵı nızam menen qorǵalǵan. Psixologlar (litsenziyalanǵan qánigeler) ushın sheklew párawanlıq hám salamatlıq boyınsha Milliy qadaǵalaw organı (Finlyandiya) (valvira) tárepinen basqarıladıUniversitette oqıw (magistratura ) ushın 330 ECTS-kredit (shama menen altı jıl ) talap etiledi. Finlyandiyada 6200 ge jaqın litsenziyalanǵan psixologlar bard.

== Germaniya ==
[[Germaniya]]da ''Diplom -Psixolog (Dipl.-Psix.) nızam menen sheklengen hám ámeliyatshı nızamlı túrde magistr dárejesi menen salıstırlatuǵın tiyisli ilimiy ataqǵa ıye bolıwı shárt. Tiykarǵı talap universitette keminde bes jıllıq tálim alıw talap etedi. Daslep, Germaniyada berilgen psixologiya diplomı klinikalıq psixologiya pánin óz ishine alǵan. Boloniya reforması menen bul dáreje magistrlıq dárejesine almastırildı. Diplom -psixolog yamasa M. Sc ilimiy dárejesi. (Psixologiya) úsh jıldan bes jılǵa shekem qosımsha tayarlıqtı talap etetuǵın psixoterapevtik ilmiy tájriybeni óz ishine almaydı. Psixoterapevtik trening tereń teoriyalıq bilimlerdi qadaǵalaw astındaǵı nawqaslardı baǵıw hám óz-ózin sáwlelendiriw bólimleri menen birlestirledi. Tálim alıw juwmaqlag'annan keyin, psixologlar mámleket imtixanın tapsıradı, ol tabıslı juwmaqlag'annan keyin (Aprobatsiya) „psixologik psixoterapevt“ (Psychologischer Psychotherapeut) rásmiy ataǵın beredi''<ref>{{Web deregi|url=http://www.bdp-verband.org/profession/index.html|bet=BDP – Profession|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160808093610/http://www.bdp-verband.org/profession/index.html|arxivsáne=2016-08-08}}</ref>.

== Gretsiya ==
1979 -jıldan beri „psixolog“ ataǵı Gretsiyada nızam menen qorǵalǵan. Odan tek grek hákimiyat tárepinen berilgen tiyisli litsenziya yamasa sertifikatqa iye bolǵan adamlar psixolog retinde paydalanıwı múmkin. Minimal talap — grek universitetinde yamasa Gretsiya húkimeti tárepinen tán alınǵan universitette psixologiya boyınsha universitet tálimin tamamlaw<ref>{{Web deregi|url=http://www.seps.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=204:announcement&catid=69:2011&Itemid=298|bet=Ανακοίνωση του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων|sáne=19 April 2011|til=el|jumıs=Association of Greek Psychologists}}</ref>.Gretsiyadaǵı psixologlar nızamlı túrde Psixologlardıń minez-qulıq kodeksine (2019 ) ámel qılıwı shárt<ref>{{Web deregi|url=https://www.taxheaven.gr/laws/circular/view/id/31082|bet=Κώδικας Δεοντολογίας Ψυχολόγων|sáne=18 June 2019|til=el|jumıs=Tax Heaven}}</ref>.Gretsiyadaǵı psixologlar óz kásipin nızamlı túrde orınlaw ushın mámleket degi qandayda bir psixologiya organında dizimnen ótiwı shárt emes.

== Norvegiya ==
[[Norvegiyada]] „psixolog“ ataǵı nızam menen sheklengen jáne onı tek psixologiya pánleri kandidati dárejesine alıp keletuǵın 6 jıllıq integraciyalasqan programmanı pıtırıw arqalı alıw múmkin. Psixologlar den sawlıqtı saqlaw xızmetkerleri esaplanadı hám olardıń jumısı „densawlıqtı saqlaw xızmetkerleri akti“ arqalı tártiplestiriledi<ref>{{Web deregi|url=https://www.psykologforeningen.no/foreningen/english/educated-abroad-but-want-to-practice-as-a-psychologist-in-norway|bet=Educated abroad, but want to practice as a psychologist in Norway?|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200722142209/https://www.psykologforeningen.no/foreningen/english/educated-abroad-but-want-to-practice-as-a-psychologist-in-norway|arxivsáne=2020-07-22|qaralǵan sáne=2022-09-04}}</ref>.

== Janubiy Afrika ==
[[Fayl:Pumla_Gobodo-Madikizela.jpg|nobaý|270x270 nükte| Qubla Afrikalıq psixolog Pumla Gobodo-Madikizela]]
[[Qubla Afrika Respublikası|Janubiy Afrikada]] psixologlar klinikalıq, máslahát, tálim, shólkemlestirilgen yamasa izertlew psixologiyasi boyınsha ilmiy tájriybege iye. Ilmiy tájriybe keminde bes jıllıq oqıwdı hám keminde bir ámeliyattı talap etedi.

Maman bolıw ushın Psixologiya boyınsha tán alınǵan magistr dárejesin, belgili oqıw shólkeminde tiyisli ámeliyattı tamamlap, Psixologiya boyınsha Professional Keńes tárepinen belgilengen imtixannan ótiw kerek. Qubla Afrikanıń Den sawlıqtı saqlaw Kásipleri Keńesinde (HPCSA) dizimnen ótiw talap etiledi hám Úzliksiz Kásiplik Rawajlanıw komponentin óz ishine aladı.

Ámeliyat ádetde tolıq jıllıq ámeliyattı óz ishine aladı hám ayırım qánigelikler boyınsha HPCSA qosımsha bir jıllıq jámiyetlik xızmetin tamamlawdı talap etedi. Magistratura programması seminarlar, kurs jumıslarına tiykarlanǵan teoriyalıq hám ámeliy shınıǵıwlar hám sheklengen kólemdegi dissertatsiyadan ibarat bolıp, (kóbinese) eki jıl dawam etedi. Magistratura programmasına jazılıwdan aldın student úsh jıl dawamında psixologiyani bakalavriat basqıshında oqıydı, keyininen psixologiya boyınsha qosımsha aspiranturada jeńillikli diplom alıwı talap etiledi.

== Birlesken Qurallıq ==
Ullı Britaniyada „dizimnen  ótken psixolog“ hám „amaliyotshhi psixolog“ ataqları qorǵalǵan<ref name="hpc-uk.org">{{Web deregi|url=https://www.hcpc-uk.org/aboutregistration/professions/index.asp?id=14|bet=HCPC – Health Professions Council – Practitioner psychologists|sáne=4 April 2018}}</ref>. Bunnan tısqarı, tómendegi qánige ataqları da nızam menen qorǵalǵan : „klinik psixolog“, „maslahatshi psixolog“, „pedagog psixolog“, „sud-psixolog“, „den sawlıqtı saqlaw psixologi“, „miynet psixologi“ hám „sport hám fizikalıq shınıǵıwlar psixologi“. Den sawlıqtı saqlaw hám emlew boyınsha kásipler keńesi (HCPC) Ullı Britaniya daǵı ámeliyatshı psixologlar ushın nızamlı tártipke salıwshı organ bolıp tabıladı. Ullı Britaniyada „charterli psixolog“ ataǵınan paydalanıw nızam hújjetleri menen de qorǵalǵan, bul ataq  psixologdıń Britaniya Psixologiyalıq Jámiyetiniń aǵzası ekenligin ańlatadı. Biraq, HCPC reestrining tiyisli bóliminde bolmaǵan shaxstıń psixologiyalıq xizmet kórsetiwi nızamǵa qarsı esaplanadı. Klinikalıq, máslahátshi yamasa oqıw psixologı retinde dizimnen ótiw talabı professional doktorlıq dárejesin talap etedi.

=== Bántlik ===
2012-jıl dekabr jaǵdayına kóre, Ullı Britaniyada jeti taypa boyınsha 19 000 dana ámeliyatshı -psixolog dizimge alınǵan : klinikalıq psixolog, máslahátshi psixolog, pedagog psixolog, sud-psixolog, den sawlıqtı saqlaw psixologı, kásiplik psixolog, sport hám fizikalıq shınıǵıwlar psixologı. Olardan keminde 9500 danası klinikalıq psixologlar bolıp tabıladı, bul NHS sıyaqlı klinikalıq sharayatlarda psixologlardıń eń úlken toparı bolıp tabıladı. Shama menen 2000 danası pedagog psixologlar bolıp tabıladı.

== Qospa Shtatlar ==

=== Tálim ===
Amerika Qospa Shtatları hám Kanadada hár bir mámlekettiń professional assotsiatsiyasına tolıq aǵzalıq — uyqas túrde Amerika Psixologiyalıq Assotsiatsiyasi (APA) hám Kanada Psixologiya Assotsiatsiyasi (CPA) — doktorlıq tálimin talap etedi (Kanadanıń Alberta sıyaqlı ayırım wálayatları bunnan tısqarı, bul jerde magistr dárejesi bar hám jeterli). {{Efn|APA ''membership ''is not a requirement for licensure in any of the 50 US states. This fact should not be confused with APA ''accreditation ''of graduate psychology programs and clinical internships.}} Tolıq aǵzalıqqa qoyılatuǵın minimal talaptan, psixologiya tarawı úlken úles qosqanlıǵı yamasa kórsetkishler qosqanlıǵı tuwrısında dáliller bar bolsa, biykar etiliwi múmkin. Assotsiatsiyaǵa aǵza psixologiya yamasa tastıyıqlanǵan tiyisli pán boyınsha keminde eki jıllıq aspiranturanı talap etedi.
[[Fayl:Penn_campus_2.jpg|solğa|nobaý|250x250 nükte| Pensilvaniya universiteti AQShda klinikalıq psixologiya boyınsha rásmiy tálimdi usınıs etken birinshi institut edi]]

Klinikalıq psixologiya boyınsha doktorlıq programmalarına qabıllaw ushın qattı báseki boladı (qabıllaw stavkaları 2-5 % kem emes). AQSHdagi klinikalıq psixologlar kórgezbeli ilmiy tájriybe hám tájiriybege ıye bolıw ushın kóp jıllıq aspiranturadan ótedi (ádetde bakalavr dárejesinen bes-jeti jıl ótkennen). Psixolog retinde litsenziya alıw PhD/PsyD dissertatsiyasınan keyingi bir jıldan eki jılǵa shekem dawam etiwi múmkin. Ayrım shtatlar 1 jıllıq postdoctoral rezidenturani talap etedi, basqaları bolsa doktorlıqtan keyingi qadaǵalaw tájiriybesin talap etpeydi hám psixologiya pitkeriwshilerine tezlik penen litsenziya imtixanına kiriwge ruxsat beredi. Klinikalıq neyropsixologiya sıyaqlı ayrım psixologiya qánigelikleri Xyuston konferensiyası jollamasında kórsetilgeni sıyaqlı, mámleketke qaramastan, 2 jıllıq postdoctoral tájiriybeni talap etedi. Búgingi kúnde Amerikada klinikalıq psixologiya aspirantlarınıń shama menen yarımı izertlewge pát beretuǵın jáne unıversitetlar tárepinen alıp barılatuǵın PhD programmalarında, qalǵan yarımı bolsa ámeliyatqa kóbirek itibar qaratılatuǵın PsyD programmalarında (medicina hám huqıq salasındaǵı professional dárejelerge uqsas ) tálim asırılmaqta. Doktorlıq programmalarınıń eki túri (PhD hám PsyD) klinikalıq psixologiyani izertlewge tiykarlanǵan, ilimiy tiykarlanǵan tárzde ámeliyatda qóllawdı názerde tutadı hám olardıń kópshiligi Amerika Psixologiya Assotsiatsiyasi tárepinen akkreditatsiyadan ótken<ref>{{Web deregi|url=http://www.apa.org/ed/accreditation/programs/using-database.aspx|bet=Database of APA-Accredited Psychology Programs|til=en|jumıs=APA.org}}</ref>.

APA akkreditatsiyasii<ref>{{Web deregi|url=http://www.apa.org/ed/accreditation/about/index.aspx|bet=Understanding APA Accreditation|til=en|jumıs=APA.org}}</ref> AQSh klinik, maslahat va maktab psixologiyasi dasturlari uchun juda muhim, chunki akkreditatsiya qilinmagan doktorlik dasturini tugatish bandlik istiqbollariga salbiy taʼsir koʻrsatishi va ayrim yurisdiktsiyalarda litsenziyaga ega boʻlish uchun toʻsiq boʻlishi mumkin<ref>{{Web deregi|url=http://www.apa.org/ed/accreditation/about/about-accreditation.aspx|bet=About Accreditation > Why is accreditation important?|til=en|jumıs=APA.org}}</ref><ref>{{Web deregi|url=http://www.apa.org/ed/accreditation/about/program-choice.aspx|bet=Choosing a Program > Will I have trouble getting a job or becoming licensed if I don't go to an accredited program?|til=en|jumıs=APA.org}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-dark-side-personality/201406/choosing-graduate-program-in-clinical-psychology|bet=Choosing a Graduate Program in Clinical Psychology|avtor=Marcus|at=David|sáne=7 June 2014|til=en|jumıs=Psychology Today}}</ref>.

Doktorantura (PhD hám PsyD) programmaları ádetde tómendegi 5-7 jıllıq 90 -120 birlik oqıw programması boyınsha ayırım ózgerislerdi óz ishine aladı :

:* Minez-qulıq tiykarlari — biologiyalıq, kognitiv-affektiv hám mádeniy-social
:* Jeke ayırmashılıqlar — ózlik, ómir kóriw dawam etiw waqti, psixopatologiya
:* Tariyx hám sistemalar — psixologiyalıq teoriyalea, ámeliyatlar hám ilimiy bilimlerdi islep shıg'ıw
:*
:* Klinikalıq ámeliyat — diagnostika, psixologiyalıq bahalaw, psixoterapevtik aralasıwlar, psixofarmakologiya, etikalıq hám huqıqıy máseleler
:* Statistika hám izertlew dizayni boyınsha kurs jumısı
:* Klinikalıq tájiriybe
:** Ámeliyat — ádetde klinikalıq sharayatta qadaǵalaw astında klientler menen úsh yamasa tórt jıl islew. Kóplegen ámeliyatlar doktoranturanıń birinshi yamasa ekinshi jılında baslanadı.
:** Doktorlıq ámeliyati — ádetde klinikalıq sharayatta bir yamasa eki jıllıq intensiv jaylastırıw
:* Dissertatsiya — PhD programmaları ádetde original muǵdarlıq empirik izertlewlerdi talap etedi, PsyD dissertatsiyaları bolsa túp muǵdarlıq yamasa sapalı izertlewler, teoriyalıq stipendiya, programmanı bahalaw yamasa islep shıǵıw, sın kózqarastan ádebiyat analizi yamasa klinikalıq qóllaw hám analizdi óz ishine aladı. Dissertatsiya ádetde 2-3 jıl dawam etedi.
:* Qánigelestirilgen tańlawlar — kóplegen programmalar den sawlıqtı saqlaw, balalar / óspirimler, shańaraq, jámiyet yamasa neyropsixologiya sıyaqlı qánigelikler ushın tańlaw kursları kompleksin usınıs etedi.
:* Jeke psixoterapiya — kóplegen programmalar studentlerden málim muǵdardaǵı jeke psixoterapiyani (fakultet bolmaǵan terapevt menen) orınlawdı talap etedi, biraq sońǵı jıllarda bul talap kemrek bolıp qaldı.
:*
:* Keń qamtılǵan imtixanlar yamasa magistrlıq dissertatsiyası : dissertatsiya túp maǵlıwmatlardı toplawdı óz ishine alıwı múmkin hám dissertatsiyadan parıq etedi.

Psixologlardı psixologiyaniń eki ulıwma qatlamı sheńberinde ámelde kóriw múmkin: „amaliyotshılar“ yamasa „professionallar“ dı óz ishine alǵan den sawlıqtı saqlaw xızmeti psixologiyasi hám „alımlar“dı óz ishine alǵan izertlewge jóneltirilgen psixologiya. Amerika Psixologiyalıq Assotsiatsiyasi (APA) tárepinen tastıyıqlanǵan oqıw modelleri (Boulder hám vail modelleri) den sawlıqtı saqlaw xızmeti psixologlarınan da izertlewshi, de ámeliyatshı retinde tayarlanishini talap etedi,{{Efn|See: [[Scientist–practitioner model]] and [[Practitioner–scholar model]]}} hám olar joqarı dárejege ıye bolıwı kerek

rak.

Psixologlar ádetde eki dárejeden birine iye: PsyD yamasa PhD. PsyD programması studentti birinshi náwbette klinikalıq ámeliyat (mısalı, test, psixoterapiya) ushın ámeliyatshı retinde, bálkim izertlewdi ótkeretuǵın alım retinde de tayarlaydı. Qánigeligine qaray (sanaat -shólkemlestirilgen, social, klinikalıq, mektep hám t.b. ) pán doktorı klinikalıq ámeliyatda, sonıń menen birge, ilimiy metodologiya boyınsha, akademikalıq yamasa izertlewde mártebege tayarlanıw ushın tayarlanıwı múmkin. PsyD hám PhD programmaları studentlerdi milliy psixologiya litsenziyalaw imtixanına, Psixologiya professional ámeliyatı ushın imtixanǵa (EPPP) tayarlaydı.

Eki tiykarǵı taypalar ishinde psixologlardıń basqa kóplegen túrleri bar bolıp, olar APA dıń 54 bóliminde sáwlelendirilgen bolıp, olar qánigelik yamasa tómen qánigelik yamasa aktual tarawlar<ref>{{Web deregi|url=http://www.apa.org/about/division/index.aspx|bet=Divisions of APA}}</ref>, atap aytqanda klinikalıq, máslahát hám mektep psixologları bolıp tabıladı. Bunday qánigeler hár qıylı terapevtikalıq kontekstlerde adamlar menen isleydi. Adamlar kóbinese ıntızamdı tek klinikalıq yamasa máslahátshi psixologlardı óz ishine aladı dep oydı. Máslahát hám psixoterapiya psixologlar ushın keń tarqalǵan iskerlik bolsa -da, bul den sawlıqtı saqlaw xızmeti psixologiyasi tarawları psixologiyaniń úlken salasındaǵı eki tarmaq bolıp tabıladı. Sanaat hám shólkemlestirilgen hám jámiyetlik psixologları sıyaqlı basqa klassifikaciyalar bar bolıp, olardıń qánigeligine tiykarlanıp psixologiyalıq izertlewler, teoriyalar hám usıllardı biznes, sanaat, social mápler shólkemleriniń „haqiqiy dúnya“ máselelerine dıqqat awdarıladı.

==== APA tárepinen tán alınǵan qánigelikler<ref>{{Web deregi|url=https://www.apa.org/ed/graduate/specialize/recognized|bet=APA-Recognized Specialties}}</ref> ====

* Klinikalıq psixologiya
* Klinikalıq neyropsixologiya
* Klinikalıq balalar hám óspirimler psixologiyası
* Mektep psixologiyası
* Minez-qulıq hám kognitiv psixologiya
* Er-hayal hám shańaraq psixologiyası
* Klinikalıq salamatlıq psixologiyası
* Geropsixologiya
* Politsiya hám jámiyetlik qawipsizligi psixologiyası
* Uyqı psixologiyası
* Reabilitatsiya psixologiyası
* Gruppa psixologiyasi hám gruppa psixoterapiyası
* Sud psixologiyası
* Islep shıǵarıw hám shólkemlestirilgen psixologiyası
* Psixoanaliz
* Máslahát psixologiyası
* Awır ruwhiy kesellikler psixologiyası 
* Klinikalıq psixofarmakologiya

Klinikalıq psixologlar bir qatar psixologiyalıq terapiya boyınsha, atap aytqanda, minez-qulıq, kognitiv, gumanistik, ekzistensial, psixodinamik hám sistemalı jantasıwlar, sonıń menen birge, psixologiyalıq test hám málim dárejede neyropsikologik testler boyınsha tereńlestirilgen treninglar ótkeriledı.

==== Xizmetler ====
Klinikalıq psixologlar bir qatar professional xızmetlerdi usınıwı múmkin, atap aytqanda :

* Psixologiyalıq emlew (psixoterapiya)
* Psixologiyalıq testlerdi basqarıw, bahalaw hám túsindirme beriw
* Dári-dármanlardı buyırıw (birpara shtatlarda )
* Psixologiyalıq izertlewler ótkeriw
* Oqıtıw 
* Profilaktika programmaların islep shıǵıw
* Konsalting
* Programma basqarıwı
* Ekspert gúwalıǵı
* Studentler yamasa basqa psixik salamatlıq qánigelerin baqlaw

Ámelde, klinikalıq psixologlar hár qıylı sharayatlarda, atap aytqanda, menshikli ámeliyatlar, emlewxanalar, jámiyetlik psixik salamatlıq orayları, mektepler, kárxanalar hám kommerciyalıq bolmaǵan agentliklerde shaxslar, juplıqlar, shańaraqlar yamasa gruppalar menen islewi múmkin.

==== Litsenziya ====
Klinikalıq psixologiya ámeliyatı Qospa Shtatlar hám Kanadada litsenziya talap etedi. AQShdıń hár bir shtatları talapları hám litsenziyalar tárepinen parq qilsa da ush ulıwma talap bar<ref name="ASPPB">{{Web deregi|url=http://www.asppb.org/|bet=Association of State and Provincial Psychology Boards}}</ref>:

# Tiyisli dárejege iye akkreditatsiya etilgen mekteptı pıtırıw
# Qadaǵalaw astındaǵı klinikalıq tájiriybenı juwmaqlaw
# Jazba yamasa awızsha imtixannan ótiw

Andoza:Mental health professionals

=== Bántlik ===
Qospa Shtatlarda psixologlar ushın 170 200 da jumıs orınlarınnan 152 000 tası klinikalıq, máslahát hám mektep lawazımlarında isleydi; 2300 danası islep shıǵarıwı -shólkemlestirilgen lawazımlarda, 15900 danası bolsa „hámme basqa“ lawazımlarda isleydı.

2020 -jıl may ayında AQShda klinikalıq, máslahát hám mektep psixologları ushın ortasha mıynet haqı 79 820 AQSh dollardı<ref>{{Web deregi|url=https://www.bls.gov/oes/current/oes193031.htm|bet=Psychologists Salary BLS|sáne=28 December 2021}}</ref> hám 2019 -jıl may ayında shólkemlestirilgen psixologlardıń ortasha mıynet haqı 92 980 AQSH dollardı quradı.

== Derekler ==
{{Reflist}}

# Psychologists : Occupational Outlook Handbook: : U.S. Bureau of Labor Statistics“ (en-us). www.bls.gov. Qaraldi: 2019-jıl 24-sentyabr

[[Kategoriya:Psixologiya]]