Qıtayda bilimlendiriw sisteması ushın derekti kóriw

'''Qıtayda bilimlendiriw''', birinshi náwbette, Bilimlendiriw ministirligine qaraslı mámleketlik tálim sisteması tárepinen basqarıladı.Barlıq puqaralar húkimet tárepinen finanslastırılatuǵın toǵız jıllıq májburiy tálim dep atalıwshı mektepte keminde toǵız jıl oqıwı kerek. Májburiy tálim altı jıllıq baslawısh tálimdi óz ishine aladı, ádette bul basqısh altı jastan baslanıp, on eki jasta tawsıladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.open.edu/openlearn/education/brief-introduction-the-chinese-education-system|bet=A brief introduction to the Chinese education system|jumıs=OpenLearn}}</ref>, onnan keyin úsh jıllıq orta bilim beriw. Kóp adamlar orta mektepti orta mekteptiń pútkil 6 jılı dep oylasadı, lekin bul tek birinshi 3 jıl. Orta bilim beriwden keyin úsh jıllıq orta mektep dawam etedi, onıń aqırında orta bilim beriw tawsıladı.[[Qıtay|Qıtayda]] tálim sistemasın tártipke salıwshı nızamlar arasında «Ilimiy dárejeler tuwrısındaǵı nızam»,« Májburiy tálim tuwrısındaǵı nızam», «Oqıtıwshılar tuwrısındaǵı nızam», «Tálim tuwrısındaǵı nızam», «Kásip-óner tálimi tuwrısındaǵı nızam» hám «Joqarı tálim tuwrısında»ǵı nızamlar bar.

2017-jılda Bilimlendiriw ministirligi májburiy tálimge kiretuǵın oqıwshılar sanı 1,5611 millionǵa asqanın xabarladı.1985-jılda húkimet salıqtan finanslastırılatuǵın joqarı tálimdi biykar etti jáne universitet abituriyentlerinen akademiyalıq múmkinshiliklerinen kelip shıqqan halda stipendiya alıw ushın básekilesiwdi talap etti. 1980-jıllardıń basında húkimet birinshi menshikli joqarı tálim shólkemin shólkemlestiriwge ruxsat berdi, usınıń menen 1995-jıldan 2005-jılǵa shekem bakalavr hám doktorlıq dárejesine iye bolǵanlar sanın asırdı.

2003-jılda Qıtaydıń oraylıq hám jergilikli húkimetleri 725 000 professor hám 11 million student penen birge 1552 joqarı oqıw orınların (kolledjler jáne universitetler) qollap -quwatladı.Double First Class Universitet rejesinde 140  milliy gilt universitetler bar bolıp, olar Qıtay universitetleriniń elita toparınıń bir bólegi esaplanadı. Qıtaydıń ilimiy-izertlew hám islenbelerge kirgizgen qarjı 1999-jıldan berli jılına 20 procentke asıp, 2011-jılda 100 milliard dollardan astı. 2006-jılda [[Qıtay universitetlerin]] pán hám injenerlik baǵdarı boyınsha 1, 5 million student tamamlaǵan. 2008-jılǵa kelip, Qıtay belgili xalıqaralıq jurnallarda 184 080 dana maqala baspadan shıǵardı, bul 1996-jılǵa salıstırǵanda 7 márte kóp bolıp tabıladı<ref>{{Citation |last=Su |first=Xiaohuan |title=China 'to overtake US on science' in two years |date=28 March 2011 |url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12885271 |access-date=21 June 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180813212222/https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12885271 |publisher=BBC World News |isbn=978-7-80113-993-1 |archive-date=13 August 2018}}</ref>. 2017-jılda Qıtay eń kóp ilimiy baspalar sanı boyınsha AQShtı artta qaldırdı<ref>{{Web deregi|url=https://www.scientificamerican.com/article/china-declared-world-rsquo-s-largest-producer-of-scientific-articles/|bet=China Declared World's Largest Producer of Scientific Articles|avtor=Tollefson|at=Jeff|til=en|jumıs=Scientific American}}</ref>. 2021-jılda Qıtayda 3012 universitet hám kolledjler<ref>{{Web deregi|url=http://www.moe.gov.cn/jyb_xxgk/s5743/s5744/A03/202110/t20211025_574874.html|bet=全国高等学校名单 - 中华人民共和国教育部政府门户网站|jumıs=www.moe.gov.cn}}</ref> hám 140 eń elita Double First Class universitetleri Qıtaydaǵı barlıq joqarı tálim mákemeleriniń shama menen 4, 6 %n quradı.

[[Qıtay]], sonıń menen birge, xalıqaralıq studentler ushın eń jaqsı jónelis bolıp kelgen hám 2013-jıl jaǵdayına kóre, Qıtay xalıqaralıq studentler ushın [[Aziya]]<nowiki/>daǵı eń ataqlı mámleket bolǵan hám dúnya mámleketleri arasında úshinshi orındı iyelegen<ref name="USNEWS">{{Web deregi|url=https://www.usnews.com/education/top-world-universities/articles/2013/10/08/explore-the-worlds-top-universities?page=2|bet=Explore the World's Top Universities|arxivurl=https://web.archive.org/web/20141024162032/http://www.usnews.com/education/top-world-universities/articles/2013/10/08/explore-the-worlds-top-universities?page=2|arxivsáne=24 October 2014|avtor=Sheehy|at=Kelsey|sáne=8 October 2013|jumıs=[[U.S. News & World Report]]|citata=Asia is among the fastest growing destinations for international students, and foreign enrollment at universities in Indonesia and South Korea have more than doubled since 2005, the agency reports. China continues to be the most popular destination in the region, though, ranking third among countries that host the most international students, IIE reports.}}</ref>.  Qıtay házirde anglofon [[Afrika]]<nowiki/>lıq studentler ushın global kólemde jetekshi jer<ref>{{Web deregi|url=https://theconversation.com/china-tops-us-and-uk-as-destination-for-anglophone-african-students-78967|bet=China tops US and UK as destination for anglophone African students|baspaxana=Victoria Breeze, The Conversation}}</ref> hám dúnyadaǵı ekinshi eń úlken xalıqaralıq studentlerdi kútedi<ref>{{Web deregi|url=https://www.eaie.org/blog/china-2020-target-reshaping-global-mobility-flows.html|bet=China's 2020 target: reshaping global mobility flows|sáne=27 January 2020|til=en|jumıs=EAIE}}</ref><ref>{{Web deregi|url=https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2022/world-ranking|bet=World University Rankings 2022|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210901231822/https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2022/world-ranking|arxivsáne=1 September 2021|sáne=2021-08-25|til=en|jumıs=Times Higher Education (THE)}}</ref>.2020-jılǵı Jáhán universitetleriniń akademiyalıq reytinginde 200 dana jáhánniń eń jaqsı 200 diziminde Qıtaydıń 22 universiteti bar edi, ulıwma wákillik boyınsha tek Qospa Shtatlardan arqada<ref name=":6">{{Web deregi|url=http://www.shanghairanking.com/ARWU-Statistics-2020.html|bet=Statistics of Academic Ranking of World Universities - 2020|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210416181137/http://www.shanghairanking.com/ARWU-Statistics-2020.html|arxivsáne=16 April 2021|jumıs=www.shanghairanking.com}}</ref>.

Shanxay, Pekin, Jiangsu hám Chjejiang xalıqaralıq studentlerdi bahalaw programmasında barlıq basqa tálim sistemalarınan ústin bolǵan bolsa da<ref>{{Web deregi|url=https://www.oecd.org/pisa/PISA%202018%20Insights%20and%20Interpretations%20FINAL%20PDF.pdf|bet=PISA 2018: Insights and interpretations}}</ref>,  Qıtaydıń tálim sisteması óziniń eslep qalıwı hám testlerge tayarlanıwǵa pát bergeni ushın sın pikir etilgen. Biraq PISA wákili Andreas Shleyxerdiń aytıwına qaraǵanda,Qıtay eslep úyreniwden uzaqlasqan<ref>{{Citation |last=Mance |first=Henry |title=Why are Chinese schoolkids so good? |date=7 December 2010 |url=http://blogs.ft.com/beyond-brics/2010/12/07/why-are-chinese-schoolkids-so-good/ |work=[[Financial Times]] |access-date=28 June 2012}}</ref>.Shleyxerdiń sózlerine kóre, Rossiya jaqsı iske tiykarlanǵan bahalawda jaqsı nátiyjelerge jetip atır, biraq PISAda emes, Qıtay bolsa estelik hám keńlew bahalawda jaqsı nátiyjelerge jetip atır<ref name="ft-1">{{Citation |last=Cook |first=Chris |title=Shanghai tops global state school rankings |date=7 December 2010 |url=http://www.ft.com/cms/s/0/20770bf6-01e7-11e0-b66c-00144feabdc0.html |work=[[Financial Times]] |access-date=28 June 2012}}</ref>.

== Derekler ==
{{Reflist}}
[[Kategoriya:Bilimlendiriw]]
[[Kategoriya:Bilimlendiriw sisteması]]
[[Kategoriya:Qıtay]]