Qazı Máwlik
Shayır hám qıssaxan Qazı Máwlik Bekmuxammed ulı 1885-jılı Shımbayda tuwıladı.
Biografiyası
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Qazı Máwlik tiń (ras atı Máwdid) ákesi Bekmuxammed óz dáwiriniń aldıńǵı qatardaǵı sawatlı adamlarınıń biri bolǵanlıqtan, balası Máwlikti dáslep eski mektepte, sońınan Buxara medresesinde oqıtadı. Jaslayınan bilimge qumar hám zeyinli Qazı Máwlik Buxara medresesin pitkerip kelgennen soń, Shımbay qalasınıń qazısš bolıw menen birge, mektep ashıp balalarǵa tálim-tárbiya beriw isleri menen de shuǵıllanǵan. Arab, parsı, eski túrk tillerin tereń ózlestirgen Qazı Máwlik aǵartıwshı shayır sıpatında Xiywa, Buxara, Kazan, Kabul, Orenburg sıyaqlı birneshe qalalardan sawda kárwanları arqalı kóplegen kitaplar aldıradı hám Shımbay bazarında kitap dúkanlarında sattıradı. Qazı Máwlik Bekmuxammed ulı xalıq awızeki ádebiyatı dóretpeleri menen klassikalıq ádebiyattıń úlgilerin, jáne de shıǵıs ádebiyatınıń bay dúrdanalın jaqsı bilgen hám olardı qıssa jolı menen de atqarǵan.
Dòretiwshiligi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]«Gárip-ashıq», «Yusup-Zliyxa», «Láyli-Májnun» sıyaqlı birneshe qıssa kitaplardı sawatlı jaslarǵa kóshirtip alıp, xalıqqa satıw hám qıssa jolı menen taratıwshı adam boladı. Ol shıǵıs ádebiyatınıń bay miyrası «Xilalay peri» dástanınıń tiykarında ózi de «Xilalay peri» dástanın dóretken. «Gárip-ashıq» dástanın túrkmen tilinen qaraqalpaq tiline awdarǵan bolsa, Álisher Nawayınıń hám Maqtımqulınıń da ayrım qosıqların qaraqalpaq tiline awdaradı.Shayırdıń bul qosıqları 1930-jıllarǵa shekemgi aralıqta dóretilip, tuwǵan jer, ana Watan táriypin hám hayal-qızlarımızdıń gózzallıǵın jırlawǵa baǵıshlanǵan. Shayır qosıqları ózi tiri waqtında hám ólgennen soń da belgili qıssaxanlar tárepinen atqarılıp kelindi. Keńes húkimeti ornaǵannan keyin Qazı Máwlik Bekmuxammed ulı gúmanlı adam sıpatında kóp quwdalawlarǵa giriptar boladı hám ómiriniń kópshilik bólegin Túrkmenstanda ótkeredi. Bul quwdalawlar onıń dóretiwshiliginiń ósip-rawajlanıwına keri tásirin tiygizedi. Ol 1950-jılı Qaraqalpaqstanǵa kelip qaytıs boladı. Hárbir adamǵa «tuwılǵan jeri Mısır sháhári» hám topıraǵı kózge totıya bolǵan bolsa, shayır «Shšmbay bayazš» qosıǵında ózi tuwılıp ósken Shımbay eliniń sulıw kelbeti menen adamlarınıń darayı kelbetin perzentlik mehir-muxabbat penen maqtanısh etedi. Bul qosıq otız toǵız shuwmaqtan ibarat bolıp, shayır onda tuwǵan jerdiń táriypin bir-birinen shoq bahadır hám márt ulları, bir-birinen ziyada, shiyrin tilli hám ádep-ikramlı sulıw qızları, shabandoz shaqqan jigitleri, jorǵa júrmel atları, bay úrp-ádet dástúrleri tımsalında barınsha sheber asha alǵan.